Pinelia

Pinelia
	; Pinellia tripartita
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	żabieńcowce
Rodzina	obrazkowate
Podrodzina	Aroideae
Rodzaj	pinelia
	Nazwa systematyczna
	Pinellia Ten.; Atti Reale Accad. Sci. Sez. Soc. Reale Borbon. 4: 69. (1839)
	Typ nomenklatoryczny
	Pinellia tuberifera (Ten.) [= Pinellia ternata (Thunb.) Breitenb.]
Synonimy
	Atherurus Blume; Hemicarpurus Nees.;
	Atherurus Blume; Hemicarpurus Nees.;
	Zasięg
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pinelia (Pinellia Ten.) – rodzaj roślin zielnych, należący do rodziny obrazkowatych, liczący 9 gatunków pochodzących z regionów klimatu umiarkowanego wschodniej Azji: Chin, Korei i Japonii. Pinelia trójlistkowa i Pinellia tripartita zostały introdukowane w Europie, Ameryce Północnej i Australii. Nazwa naukowa rodzaju została nadana na cześć włoskiego botanika Giovanni Vincenzo Pinelliego, żyjącego w XVI wieku^[5].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Kępiaste rośliny zielne o maksymalnej wysokości od 15 cm (Pinellia integrifolia) do 70 cm (P. pedatisecta i P. polyphylla).

Łodyga: Większość gatunków tworzy cebulopodobną, niemal okrągłą bulwę pędową o średnicy, w zależności od gatunku, od 1 do 6 cm. P. fujianensis tworzy cylindryczne kłącze o wymiarach 1,4×3,5 cm. Na pędach podziemnych powstają bulwki – wokół bulwy lub wokół pochew liściowych (w przypadku gatunków bulwiastych) i na końcach kłącza (w przypadku gatunku kłączastego). U niektórych gatunków (np. P. cordata) bulwki powstają również na ogonkach oraz u podstawy blaszek liściowych.

Liście: Od 1 do 5 liści wyrasta na zielonych, niekiedy nakrapianych ogonkach. Blaszki liścia strzałkowate (np. P. fujianensis), sercowate (np. P. integrifolia), jajowate (np. P. polyphylla), trójklapowe (P. tripartita), trójlistkowe i wachlarzowatopalczaste (np. P. ternata) oraz wyłącznie wachlarzowatopalczaste (P. pedatisecta). W przypadku liści złożonych listki wydłużone, eliptyczne lub jajowate. Żyłki pierwszorzędowe pierzaste, schodzą się do żyłki brzegowej. Dalsze wiązki przewodzące siatkowate.

Kwiaty: Rośliny jednopienne. Pojedynczy kwiatostan, typu kolbiastego pseudancjum, pojawia się razem z liśćmi. Szypułka zielona, krótsza lub niewiele dłuższa od ogonka. W dolnej części kwiatostanu pochwa tworzy lekko lub mocno zwężoną, elipsowatą lub jajowatą, zamkniętą komorę chroniącą kwiaty żeńskie. Nad komorą pochwa otwarta, wydłużona, eliptyczna lub łódkokształtna. Kolor pochwy od zielonego do purpurowego. Maksymalna długość pochwy od 5 cm (P. peltata) do 19 cm. (P. pedatisecta). Kolba dużo dłuższa niż pochwa, o maksymalnej długości od 10 cm (P. ternata) do 25 cm. (P. tripartita). W dolnej części, na której położone są kwiaty słupkowe, kolba przylega do pochwy. Strefa kwiatów męskich krótka, oddzielona od kwiatów żeńskich utworzoną przez pochwę przegrodą. Wyrostek kolby gładki, wydłużony i szydłowaty, często esowaty, wystający poza pochwę. Kwiaty jednopłciowe, bez okwiatu. Męskie 1-2-4-pręcikowe. Pręciki spłaszczone poprzecznie. Główki pręcika siedzące. Pylniki elipsowate. Kwiaty żeńskie z jajowatymi, jednokomorowymi zalążniami, zawierającymi u podstawy jeden zalążek na bardzo krótkim sznureczku. Szyjka słupka zwężona. Znamię słupka małe, wypukłe lub dyskoidalne.

Owoce: Zielone, żółtozielone lub białawe, podłużno-jajowate jagody. Nasiona eliptyczne, o nieregularnej łupinie lub gładkie. Zarodki położone w osi nasiona, wydłużone lub bardzo małe i niemal okrągłe^[5].

