Planty (Kraków)
Planty krakowskie, Planty – park miejski w Krakowie otaczający Stare Miasto, założony w latach 1822–1830. Powierzchnia 21 ha, obwód 4 km.
Historia powstania
Planty powstały na miejscu fortyfikacji otaczających miasto: murów obronnych oraz położonej na ich przedpolu fosy i wałów ziemnych. Był to grząski, zaniedbany teren pełniący rolę śmietniska i ujścia ścieków. W 1820 podjęto decyzję o utworzeniu "ogrodów miejskich" na miejscu wyburzonych na początku XIX w. murów (stąd nazwa Planty – od splantowania, czyli wyrównania rumowisk, a nie od plantacji, jak się powszechnie uważa). Głównym inicjatorem tej idei, twórcą pomiarów i planów był Feliks Radwański. Po jego śmierci w 1826 r. kierownictwo robót objął Florian Straszewski, który w 1830 r. założył fundację z przeznaczeniem na utrzymanie Plant.
Początkowe prace polegały na niwelacji terenu, zasypaniu fosy nawiezioną ziemią itp. W obrębie tworzonego parku pozostał Barbakan. W kolejnym etapie przystąpiono do obsadzania terenu drzewami (głównie kasztanowce, także klony, lipy, jesiony, topole, pojedyncze egzemplarze drzew egzotycznych) i krzewami, zakładania trawników i kwietników oraz wyznaczania alejek i placów zabaw. W późniejszych latach powstawały kioski, pawilon koncertowy i in. Prowadzono zwykłe prace pielęgnacyjne, zajmowali się nimi ogrodnicy zwani plantowymi. Planty stały się miejscem spacerów, spotkań towarzyskich, a nawet uroczystości narodowych. W 1880 r. zdecydowano o upiększeniu Plant pomnikami wybitnych Polaków.
Podczas II wojny światowej doszło do znacznej dewastacji parku – wycięto krzewy i zdemontowano ogrodzenie. W okresie powojennym ograniczano się tylko do zapobiegania dalszej degradacji Plant. Decyzję o ich rewitalizacji, według projektu prof. Janusza Bogdanowskiego, podjęto w 1989 r. Planty podzielono na 8 ogrodów: Wawel, Uniwersytet, Pałac Sztuki, Florianka, Barbakan, Dworzec, Gródek, Stradom. Przywrócono małą architekturę – stylowe lampy, ogrodzenia, ławki; za pomocą kamiennych murków zarysowano dawny przebieg murów obronnych oraz rozmieszczenie baszt i bram miejskich.
Pomniki na Plantach
- Pomnik Harfiarza – dla uczczenia Józefa Bohdana Zaleskiego, 1886 r.
- Pomnik Jadwigi i Jagiełły, 1886 r.
- Pomnik Lilli Wenedy – dla uczczenia Juliusza Słowackiego, 1885 r.
- Pomnik Artura Grottgera – 1903 r.
- Pomnik Mikołaja Kopernika – 1900 r., ustawiony na Plantach w 1953 r.
- późnobarokowa figura Matki Boskiej Łaskawej, przeniesiona tutaj podczas II wojny św.
- Pomnik Grażyny i Litawora – dla uczczenia Adama Mickiewicza, 1886 r.
- Popiersie Tadeusza Boya-Żeleńskiego, 1985 r.
- Pomnik płk. Narcyza Wiatra-Zawojnego, 1992 r.
- Pomnik Michała Bałuckiego, 1911 r.
- Pomnik Floriana Straszewskiego, 1874 r.
- Pomnik Tadeusza Rejtana w Krakowie rozebrany w 1946, powrócił na krakowskie planty w maju 2007 obecne popiersie Rejtana wykonał Czesław Dźwigaj.
Pomniki nieistniejące:
- Pomnik Fryderyka Chopina, ok. 1888, rozebrany w 1931 r. z powodu planów budowy okazalszego pomnika (uniemożliwionych przez wojnę)
- Pomnik ku czci żołnierzy radzieckich poległych podczas wyzwalania Krakowa w 1945 r., usunięty
Bibliografia
- Torowska Joanna, Planty krakowskie: przewodnik dla nauczycieli, Kraków 2003, ISBN 83-88618-39-3
- Franciszek Klein, Planty Krakowskie. Krakow: Wydawn. Tow. Ochrony Piȩkności Miasta Krakowa i Okolicy, 1914
