Nowa Giełda we Wrocławiu
 nr rej. A/2779/285 z 21.02.1972[1]
| |
 Nowa Giełda | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Krupnicza 15 |
| Styl architektoniczny |
angielski neogotyk |
| Architekt | |
| Rozpoczęcie budowy |
1864 |
| Ukończenie budowy |
1867 |
Położenie na mapie Wrocławia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
 51°06′27,1″N 17°01′31,8″E/51,107528 17,025500
| |
Nowa Giełda (niem. Neue Boerse) – XIX-wieczny budynek giełdy wrocławskiej, do 2018 roku siedziba Klubu Sportowego Gwardia.
Historia budynku
[edytuj | edytuj kod]
Giełda we Wrocławiu powstała w XVII wieku. Jej zadaniem było rozstrzyganie sporów pomiędzy kupcami oraz ustalanie cen towarów. Transakcje na giełdzie prowadzono za pośrednictwem maklerów, których statut uchwalono w 1670 roku. Giełda prowadziła handel różnymi towarami z wieloma krajami Europy oraz Ameryki Południowej. Pierwszą siedzibą giełdy był budynek Starej Giełdy mieszczący się na pl. Solnym 16[2].
W 1863 roku ogłoszono konkurs na budowę nowego budynku Nowej Giełdy. Jednym z autorów prac był architekt Karl Lüdecke (1826–1894), który na konkurs zaprezentował dwa projekty: jeden utrzymany w stylu neogotyckim, a drugi w stylu neorenesansowym[a]. Ostatecznie jury wybrało projekty Lüdeckego, a do realizacji przedłożono obie prace, które połączono. W rezultacie nowy budynek miał zostać zrealizowany w stylu dojrzałego gotyku niemieckiego z akcentami angielskiego neogotyku Tudorów i z elementami neorenesansowymi, wzniesiony w reprezentatywnej części miasta – naprzeciw gmachu sejmu prowincjonalnego, obok Pałacu Królewskiego[3].
Opis architektoniczny
[edytuj | edytuj kod]
Realizacja projektu rozpoczęła się w 1864 roku. Budynek powstał na planie trapezu zbliżonego do kwadratu. Jest trzykondygnacyjnym, a w części południowej czterokondygnacyjnym budynkiem ceglanym pokrytym tynkiem o piaskowym kolorze imitującym kamienne boniowanie. Czterokondygnacyjna część nakryta jest attyką. Całość łączy cechy okazałego pałacu z elementami obronnymi w rodzaju delikatnego krenelażu attyki z narożnymi wieżyczkami wspartymi na smukłych kolumienkach stojących na wmurowanych w elewację wspornikach. Narożnik północno-wschodni (róg ulicy Krupniczej i Włodkowica) za sprawą zetknięcia się dwóch ryzalitów sprawia wrażenie masywniejszego; narożnik południowo-wschodni takiego efektu nie daje z powodu braku ryzalitu na elewacji południowej (od strony promenady). W fasadzie, na pierwszych dwóch kondygnacjach, umieszczono ostrołukowe, a powyżej prostokątne okna. W części frontowej znajduje się pięcioosiowy portyk wejścia głównego. Elewacja południowa posiada osiem dużych okien typu portfenetr oraz wejście boczne w tym samym kształcie. Nad nimi biegnie maswerkowa balustrada płytkiego balkonu, przechodząca nad trzecią osią w taras. Fasada północna przyjmuje bardzo skromne formy. Całość pokryta jest ornamentami i rzeźbami związanymi z głównymi gałęziami śląskiej gospodarki i z funkcją giełdy. Na frontowej fasadzie umieszczono rzeźby z piaskowca będące personifikacją Rolnictwa, Pasterstwa, Handlu i Żeglugi autorstwa niemieckiego rzeźbiarza Karla Kerna. Postać symbolizująca handel jest portretem architekta Karla Lüdeckego. Na elewacji południowej, na skrajach balustrady umieszczone zostały rzeźby-alegorie Hutnictwa i Górnictwa. Attyka ozdobiona jest herbem Wrocławia, atrybutami Przemysłu i Handlu, datą budowy oraz ozdobnymi elementami wykonanymi przez niemieckiego rzeźbiarza i snycerza Hermanna Michaelisa[4][5].
Najważniejszą i najbardziej reprezentatywną salą w budynku była sala giełdowa oświetlona podwójnymi rzędami arkad wychodzącymi na płytki dziedziniec w zachodniej części budynku. Pierwotnie sala była bogato ozdobiona w neogotyckim stylu, przykryta była drewnianym kasetonowym stropem. W 1928 roku wnętrza przebudowano według projektu Heinricha Lauterbacha, nadając im prosty modernistyczny wystrój, niszcząc wcześniejsze zdobienia. Sala giełdowa służyła również jako sala wykładowa oraz koncertowa[5]. 6 lutego 1891 roku w budynku koncertował Ignacy Jan Paderewski, co upamiętnia tablica wykonana z brązu i umieszczona na budynku z inicjatywy Fundacji Odbudowy Demokracji im. I. Paderewskiego w 2017 roku[6].
Po 1945
[edytuj | edytuj kod]Po II wojnie światowej budynek stał się własnością milicyjnego klubu sportowego „Gwardia” Wrocław. W 1952 roku wnętrza budynku zostały przebudowane na halę sportową[7]. Obiekt był użytkowany przez klub do początku 2019 roku. Do 2021 roku był własnością Agencji Mienia Wojskowego[8]. W 2021 roku budynek został sprzedany za kwotę ponad 16 mln firmie Van Pur[9]
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 234.
- ↑ a b Leksykon architektury Wrocławia 2011 ↓, s. 229.
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 591.
- ↑ a b Leksykon architektury Wrocławia 2011 ↓, s. 230.
- ↑ Paderewski znów ozdobi Nową Giełdę.
- ↑ D. Nowa Giełda, ob. siedziba Klubu Sportowego Gwardia. zabytek.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-10)]..
- ↑ Gwardia opuszcza kultową halę w centrum Wrocławia.
- ↑ Hala Gwardii we Wrocławiu sprzedana. Nowym właścicielem został znany browar
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
- Jan Harasimowicz: Encyklopedia Wrocławia. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-561-5.