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Rozwój: Byliny, geofity, okresowo uśpione. Rośliny kwitną przeważnie od maja do czerwca/lipca. Pinellia cordata rozpoczyna kwitnienie w marcu, a P. integrifolia we wrześniu. Owocują przeważnie po 2 miesiącach.

Siedlisko: Rośliny rosną przeważnie w lasach, na łąkach, brzegach strumieni, a także na skalistych zboczach wzgórz, na wysokości do 800 - 2500 m (w zależności od gatunku). Pinellia ternata rośnie również na nieużytkach i dziko na polach uprawnych.

Genetyka: Liczba chromosomów różni się w zależności od gatunku. Pinellia yaoluopingensis i P. pedatisecta: 2n=26; P. peltata: 2n=78; P. tripartita: 2n=26 lub 2n=52; P. cordata: 2n=72; pinelia trójlistkowa: 2n=130^[5].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj należy do plemienia Arisaemateae, podrodziny Aroideae z rodziny obrazkowatych^[2]^[6].

Gatunki^[4]

Pinellia cordata N.E.Br.
Pinellia fujianensis H.Li & G.H.Zhu
Pinellia integrifolia N.E.Br.
Pinellia pedatisecta Schott
Pinellia peltata C.Pei
Pinellia polyphylla S.L.Hu
Pinellia ternata (Thunb.) Makino – pinelia trójlistkowa
Pinellia tripartita (Blume) Schott
Pinellia yaoluopingensis X.H.Guo & X.L.Liu

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Rośliny jadalne: Pędy podziemne Pinellia ternata uważane są za jadalne po wysuszeniu i ugotowaniu. Surowe są trujące^[7].

Rośliny lecznicze: Bulwy roślin z gatunku Pinellia pedatisecta posiadają działanie przeciwwymiotne, przeciwzapalne, przeciwgorączkowe, wykrztuśne, pobudzające wydzielanie śliny, przeciwkrwotoczne oraz antynowotworowe. Są również stosowane do leczenia powiększonych węzłów chłonnych oraz zapaleń układu moczowego. W tradycyjnej medycynie chińskiej są składnikiem mieszanki do bezoperacyjnego usuwania kamieni żółciowych. Surowe bulwy są bardzo cierpkie i zawierają toksyny, które są neutralizowane przez suszenie lub macerowanie w herbacie lub occie^[7].

Bulwy gatunku P. tripartita posiadają działanie przeciwwymiotne, przeciwkaszlowe, kardiotoniczne, moczopędne i wykrztuśne^[7].

W tradycyjnej medycynie chińskiej sproszkowane pędy podziemne pinelii trójlistkowej, zwane ban xia, uznawane są na lek o działaniu przeciwwymiotnym, przeciwbólowym, przeciwzapalnym, wykrztuśnym, przeciwgorączkowym, ściągającym, przeciwhistaminowym, uspokajającym i pobudzającym wydzielanie śliny, a także obniżającym ciśnienie śródgałkowe. Stosowany jest również do wzmacniania śledziony, pozbywania się śluzu z płuc i żołądka oraz w mieszance do bezoperacyjnego usuwania kamieni żółciowych. Surowe bulwy są bardzo cierpkie i zawierają toksyny, które są neutralizowane przez suszenie lub macerowanie w herbacie lub occie^[7]. Z bulw tego gatunku, soku z kłączy imbiru oraz ługu produkuje się lek o nazwie zhi ban xia, o szczególnym działaniu przeciwgorączkowym, przeciwmalarycznym, przeciwkaszlowym, przeciwwymiotnym, ściągającym, przeczyszczającym i wywołującym poród^[8]. Bulwy tego gatunku zawierają ponad 269 składników czynnych, w tym: argininę, kwas asparaginowy, wapń, cholinę, kwas glutaminowy, żelazo, kwas isooleinowy, l-efedrynę, l-ramnozę, magnez, mangan, ornitynę, kwas palmitynowy, potas, serynę, sód i cynk^[9]

Rośliny ozdobne: Z uwagi na atrakcyjne liście i ciekawe kwiatostany oraz mrozoodporność pinellie są cenionymi roślinami ogrodowymi. W uprawie spotyka się Pinellia cordata, Pinellia pedatisecta, pinelię trójlistkową i Pinellia tripartita oraz jej kultywary: 'Atropurpurea' z purpurowym wnętrzem pochwy kwiatostanu, 'Golden Dragon' i 'Silver Dragon' z odpowiednio żółtymi i szarymi plamkami na liściach oraz 'Polly Spout' z różowym wnętrzem pochwy kwiatostanu i długą, 25-centymetrową, różową kolbą^[10].

