Portret Heleny Modrzejewskiej (obraz Tadeusza Ajdukiewicza)
 Portret Heleny Modrzejewskiej | |
| Autor | |
|---|---|
| Rodzaj | |
| Data powstania | |
| Medium |
olej na płótnie |
| Wymiary |
262 cm × 146 cm |
| Miejsce przechowywania | |
| Miejscowość | |
| Lokalizacja | |
Portret Heleny Modrzejewskiej, znany też jako Portret p. Modrzejewskiej, Portret artystki dramatycznej Heleny Modrzejewskiej – obraz polskiego malarza Tadeusza Ajdukiewicza, pierwszy z trzech portretów jego autorstwa przedstawiających Helenę Modrzejewską[1]. Zdaniem dr Agaty Wójcik, badaczki malarstwa XIX i przełomu XIX i XX wieku, jest to jeden z najbardziej znanych portretów w historii malarstwa polskiego XIX wieku[2].
Okoliczności powstania[edytuj | edytuj kod]
Pomysł namalowania portretu Heleny Modrzejewskiej, jednej z najbardziej znanych polskich aktorek przełomu XIX i XX wieku związany jest z balem w Sukiennicach, który odbył się 5 października 1879 roku[1][2]. Bal był jednym z wydarzeń związanych z obchodami 50-lecia pracy literackiej Józefa Ignacego Kraszewskiego[2].
Bal w Sukiennicach odbył się zaraz po spektaklu w Teatrze Miejskim, gdzie wystawiano sztukę Kraszewskiego Miód Kasztelański. Helena Modrzejewska grała w spektaklu jedną z głównych ról, był to jej pierwszy występ po przyjeździe do kraju z Ameryki. Po przedstawieniu Modrzejewska wzięła udział w balu, gdzie zrobiła wielkie wrażenie swoją piękną suknią i została też wybrana drugą królową balu (pierwszą została Zuzanna Czartoryska)[2].
Dochód z balu przeznaczony był na budowę pomnika Adama Mickiewicza w Krakowie. W trakcie wydarzenia dyskutowano również nad utworzeniem w Sukiennicach Muzeum Narodowego[1]. Część artystów zadeklarowała przekazanie swoich obrazów tworzonej placówce[2], wśród nich był Tadeusz Ajdukiewicz, który postanowił namalować portret Modrzejewskiej i podarować go planowanemu muzeum[1].
Tworzenie portretu[edytuj | edytuj kod]
Z dużym prawdopodobieństwem można przypuszczać, że aktorka sama wybrała suknię, w której chciała zostać sportretowana i sama wymyśliła pozę. Suknia związana była z rolą Julii, którą Modrzejewska szczególnie sobie ceniła. Poza stojąca, z książką w lewej ręce, pojawia się na serii zdjęć aktorki wykonanej w Krakowie w 1879 roku, a również związanej z rolą Julii[2].
Szkice do obrazu Ajdukiewicz przygotowywał w sali Sukiennic, a aktorka pozowała w przerwach między próbami teatralnymi. Ze względu na wyjazd Modrzejewskiej do Lwowa, portret prawdopodobnie był malowany bez aktorki, na podstawie szkiców i jej fotografii. Obraz był kończony w Warszawie, podczas pobytu Ajdukiewicza w pałacu Krasińskich, być może wtedy również pozowała mu aktorka, która w tym czasie przebywała w stolicy[2].
Obraz został przekazany przez Ajdukiewicza do zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie w 1883 roku, w dniu jego otwarcia[1].
Opis[edytuj | edytuj kod]
Aktorka przedstawiona jest w białej atłasowej sukni dekorowanej złotymi aplikacjami. Suknia jest kostiumem scenicznym, Modrzejewska występowała w niej grając Julię oraz Barbarę Radziwiłłównę. Wykonana została dla aktorki w 1870 roku, do sztuki Romeo i Julia wystawianej w Teatrze Wielkim w Warszawie. Być może uszyta została według własnego projektu Modrzejewskiej. Był to jeden z nielicznych kostiumów zabranych przez aktorkę do Ameryki, wykorzystywany później przez nią podczas spektakli m.in. we Lwowie, Warszawie i Londynie[2].
Na obrazie Modrzejewska trzyma w lewej ręce otwartą książkę, prawą podtrzymuje suknię. Obok niej stoi pies. Z lewej strony aktorki stoi krzesło, na którym znajduje się bukiecik i wachlarz. Tło tworzą gobeliny[2]. Przedmioty wokół aktorki przedstawione są w brązowo-oliwkowej tonacji, na ich tle wybija się jasna postać Modrzejewskiej[2].
Opinie[edytuj | edytuj kod]
Obraz został przychylnie przyjęty przez środowisko artystyczne. Podkreślano, że Ajdukiewiczowi udało się uchwycić rysy i osobowość aktorki, a pomysł wykonania obrazu „był jednym z najszczęśliwszych” (Juliusz Mien w artykule z 1879)[2]. Chwalono również kolorystykę obrazu i dopracowane szczegóły. Pochlebne oceny ukazały się również w artykułach publikowanych w „Biesiadzie Literackiej” i „Kurierze Warszawskim”[2]. Pojawiły się również opinie przeciwne: „Przegląd Tygodniowy” uznał dzieło Ajdukiewicza za niezdarne, a proporcje postaci za nieprawidłowe; Henryk Struve z kolei uważał, że obraz jest poprawny pod względem technicznym, nie oddaje jednak wielkiej osobowości Modrzejewskiej[2].
Według opinii Henryka Sienkiewicza, który dobrze znał aktorkę, jest to portret przedstawiający „prawdziwą” Helenę, dobrze oddający jej osobowość[1][2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Zbiory cyfrowe Muzeum Narodowego w Krakowie - Portret Heleny Modrzejewskiej Nr inw.: MNK II-a-20 [online].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Agata Wójcik, „Ten portret przeniesie ją dalej niż przez jeden wiek”. Portret Heleny Modrzejewskiej autorstwa Tadeusza Ajdukiewicza, „Rocznik Krakowski”, LXXV, 2009, s. 111–122, ISSN 0080-3499.