Portret Gaspara Melchora de Jovellanosa (1798)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Portret Gaspara Melchora de Jovellanosa
Ilustracja
Autor

Francisco Goya

Data powstania

1798

Medium

olej na płótnie

Wymiary

205 × 133 cm

Miejsce przechowywania
Lokalizacja

Prado

Multimedia w Wikimedia Commons
Portret Francisca de Saavedry zamówiony przez Jovellanosa w 1798 roku

Portret Gaspara Melchora de Jovellanosa[1] (hiszp. Gaspar Melchor de Jovellanos) – obraz olejny hiszpańskiego malarza Francisca Goi (1746–1828). Portret przedstawia Gaspara Melchora de Jovellanosa (1744–1811), hiszpańskiego męża stanu, poetę i człowieka oświecenia[2]. Przedstawiony w zamyśleniu i melancholijnej pozie Jovellanos to paradygmat ideału vita contemplativa[3].

Okoliczności powstania[edytuj | edytuj kod]

Na początku lat 80. XVIII w., u progu wielkiej kariery w Madrycie, Goya zawarł znajomość z Jovellanosem, oświeceniowym politykiem i literatem o ugruntowanej pozycji na królewskim dworze[4]. Namalował wtedy Portret Gaspara Melchora de Jovellanosa na tle wybrzeża Gijón, nawiązujący do licznych sukcesów w karierze polityka[5]. W przeciągu kolejnych lat Jovellanos stał się mecenasem, protektorem i kolekcjonerem dzieł Goi. Mimo znacznych różnic klasowych łączyła ich przyjaźń, a także uwielbienie dla dzieł Velázqueza[6]. Dobra passa Jovellanosa została przerwana w okresie rewolucji francuskiej, kiedy został zesłany do rodzinnego Gijón za propagowanie idei oświeceniowych, takich jak reforma rolnictwa i wolna gospodarka. Po upadku Manuela Godoya zrehabilitowany wrócił do Madrytu w 1797, aby objąć urząd ministra sprawiedliwości[7].

Dla Goi dekada lat 90. była trudnym okresem w życiu osobistym i zawodowym. Wciąż dochodził do zdrowia po przebytej ciężkiej chorobie, która na zawsze pozostawiła go głuchym. Starał się przekonać madryckie kręgi artystyczne, że choroba nie osłabiła jego zdolności malarskich, gdyż plotki o jego ułomności mogły poważnie zaszkodzić dalszej karierze[8]. Jovellanos przyszedł mu z pomocą – dzięki jego decyzji w 1798 Goya otrzymał zlecenie na freski w kościele San Antonio de la Florida w Madrycie. W tym samym roku Goya namalował portret Jovellanosa w dowód wdzięczności i aby upamiętnić otrzymane przez niego stanowisko ministra[9]. Korespondencja malarza z Martínem Zapaterem świadczy o tym, że w marcu 1798 Goya przebywał w pałacu w Aranjuez, letniej rezydencji królewskiej, gdzie Jovellanos przyjął go na kolacji. Możliwe, że ustalili wtedy koncept obrazu i Goya rozpoczął pracę nad nim[3]. Wiedząc o trudnej sytuacji malarza Jovellanos nie przyjął obrazu jako prezentu, ale zapłacił Goi wysoką cenę 6000 reali de vellón. Zamówił także portret Francisca de Saavedry, swojego przyjaciela[9].

W drugiej połowie 1798 forsowane przez Jovellanosa jansenistyczne reformy polityki religijnej doprowadziły do jego upadku i późniejszego uwięzienia na Majorce[7].

Opis obrazu[edytuj | edytuj kod]

Jovellanos został przedstawiony w czasie pracy, pochylony w zamyśleniu nad biurkiem pełnym dokumentów i książek. Jego poza jest swobodna i elegancka. Twarz doskonale oddaje jego inteligencję, spokojny i pogodny charakter. Strój jest prosty, pozbawiony orderów i ozdób. Ma na sobie szary kaftan, ciemne spodnie, białą kamizelkę, koszulę i pończochy oraz czarne buty ze srebrnymi klamerkami[10]. Brak modnej w tym czasie peruki, której noszenia Jovellanos odmawiał. Lekkimi pociągnięciami pędzla Goya podkreślił jego kręcone włosy[3]. W ręce trzyma kartkę z inskrypcją Jovellanos / por / Goya (Jovellanos [namalowany] przez Goyę)[10].

