Pięciornik wyprostowany

Pięciornik wyprostowany
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	pięciornik
Gatunek	pięciornik wyprostowany
	Nazwa systematyczna
	Potentilla recta L.; Sp. Pl.: 497 (1753)
Synonimy
	Fragaria recta (L.) Crantz; Hypargyrium rectum (L.) Fourr.; Pentaphyllum rectum (L.) Nieuwl.; Potentilla hirta var. recta (L.) Ser.; Potentilla hirta proles recta (L.) Rouy & E.G.Camus; Potentilla hirta subsp. recta (L.) Briq.; Tormentilla recta (L.) Wahlenb.;
	Fragaria recta (L.) Crantz; Hypargyrium rectum (L.) Fourr.; Pentaphyllum rectum (L.) Nieuwl.; Potentilla hirta var. recta (L.) Ser.; Potentilla hirta proles recta (L.) Rouy & E.G.Camus; Potentilla hirta subsp. recta (L.) Briq.; Tormentilla recta (L.) Wahlenb.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pięciornik wyprostowany (Potentilla recta) – gatunek rośliny należący do rodziny różowatych. Występuje naturalnie w północno-zachodniej Afryce, w południowej i środkowej Europie oraz zachodniej i środkowej Azji. Jako introdukowany obecny jest w północnej Europie, Ameryce Północnej, w Argentynie, Australii, Nowej Zelandii i Japonii^[3]. W Polsce jest gatunkiem rodzimym na południu – przez Polskę przebiega północna granica jego zasięgu (mniej więcej na linii Lublin – Poznań). Poza nią na północy gatunek spotykany jest jako introdukowany^[4].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona wysokości 30–70 cm, w górnej części widlasto rozgałęziająca się. Pokryta jest gęstymi i krótkimi szczecinkami oraz dwoma rodzajami włosków: prostymi, wyrastającymi na brodawkach i licznymi skręconymi.
Liście: Duże, dłoniasto złożone z 5–7 listków (górne mają tylko 3 listki). Listki są podługowate, ząbkowane, obustronnie zielone i obficie owłosione (ale bez kutneru). Na spodniej stronie mają wyraźnie widoczną nerwację. Przylistki górnych liści są jajowate lub jajowatolancetowate, czasami tylko dłoniasto wcinane. W czasie kwitnienia rośliny brak płonnych różyczek liściowych.

Kwiaty: Na zakończeniu kłącza wyrasta kwitnący pęd z żółtymi kwiatami o średnicy powyżej 1,5 cm. Zebrane są w luźny kwiatostan nie oddzielony wyraźnie od dolnej części łodygi. Kwiaty zbudowane z 10 owłosionych szydlastych działek kielicha, 5 sercowato wyciętych na szczycie płatków i licznych słupków i pręcików. Szyjki słupków osadzone są niemal na szczycie zalążni i są najgrubsze przy samej nasadzie i stopniowo zwężają się stopniowo ku górze.
Owoce: Całkiem nagie niełupki.

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od lipca do sierpnia. Rośnie na trawiastych zboczach, w zaroślach, na skałach i w siedliskach ruderalnych. W górach występuje tylko w niższych położeniach. Liczba chromosomów 2n= (28, 35), 42^[5].

Zmienność

Występuje w kilku odmianach
Tworzy mieszańce z p. pagórkowym (P. collina), p. piaskowym (P. arenaria), p. siwym (P. inclinata), p. srebrnym (P. argentea)^[5].

Zagrożenia i ochrona

Gatunek umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)^[6].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-29] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Potentilla recta L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-02-06] .
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 432, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

Bibliografia

Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-29] (ang.).

[powo-3] Potentilla recta L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-02-06] .

[4] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 432, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[A-5] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[6] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]