Philipp von Zesen

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Philipp von Zesen
Ritterhold von Blauen
Ilustracja
zdjęcie Zesena z Internetu
Data i miejsce urodzenia

8 października 1619
Priorau

Data i miejsce śmierci

13 listopada 1689
Hamburg

Zawód, zajęcie

poeta, pisarz, tłumacz, purysta językowy

Narodowość

niemiecka

Alma Mater

Uniwersytet w Wittenberdze

Wyznanie

ewangelickie

Multimedia w Wikimedia Commons

Philipp von Zesen, pseud. Ritterhold von Blauen (ur. 8 października 1619 w Priorau k. Dessau, zm. 13 listopada 1689 w Hamburgu. Niemiecki poeta, pisarz, tłumacz, teoretyk literatury i języka, purysta językowy[1]

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Był synem pastora ewangelickiego. W roku 1631 został uczniem gimnazjum w Halle a. S., a w roku 1639 podjął studia retoryki i poetyki na uniwersytecie w Wittenberdze. Od jesieni 1640 do wiosny 1641 przebywa w Hamburgu, tam poznaje dramaturga i poetę Johanna Rista i tamtejsze środowisko literackie. W latach wojny 13-letniej 1641-1648 przebywa w Lejdzie i Amsterdamie. Pracuje jako tłumacz powieści francuskich, niezależny pisarz, korektor w wydawnictwie holenderskim. Zesen odbywa wiele innych podróży. W 1643 podróżuje do Paryża, w tym samym roku zakłada w Hamburgu stowarzyszenie językowe Deutschgesinnte Genossenschaft. Jednym z pierwszych członków stowarzyszenia zostaje Georg Harsdörffer. W roku 1646 jedzie do Wittenbergi w sprawie przyjęcia do elitarnego stowarzyszenia językowego Fruchtbringende Gesellschaft, szukając bezskutecznie poparcia ze strony innych literatów. Głównym zastrzeżeniem wobec niego było tworzenie nietypowych neologizmów leksykalnych, ortograficznych, słowotwórczych. Z tego też powodu popada w konflikt z Johannem Ristem. Wreszcie w roku 1649 Zesen zostaje członkiem Towarzystwa Owocodajnego[2][3].

W roku 1653 otrzymuje od cesarza tytuł szlachecki, mimo to pozostaje bez stałego zatrudnienia na dworze książęcym, bezskutecznie ubiega się też o stanowisko na dworze królewskim w Kopenhadze. W 1654 wraca do Dessau, rok później przebywa krótko u szwedzkiego namiestnika w Rydze. W roku 1656 znów wyjeżdża do Holandii, gdzie mieszka z niewielkimi przerwami jedenaście lat. Utrzymuje kontakty z tamtejszymi literatami i uczonymi. Niderlandy stają się jego drugą ojczyzną, poznaje język niderlandzki w mowie i piśmie. W roku 1665 publikuje w Amsterdamie niderlandzkie tłumaczenie książki Johanna Arndta Paradiesgartlein – jest to opis Holandii i Amsterdamu. Od roku 1667 do śmierci mieszka na zmianę w Amsterdamie i Hamburgu. Jako znany literat otrzymuje wsparcie finansowe ze strony państwa. Umiera w Hamburgu 13 listopada 1689 roku[2][3].

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Jako niezależny twórca uprawiał Zesen różne rodzaje aktywności pisarskiej, był poetą, pisarzem, aktywnym purystą językowym, tłumaczem z języka francuskiego, ale też z języka niderlandzkiego. Jest autorem wierszy lirycznych, pieśni religijnych, powieści, wreszcie rozpraw historycznych czy prac z teorii literatury i teorii języka[3]. Do historii przeszedł jako autor śmiałych, czasem kontrowersyjnych zniemczeń-neologizmów, jak Jungfernzwinger (zamiast: Nonnenkloster), Lusthöhle (Grotte). Austriacki lingwista Peter Ernst uważa jednak, że niesłusznie przypisuje się Zesenowi zniemczenie Gesichtserker (zamiast: Nase, które miał błędnie uznawać za wyraz pochodzenia obcego)[4]. Wiele ze zniemczeń gorliwego purysty Zesena utrzymało się do dziś, np. Blumenstrauß (zamiast: Bukett), Verfasser (Autor), Entwurf (Projekt), Vertrag (Kontrakt). Z wielkim uznaniem wypowiadał się na temat działalności Zesena późniejszy pisarz i purysta Eduard Engel w swojej książce Sprich Deutsch! (1916): Żaden niemiecki autor poza Campem nie stworzył tak śmiałych i udanych zniemczeń jak Zesen[5].

Dzieła (wybór)[edytuj | edytuj kod]

  • Melpomene (1638)
  • Deutscher Helicon (1640)(poetyka) (do 1656 roku 4 wydania)
  • Himmlische Kleio (1641)
  • FrühlingsLust oder Lob-, Lust- und Liebeslieder (1642)
  • Poetischer Rosen-Wälder Vorschmack (1642)
  • Hochdeutsche Sprachübung (1643)
  • Liebesbeschreibung Lysanders und Kalisten (1644)(tłumaczenie z francuskiego)
  • Die Adriatische Rosemund (1645)(powieść autobiograficzna)
  • Lustinne (1645)
  • Kurze gründliche Anleitung zur Höflichkeit (1649)
  • Leo Belgicus (1660)
  • Beschreibung der Stadt Amsterdam (1664)
  • Schöne Hamburgerin (1668) (pieśni)
  • Assenat (1670)(powieść)
  • Reiselieder (1677)
  • Simson (1679)(powieść)
  • Philipp von Zesen: Sämtliche Werke. hrsg. v. Ferdinand van Ingen (1970–2020).

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

W późnym już wieku, w 1672 roku, Zesen żeni się z Marią Becker, która usiłuje rozwinąć prywatne przedsiębiorstwo tkackie, jednak te próby kończą się niepowodzeniem[3].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Zesen Philipp, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2024-02-20].
  2. ↑ a b Ferdinand Van Ingen, Biographie, Stuttgart: J.B. Metzler, 1970, s. 1–17, DOI: 10.1007/978-3-476-03827-2_1, ISBN 978-3-476-10096-2.
  3. ↑ a b c d Deutsche Biographie, Zesen, Philipp von (seit 1653) - Deutsche Biographie [online], www.deutsche-biographie.de [dostęp 2024-02-20] (niem.).
  4. ↑ Peter Ernst, Deutsche Sprachgeschichte, Wiedeń 2005, s. 187 [dostęp 2024-02-20] (niem.).
  5. ↑ Ryszard Lipczuk, Walka z wyrazami obcymi w Niemczech - historia i współczesność, Kraków: Universitas, 2014, s. 47 (pol.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Philipp_von_Zesen&oldid=72983664”