Uprawa[edytuj | edytuj kod]

Wymagania: Pinelie wymagają gleb kwaśnych, próchniczych i przepuszczalnych oraz stanowisk zacienionych i wilgotnych. W okresie spoczynku nie należy doprowadzać do przesuszenia podłoża^[11]. Są to rośliny mrozoodporne (strefy mrozoodporności od 6 do 9) i w Polsce mogą być pozostawione na zimę w gruncie^[12].

Rozmnażanie: Pinelie łatwo rozmnażają się z nasion, bulwek i bulw przybyszowych. Pinelia trójlistkowa jest w ogrodach gatunkiem bardzo ekspansywnym.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-11-02] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-05-29]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Govaerts R.: World Checklist of Pinellia. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2006. [dostęp 2010-05-30]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Guanghua Zhu, Heng Li i Rong Li. A synopsis and a new species of the E Asian genus Pinellia (Araceae). „Willdenowia”. 37, s. 503-522, 2007. Berlin. ISSN 0511-9618.
↑ L.I. Cabrera et al. Phylogenetics relationships of aroids and duckweeds (Araceae) inferred from coding and noncoding plastid DNA. „American Journal of Botany”. 95(9), s. 1153–1165, 2008. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Plants For A Future. Edible, medicinal and useful plants for a healthier world. [dostęp 2010-05-29]. (ang.).
↑ Joseph P. Hou, Youyu Jin: The healing power of Chinese herbs and medicinal recipes. New York: Haworth Integrative Healing Press, 2005. ISBN 0-7890-2202-8.
↑ Jim Duke: Dr. Duke's Phytochemical and Ethnobotanical Databases. [dostęp 2010-05-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-18)].
↑ Wolfram George Schmid: Timber Press pocket guide to shade perennials. Portland, Or.: Timber Press, 2005. ISBN 0-88192-709-0.
↑ Rod. Leeds: Bulbs in containers. Portland: Timber Press, 2005. ISBN 0-88192-735-X.
↑ Susan Carter: Perennials: the gardener's reference. Portland, Or.: Timber Press, 2007. ISBN 978-0-88192-820-4.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Guanghua Zhu, Heng Li i Rong Li. A synopsis and a new species of the E Asian genus Pinellia (Araceae). „Willdenowia”. 37, s. 503-522, 2007. Berlin. ISSN 0511-9618.
Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych: łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008. ISBN 978-83-925110-5-2.
GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-11-02] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-05-29]. (ang.).

[kew-4] Govaerts R.: World Checklist of Pinellia. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2006. [dostęp 2010-05-30]. (ang.).

[syn-5] Guanghua Zhu, Heng Li i Rong Li. A synopsis and a new species of the E Asian genus Pinellia (Araceae). „Willdenowia”. 37, s. 503-522, 2007. Berlin. ISSN 0511-9618.

[cabrera-6] L.I. Cabrera et al. Phylogenetics relationships of aroids and duckweeds (Araceae) inferred from coding and noncoding plastid DNA. „American Journal of Botany”. 95(9), s. 1153–1165, 2008. (ang.).

[fut-7] Plants For A Future. Edible, medicinal and useful plants for a healthier world. [dostęp 2010-05-29]. (ang.).

[8] Joseph P. Hou, Youyu Jin: The healing power of Chinese herbs and medicinal recipes. New York: Haworth Integrative Healing Press, 2005. ISBN 0-7890-2202-8.

[9] Jim Duke: Dr. Duke's Phytochemical and Ethnobotanical Databases. [dostęp 2010-05-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-18)].

[10] Wolfram George Schmid: Timber Press pocket guide to shade perennials. Portland, Or.: Timber Press, 2005. ISBN 0-88192-709-0.

[11] Rod. Leeds: Bulbs in containers. Portland: Timber Press, 2005. ISBN 0-88192-735-X.

[12] Susan Carter: Perennials: the gardener's reference. Portland, Or.: Timber Press, 2007. ISBN 978-0-88192-820-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]