Pokój, w którym się znajduje, to prawdopodobnie jedna z komnat Pałacu Królewskiego w Aranjuez o okazałym wystroju[3]. Krzesło wykonane we francuskim stylu[11] jest pozłacane i tapicerowane żółtym jedwabiem. Neoklasyczny stół jest ozdobiony złoconą płaskorzeźbą z motywem baranich czaszek zwieńczonych girlandami[3]. Czaszki te, podobnie jak bukraniony, są symbolem melancholii i vanitas, marności ludzkiego życia[7]. W tle po lewej stronie widać zieloną zasłonę ze złotymi frędzlami. Po prawej stoi brązowy posąg Minerwy, bogini mądrości, sztuki i nauki. Ma ona dostarczyć Jovellanosowi inspiracji do wykonywania ministerialnych obowiązków. Bogini zdaje się wyciągać do bohatera prawą rękę w opiekuńczym geście, podczas gdy jej lewa ręka spoczywa na tarczy z herbem Real Instituto Asturiano de Náutica y Mineralogía, który powstał z inicjatywy Jovellanosa[10][3][7].

Interpretacja[edytuj | edytuj kod]

Kaprys nr 43. Gdy rozum śpi, budzą się demony

Jovellanos spogląda wprost na widza, tak jakby ten właśnie przerwał mu pracę w chwili głębokiej refleksji. Melancholijny stan ducha był tradycyjnie przypisywany artystom i myślicielom, symbolizował natchnienie i kreatywne myślenie. Jovellanos jako arkadyjski poeta otrzymał przydomek „melancholika” w wierszu Juana Meléndeza Valdésa napisanym ku jego czci. Goya nadaje Jovellanosowi melancholijny charakter, aby podkreślić jego inteligencję i wiedzę[3][7].

Poza modela może nawiązywać do kilku starszych rycin, m.in. do miedziorytu Melancholia I Albrechta Dürera z 1514 lub ryciny Śniący Quevedo (frontyspis dzieła Sny Quevedy) z 1699, na której poeta śpi, siedząc przy stole, z głową opartą na ramieniu[3]. Także frontyspis Filozofii J.J. Rousseau wydanej w 1793 zawierał podobną rycinę J. B. D. Duprée na podstawie rysunku Charles’a Monneta[7].

Ideologia Jovellanosa miała istotny wpływ na Goyę, co przejawia się w dużym stopniu w jego satyrycznych rycinach[12]. Goya wykorzystał podobną pozę na współczesnej portretowi rycinie nr 43 Gdy rozum śpi, budzą się demony z serii Kaprysy, która pierwotnie też miała służyć jako okładka serii. Rycina ta jest uważana za autoportret malarza. Zarówno Jovellanos na olejnym portrecie, jak i Goya na rycinie opierają się o stół, na którym widać papiery i pióra[13] – przedmioty związane z pracą ludzi oświecenia[6]. Dzieła łączy także motyw Minerwy – na obrazie wykonuje opiekuńczy gest w kierunku polityka, a na rycinie sowa, symbol bogini, podaje malarzowi pióro. Zrezygnowana poza obu bohaterów jest symbolem głębokiej melancholii artystów – malarza Goi i poety Jovellanosa[13].

Porównując portrety oświeceniowych polityków Jovellanosa i Saavedry, które Goya namalował w tym samym roku, można zauważyć podobieństwa w kompozycji, a także istotne różnice w przedstawieniu postaci. Obaj siedzą przy biurku z dokumentami, zwróceni w prawą stronę. Jovellanos jest zamyślony, siedzi przy zdobionym stole i refleksyjnie spogląda na widza. Saavedra przy przenośnym, składanym biurku zdaje się zwracać do kogoś znajdującego się poza kadrem[3], sprawia wrażenie, że właśnie podjął decyzję i wstanie gotowy do działania[14]. Portret Jovellanosa to paradygmat vita contemplativa, podczas gdy Saavedra reprezentuje vita activa. Saavedra miał przezwisko Gitano – Cygan, prawdopodobnie ze względu na ciemną karnację. Jovellanos był nazywany Dómine – w znaczeniu Mistrz lub Pan, być może ze względu na jasną karnację i szlachetne rysy twarzy[3].

Technika[edytuj | edytuj kod]

Goya zastosował inspirowane Velázquezem szybkie pociągnięcia pędzlem widoczne zwłaszcza na meblach[3]. Jednocześnie potrafił doskonale oddać teksturę tkanin – aksamitny kaftan i jedwabne pończochy[15]. Powaga i uroczystość w ogólnym wykończeniu obrazu ujawniają wpływ Mengsa[3]. Xavier Salas uznaje portret za szczytowe dzieło Goi ze względu na harmonię i bogactwo barw[12]. Paleta kolorów użyta przez Goyę przypomina obrazy Velázqueza, ze względu na połączenie zieleni, szarości i złota[2].

