Pogórze Ondawskie

Wieś Kochanovce otoczona łąkami

Pogórze Ondawskie (słow. Ondavská vrchovina) – region geograficzny w północno-wschodniej Słowacji, w okolicy miast Bardejów i Svidník w kraju preszowskim, stanowiący część Beskidów Środkowych (słow. Nízke Beskydy). Obejmuje obszar o krajobrazie pogórza i niskich gór w górnych dorzeczach Ondawy i Topli, spływających na południe spod głównego grzbietu Karpat. Region został wyszczególniony jako jedna z 84 podstawowych jednostek w regionalnym podziale geomorfologicznym Słowacji.

Położenie i obszar

Na zachodzie region Pogórza Ondawskiego sąsiaduje z Górami Czerchowskimi i Pogórzem Popradzkim, na południu z Podgórzem Beskidzkim, a na wschodzie z Pogórzem Laboreckim. Od północy styka się z górami Busov oraz głównym wododziałowym grzbietem karpackim na odcinku między Przełęczą Dujawa a Przełęczą Kuchtowską. Grzbietem tym biegnie granica polsko-słowacka i w polskiej literaturze włączany jest on, podobnie jak grupa Busova, w obręb Beskidu Niskiego, a Pogórze Ondawskie zaczyna się w przybliżeniu na linii Bardejów–Svidník. Geografia słowacka nie wyodrębnia jednak Beskidu Niskiego jako osobnej jednostki regionalnej i traktuje grzbiet wododziałowy jako integralną część Pogórza Ondawskiego.

Według systematyki słowackiej region zajmuje powierzchnię 1,8 tys. km² i jest jednym z największych mezoregionów geograficznych w kraju. Najwyższym szczytem jest Smilniansky vrch (749 m) położony w widłach dolin źródłowych fragmentów Ondawy i Kamenca. Największym zbiornikiem wodnym jest sztuczne jezioro Veľká Domaša zasilane przez Ondawę, służące do regulacji dopływu wód do Niziny Wschodniosłowackiej oraz jako rezerwuar wody użytkowej. Historycznie teren Pogórza Ondawskiego należy do krain Szarysz i Zemplin, a główne miejscowości regionu to Bardejów, Svidník, Stropkov i Giraltovce. Bardejowską zabudowę staromiejską wpisano na listę zabytków UNESCO, a lokalną atrakcją krajoznawczą niektórych wsi są drewniane cerkwie łemkowskie.

Środowisko przyrodnicze

Pogórze Ondawskie znajduje się w zlewni rzeki Bodrog i przedstawia zespół grzbietów górskich odbijających na południe od głównego wododziałowego grzbietu Karpat, przedzielonych dolinami Topli i Ondawy oraz ich dopływów. W porównaniu z sąsiednim Pogórzem Laboreckim, region odznacza się mniej górskim charakterem, co znamionują słabiej rozwinięte wypukłe formy rzeźby terenu, bardziej rozległe obniżenia oraz mniejsza lesistość i liczniejsze zaludnienie. W budowie geologicznej biorą udział skały fliszowe w strefie płaszczowiny magurskiej, głównie piaskowce, łupki i zlepieńce, na których zalegają zespoły gleb brunatnych.

Wzniesienia jedynie sporadycznie przekraczają poziom 700 m wysokości bezwzględnej i są zazwyczaj porośnięte lasami mieszanymi z przewagą buka i udziałem świerka, dolne partie stoków i doliny zajmują przede wszystkim użytki rolne w postaci gruntów ornych i łąk. Najcenniejszy przyrodniczo jest rejon grzbietu granicznego, gdzie wyróżnia się torfowiskowy rezerwat Regetovské rašelinisko chroniący podmokłe zagłębienie terenu ze stanowiskami rzadko występujących roślin.