Pribina

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pribina
Ilustracja
Pomnik Pribiny w Nitrze
Książę nitrzański
Okres

od ok. 825
do 832-833

Następca

Mojmir I

dux Panonii
Okres

od 847
do 861

Następca

Kocel

Dane biograficzne
Data urodzenia

ok. 800

Data i miejsce śmierci

861
nieznane (pogranicze Wielkich Moraw i Panonii)

Dzieci

Kocel

Pribina (znany również z frankijskich kronik jako Priwina, bądź Privina) – pierwszy znany władca księstwa nitrzańskiego (825–833/836) oraz księstwa błatneńskiego (840–861).

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Głównym źródłem traktującym o życiu księcia Pribiny jest Libellus de conversione Bagoariorum et Carantanorum (Książeczka o nawróceniu Bawarów i Karantan) powstałe w Salzburgu po 870 roku.

Pribina sprawował władzę w słowiańskim księstwie nitrzańskim, zlokalizowanym na terenach dzisiejszej Słowacji i częściowo Węgier. W Nitrze, stolicy księstwa, wybudował kościół pod wezwaniem św. Emerama[1]. Kościół został konsekrowany przez biskupa Adalrama z Salzburga ok. 828 roku. Była to pierwsza znana świątynia chrześcijańska we wschodniej i zachodniej słowiańszczyźnie. Kościół mógł służyć chrześcijańskim kupcom żyjącym w Nitrze lub bawarskiej żonie Pribiny.

W 832 lub 833 r. Pribina został wypędzony z Nitry przez morawskiego księcia Mojmira I[1]. Ziemie nitrzańskie i morawskie zostały zjednoczone przez Mojmira I, tworząc podstawy państwa wielkomorawskiego. Pribina wraz z rodziną schronił się u bawarskiego grafa Ratboda. Razem ze swoim synem Kocelem został ochrzczony w obecności króla wschodniofrankijskiego Ludwika II Niemieckiego. Przez pewien czas gościł u grafa Ratboda. W późniejszym okresie podjął się misji pozyskania Bułgarów w celu odzyskania utraconego księstwa. Nie znalazł wśród nich sojuszników dla podjętych przez siebie działań. W 847 roku, dzięki poparciu Ratboda[2], król Ludwik II Niemiecki nadał mu w lenno ziemie w Panonii[3]. Dzięki temu Pribina stał się wasalem króla wschodniofrankijskiego.

Pribina utworzył z nadanych ziem nowe państwo Księstwo Błatneńskie. W celu wzmocnienia obronności swojej domeny wybudował kilka ufortyfikowanych grodów na terenie których lokował kościoły. Książę założył również nową stolicę Błatnograd (Blatnohrad, później Mosapurc, również Moosburg) obecnie wieś Zalavár. W 861 roku książę Pribina wsparł państwo wschodniofrankijskie w wojnie z państwem wielkomorawskim (jako wasal miał ten obowiązek). Poległ w trakcie prowadzonej kampanii. Władzę w marchii objął jego syn Kocel[4].

Kontrowersje naukowe[edytuj | edytuj kod]

Powyższe informacje są informacjami krążącymi w powszechnym obiegu popularnonaukowym, niekiedy w dość uproszczonej formie (a część z nich to domysły i wymysły). Choć nie ma powodów do kwestionowania historyczności postaci Pribiny i tego, że był znaczącą osobą w ówczesnej polityce regionalnej, badacze zwracają uwagę na wiele nieścisłości i nowych danych burzących znaczną część dotychczas przyjmowanych hipotez dotyczących Pribiny i jego działalności.