Malarz kilka lat wcześniej użył podobnej kompozycji w znacznie mniej udanym Portrecie hrabiego de Altamira. Tym razem układ jest spójny, postać Jovellanosa harmonijnie wpisuje się pomiędzy głównymi elementami kompozycji: tworzącym poziomą oś stołem, oparciem krzesła i pionową figurą Minerwy[12].

Proweniencja[edytuj | edytuj kod]

Obraz należał do Jovellanosa, został przez niego opłacony 19 lipca 1798[7]. W 1802 polityk zapisał go w testamencie swojemu przyjacielowi Juanowi José Arias de Saavedra. Portret pozostał w rodzinie Saavedry przez kilka pokoleń, ostatnim właścicielem był Antonio Botija, który w 1877 złożył Muzeum Prado ofertę sprzedaży. Muzeum nie zakupiło obrazu ze względu na brak aprobaty ze strony Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych św. Ferdynanda. Akademia wydała opinię, w której argumentowała, że Prado posiada już wiele obrazów Goi wysokiej jakości, a portret Jovellanosa nie należy do najbardziej udanych[13]. W tym samym roku obraz nabył madrycki antykwariusz Mariano Santamaría. W 1916 obraz znalazł się w kolekcji książąt de las Torres, a w 1921 w kolekcji wicehrabiny de Irueste[7], która wystawiła go na Salonie Paryskim w latach 1961–1962. W 1974 został nabyty od spadkobierców wicehrabiny przez hiszpańskie Ministerstwo Edukacji z przeznaczeniem do Prado[10], za cenę 40,5 miliona peset[15].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Francisco Goya. Poznań: Oxford Educational, 2006. ISBN 83-7425-497-1.
  2. ↑ a b Ferrán Aribau, Francesc Ruidera, Lluís Altafuya, Roberto Castillo, Xavier Costaneda: Goya: su tiempo, su vida, su obra. Madryt: LIBSA, 2006, s. 318. ISBN 84-662-1405-4.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l Goya: Los Retratos. Xavier Bray (red.). Londres: Turner Libros, 2015, s. 94, 96–97. ISBN 978-84-1635-484-9.
  4. ↑ Alfonso E. Pérez Sánchez: Grandes Artistas y Genios de la Pintura: Goya. Madryt: Planeta de Agostini, 2004, s. 16–18. ISBN 84-674-1155-4.
  5. ↑ Retrato de Jovellanos en el arenal de San Lorenzo. Museo de Bellas Artes de Asturias. [dostęp 2019-12-21]. (hiszp.).
  6. ↑ a b Goya. María Jesús Díaz (red.). Madryt: Susaeta Ediciones, 2010, s. 138–139. ISBN 978-84-9928-021-9.
  7. ↑ a b c d e f g h Goya en el Prado: Gaspar Melchor de Jovellanos. www.goyaenelprado.es. [dostęp 2019-12-21]. (hiszp.).
  8. ↑ Robert Hughes: Goya. Artysta i jego czas. Warszawa: W.A.B., 2006, s. 128–130. ISBN 83-7414-248-0.
  9. ↑ a b José Gudiol: Goya. Barcelona: Ediciones Polígrafa, 2008, s. 58. ISBN 978-84-343-1174-9.
  10. ↑ a b c d Gaspar Melchor de Jovellanos. Fundación Goya en Aragón. [dostęp 2019-12-21]. (hiszp. • ang.).
  11. ↑ Praca zbiorowa: Goya. Barcelona: Fundación Amigos del Museo del Prado / Galaxia Gutenberg / Círculo de Lectores, 2002, s. 119121. ISBN 84-8109-355-6.
  12. ↑ a b c Federico Torralba Soriano: Goya. Economistas y banqueros. Zaragoza: Banco Zaragozano, 1980, s. 61. ISBN 84-300-3225-8.
  13. ↑ a b c Juan J. Luna: Retrato de Gaspar Melchor de Jovellanos. www.almendron.com. [dostęp 2016-11-23]. (hiszp.).
  14. ↑ Francisco de Saavedra. courtauld.ac.uk. [dostęp 2019-12-21]. (hiszp.).
  15. ↑ a b Gaspar de Jovellanos. ArteHistoria. [dostęp 2019-12-21]. (hiszp. • ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Portret_Gaspara_Melchora_de_Jovellanosa_(1798)&oldid=65555270”