Ogniwo paliwowe ze stałym tlenkiem
Ogniwo paliwowe ze stałym tlenkiem (inaczej: z zestalonym elektrolitem tlenkowym, SOFC (ang. Solid Oxide Fuel Cell) – rodzaj ogniwa paliwowego, wymagającego wysokiej temperatury pracy (ok. 600–1000 °C). Ciepło uzyskiwane za pomocą tego ogniwa może być wykorzystane w kogeneracji. Początkowo znaczne wymiary, wysoka temperatura pracy i znaczny czas rozruchu ograniczają zastosowanie ogniw SOFC do rozwiązań do stałej zabudowy. Późniejszy rozwój technologiczny pozwolił na zastosowanie tego typu ogniw również w transporcie.
Produkcją ogniw tlenkowych zajmują się następujące firmy: Siemens (Niemcy), Rolls-Royce (Wielka Brytania), Ballard, Cummins & McDermott, Honeywell (USA), Sulzer Innotec (Szwajcaria), Topsoe Fuel Cell (Dania), Kyocera (Japonia). Od 2004 r. ogniwa SOFC produkuje się również w Polsce, m.in. w Instytucie Energetyki. Realizowane w Polsce prace związane z ogniwami SOFC dotyczą badań podstawowych, prac o charakterze aplikacyjnym oraz budowy i badania układów energetycznych z tymi ogniwami[1][2][3].
Budowa i zasada działania[edytuj | edytuj kod]
Elektrolitem najczęściej stosowanym w ogniwach SOFC jest tlenek cyrkonu (ZrO2) domieszkowany tlenkiem itru (Y2O3), który w temperaturze powyżej 800 °C zaczyna przewodzić poprzez mechanizm transportu wolnych anionów tlenkowych (O2-). Ponadto materiał ten jest wystarczająco dobrym izolatorem z punktu widzenia przewodnictwa elektronowego, co zapobiega rozładowywaniu ładunku powstałego pomiędzy elektrodami bezpośrednio poprzez elektrolit. Anodę w najczęściej spotykanych rozwiązaniach stanowi porowaty tzw. cermet niklowy (Ni-YSZ) lub kobaltowy (Co-YSZ). W rozwiązaniu tym nikiel jest katalizatorem reakcji utleniania paliwa (wodoru) natomiast YSZ pełni dwojaką funkcję: pozwala dostosować rozszerzalność termiczną anody oraz zapewnia transport jonów tlenowych. Katodę w najczęściej spotykanych rozwiązaniach stanowi perowskit (La,Sr)MnO3. Paliwem w tych ogniwach może być CO, H2, węglowodory (np. CH4) jak również alternatywne nośniki energii, w tym eter dimetylowy (DME)[4] oraz biogaz[5].
Kierunkiem rozwoju ogniw SOFC jest obniżanie temperatury pracy poniżej 700 °C a nawet poniżej 600 °C. Dzięki temu można zastosować, w miejsce złożonych stopów wysokochromowych, stalową konstrukcję elementów nośnych stosu z ogniwami SOFC. Umożliwia to poprawę szczelności i osiągnięcie hermetyczności ogniw zgrupowanych w stosie ogniw paliwowych.
Reakcje zachodzące w ogniwie są następujące:
- Katoda: O2 + 4e- → 2O2−
- Anoda: 2H2 + 2O2− → 2H2O + 4e-
Etapy pracy ogniwa:
- absorpcja cząsteczki tlenu na katodzie oraz 2 cząsteczek wodoru na anodzie,
- jonizacja 2 atomów tlenu na katodzie oraz jonizacja 4 atomów wodoru do 4 protonów na anodzie,
- migracja 2 anionów tlenu przez elektrolit od katody do anody,
- rekombinacja na anodzie 2 anionów tlenu i 4 protonów do 2 cząsteczek wody i jej wydalenie.
Ogniwa tlenkowe charakteryzują się następującymi zaletami: nie zawierają płynów, są dynamiczne i bardzo trwałe, mogą bowiem pracować ponad 13 000 godzin, a dzięki wysokiej temperaturze można przeprowadzić reforming paliwa (konwersje do wodoru) wewnątrz samego ogniwa, bez konieczności stosowania dodatkowych zespołów zewnętrznych ze specyficznymi i drogimi katalizatorami. W ogniwach tych nie jest również konieczny obieg CO2, który jest nieodzowny w ogniwach węglanowych (MCFC).
Ogniwa tlenkowe mają też wady, z których najważniejsze to: wysoka temperatura pracy, która wywołuje duże naprężenia mechaniczne i kłopoty z uszczelnianiem, duża oporność elektrolitu, która ma wpływ na zmniejszenie sprawności ogniwa.
Jednym z kluczowych kierunków rozwoju technologii ogniw stałotlenkowych jest zastosowanie niskokosztowych technik wytwarzania, które mogą umożliwić znaczącą redukcję kosztu jednostkowego. Przekłada się to bezpośrednio na możliwość redukcji kosztu ogniwa. W tym zakresie, przełomowym rozwiązaniem jest zastosowanie metody wtrysku wysokociśnieniowego ceramiki[6]. Technologia ta stanowi analogię do metod masowego wytwarzania elementów wykonanych z tworzyw sztucznych, których docelowy kształt jest uzyskiwany poprzez zastosowanie dedykowanej matrycy-formy, do której wtryskiwany jest materiał.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Kupecki J., Milewski J., Jewulski J.. Investigation of SOFC material properties for plant-level modeling. „Central European Journal of Chemistry”. 5 (11), s. 664-671, 2013. DOI: 10.2478/s11532-013-0211-x.
- ↑ Milewski J, Miller A.. Influences of The Type and Thickness of Electrolyte on Solid Oxide Fuel Cell Hybrid System Performance. „Journal of Fuel Cell Science and Technology”. 4 (3), s. 396-402, 2006. DOI: 10.1115/1.2349519.
- ↑ Kupecki J., Milewski J., Badyda K., Jewulski J.. Evaluation of Sensitivity of a Micro-CHP Unit Performance to SOFC Parameters. „ECS Transcations”. 1 (51), s. 107-116, 2013. DOI: 10.1149/05101.0107ecst.
- ↑ Kupecki J., Off-design analysis of a micro-CHP unit with solid oxide fuel cells fed by DME, „International Journal of Hydrogen Energy”, 40 (35), 2015, s. 12009–12022, DOI: 10.1016/j.ijhydene.2015.06.031, ISSN 0360-3199 [dostęp 2018-03-31] (ang.).
- ↑ Kupecki J. i inni, Experimental and numerical analysis of a serial connection of two SOFC stacks in a micro-CHP system fed by biogas, „International Journal of Hydrogen Energy”, 42 (5), 2017, s. 3487–3497, DOI: 10.1016/j.ijhydene.2016.07.222, ISSN 0360-3199 [dostęp 2018-03-31] (ang.).
- ↑ Kupecki J. i inni, Characterization of a circular 80 mm anode supported solid oxide fuel cell (AS-SOFC) with anode support produced using high-pressure injection molding (HPIM), „International Journal of Hydrogen Energy”, 2018, DOI: 10.1016/j.ijhydene.2018.02.143, ISSN 0360-3199 [dostęp 2018-03-31] (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Witold M. Lewandowski: Proekologiczne odnawialne źródła energii. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 2006. ISBN 83-204-3112-3.