Przede wszystkim nie ma żadnych danych (ani historycznych, ani archeologicznych) potwierdzających istnienie takiego tworu politycznego, jak "księstwo nitrzańskie" przed połową IX w.[5] Jest to dość wrażliwy problem, dotykający głównie historiografii słowackiej. Koncepcja "księstwa nitrzańskiego" (jako swojego rodzaju mitycznego poprzednika Słowacji) lansowana była głównie w latach 60.-70. XX w[6]. i podbudowana była ideami o charakterze nacjonalistycznym[7]. Podstawami naukowymi jego stworzenia było założenie istnienia szeregu potężnych grodów wybudowanych już pod koniec VIII w. Koncepcja ta zakładała także nagły i zupełny upadek Kaganatu awarskiego na skutek uderzenia frankijskiego w 796 r., co miało umożliwić natychmiastową budowę organizmu politycznego i obronnego "księstwa nitrzańskiego"[6]. Najnowsze badania archeologiczne wskazują, że z szeroko zakrojoną akcją budowania grodów na obszarze zachodniej Słowacji (w tym Pobedimia, Bojnej i Majcichova) mamy do czynienia dopiero w 2. poł. IX w., a zwłaszcza pod jego koniec[8][9], a więc w okresie panowania Świętopełka – wtedy też w źródłach pisanych pojawia się określenie "regnum" na oznaczenie wschodnich obszarów Wielkich Moraw[5]. Powstanie grodu w Nitrze także datowane jest obecnie na połowę IX w.[10]. Najstarsze wczesnośredniowieczne grody w dolinie Nitry (datowane na 2. poł. VIII i początek IX w.) zlokalizowane są głównie w jej środkowym biegu (Prievidza-Hradec, Bojná-Žihľavník, Klátova Nová Ves) i to tam należałoby szukać ewentualnego centrum plemiennego w tym okresie, co jest zrozumiałe ze względu na obecność na południowych przedpolach Nitry Awarów[11][12]. Badania nad kulturą Awarów na przełomie VIII i IX w. wskazują, że z całkowitym jej rozkładem liczyć się należy dopiero w pierwszej ćwierci IX w.[13].

Ponadto Pribina nigdy w źródłach nie jest określany jako władca Nitry (Nitravy), ani też żaden książę władający jakimkolwiek ludem. Tytuł "dux" (nieprecyzyjnie tłumaczony na języki słowiańskie jako "książę") otrzymał od Ludwika Niemieckiego wraz z lennem w Panonii. Tytuł ten (wymienny z określeniem comes), w królestwie Franków, był w IX w. godnością o charakterze urzędniczo-wojskowym, wówczas jeszcze niedziedziczną, i otrzymywali go wszyscy zarządcy tzw. marchii pogranicznych, do których zaliczała się marchia panońska[14]. Pierwotnym zadaniem Pribiny było zasiedlenie pogranicza i ochrona Bawarii przed ewentualnymi najazdami ze wschodu i północy. W tym celu otrzymał około 842 r. lenno w okolicach Balatonu, a następnie dalsze ziemie na własność (bliżej niezidentyfikowane Valchau). Dopiero w 847 r. otrzymał godność duxa Panonii. Ziemie te były częścią królestwa (wschodnio)frankijskiego od 803 r. i Pribina nie mógł nimi swobodnie rozporządzać. Jako urzędnik mógł w każdej chwili być pozbawiony funkcji i ziemi przez króla wschodniofrankijskiego[15]. Ani przez chwilę Pribina nie był niezależnym władcą.

Przyczyny wypędzenia (exulatio) Pribiny przez Mojmira są nieznane i spekulacje na ten temat oparte na jednym krótkim zdaniu są bezproduktywne. Z równym prawdopodobieństwem Pribina mógł być samodzielnym władcą Nitrawy, jak i mojmirowym namiestnikiem (oznaczałoby to, że ziemie zachodniej Słowacji już wcześniej opanowali władcy morawscy). Pribina, ani jego syn, nigdy potem nie zgłaszali jakichkolwiek pretensji do objęcia władzy w Nitrze lub gdziekolwiek na Morawach (pomimo wielokrotnych możliwości w okresie konfliktów frankijsko-morawskich), czego należałoby oczekiwać od wygnanego księcia. Nitra (Nitrava) nigdzie nie jest określana, jako dziedzictwo Pribiny, a jedynie jego proprietas (majątek)[5].

Także lokalizacja kościoła wybudowanego przez Pribiną jest nieznana. Badania archeologiczne w obrębie katedry św. Emmerama w Nitrze nie wykazały istnienia tam budowli starszej, niż XI w.[16] "Locus Nitrava" wspominany jako miejsce wyświęcenia kościoła w ogóle nie musi oznaczać samej Nitry, może określać tylko obszar leżący nad rzeką Nitrą (podobnie jak Morawa).

Pribina we współczesnej kulturze[edytuj | edytuj kod]

Pribina przez współczesnych Słowaków traktowany jest jako jeden bohaterów historii narodu, pierwszy władca Słowaków, prekursor chrześcijaństwa na Słowacji (choć sam był poganinem). Jest jednym z filarów mitu założycielskiego wspóczesnego narodu i niepodległego państwa (także poprzez jego opozycję do Morawian, utożsamianych współcześnie powszechnie z Czechami). Odwołania do jego postaci znajdziemy na Słowacji na każdym kroku (zwłaszcza w Nitrze), począwszy od patronowania szkołom, ulicom i ogromnej liczbie państwowych oraz prywatnych instytucji i przedsiębiorstw, wydarzeniom kulturalnym, przez znaczki, monety, medale, po nazwy produktów spożywczych (np. serek Pribina i jogurt Pribináček).

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Jerzy Skowronek, Mieczysław Tanty, Tadeusz Wasilewski, Słowianie południowi i zachodni VI-XX wiek, Warszawa: Książka i Wiedza, 2005, s. 37, ISBN 83-05-13401-6, OCLC 838816716.
  2. ↑ Zdeněk Váňa: Świat dawnych Słowian. Antoni Kroh (tłum.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985, s. 77. ISBN 83-06-01126-0.
  3. ↑ Třeštík Dušan, Vznik Velké Moravy. Moravané, Čechové a střední Evropa v letech 791 – 871,2001 Praha; Skowronek Jerzy, Tanty Mieczysław, Wasilewski Tadeusz, Słowianie południowi i zachodni VI-XX wiek. Warszawa, 2005 s. 31 ISBN 83-05-13401-6
  4. ↑ Jerzy Skowronek, Mieczysław Tanty, Tadeusz Wasilewski, Słowianie południowi i zachodni VI-XX wiek, Warszawa: Książka i Wiedza, 2005, s. 31, ISBN 83-05-13401-6, OCLC 838816716.
  5. ↑ a b c D. Trestik, Powstanie Wielkich Moraw. Morawianie, Czesi i Europa Środkowa w latach 791-871., 2009, s. 177-192.
  6. ↑ a b Zbigniew Robak, The Origins and the Collapse of the Blatnica-Mikulcice Paradigm, „Slovenska archeologia” [dostęp 2019-05-07] (ang.).
  7. ↑ J. Macháček, „Velkomoravský stát“ – kontroverze středoevropské medievistiky., „Archeologicke rozhledy”, 64, 2012, s. 775-787.
  8. ↑ J. Henning, Bojná a datovanie hradísk Nitrianskeho knežatstva. Prínos prírodovedných metód k archaeologickému výskumu., [w:] K. Pieta, Z. Robak (red.), Bojná 2. Nové výsledky výskumov včasnostredovekých hradísk. 2. rozšírené vydanie., 2017, s. 335-358.
  9. ↑ Karol Pieta, Zbigniew Robak, The Early Medieval Hillfort Bojná — Valy, Slovakia, and its Defence System, „Acta Archaeologica Carpathica” [dostęp 2019-05-07] (ang.).
  10. ↑ P. Bednar, M. Ruttkay, Nitra and the Principality of Nitra after the Fall of Great Moravia, [w:] P. Kouril i inni red., Moravian and Silesian Strongholds of the Tenth and Eleventh Centuries in the Context of Central Europe, 2018, s. 229-244.
  11. ↑ Zbigniew Robak, K otázke počiatkov včasnostredovekého osídlenia Bojnej, [w:] K. Pieta, Z. Robak (red.), Bojná 2. Nové výsledky výskumov včasnostredovekých hradísk. 2. rozšírené vydanie., 2017, s. 53-64.
  12. ↑ Zbigniew Robak, Carolingian or not? An analysis of the fitting from Haliczany in the context of other early medieval finds from selected areas of the Western Slavic Territories., „Slovenská Archeológia” [dostęp 2019-05-07] (ang.).
  13. ↑ J. Zabojnik, Slovensko a avarsky kaganat, 2009.
  14. ↑ B.M. Szoke, Priwina in Nitra und Mosaburg, [w:] G. Fusek (red.), Archaologische Studien zum fruhen Mittelalter, 2017, s. 175-187.
  15. ↑ B.M. Szoke, The Carolingian Age in the Carpathian Basin, 2014.
  16. ↑ P. Bednár, Z. Poláková, M. Šimkovic, Kostol sv. Emeráma na Nitrianskom hrade v 9.–13. storočí., [w:] Ranostredoveka sakralna architektura nitrianskeho kraja, 2011.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Jan Dekan, Wielkie Morawy. Epoka i sztuka, Bratysława-Wrocław 1979
  • Zdeněk Váňa, Świat dawnych Słowian, Antoni Kroh (tłum.), Warszawa: Państ. Instytut Wydawniczy, 1985, ISBN 83-06-01126-0, OCLC 749295229.
  • Krzysztof Polek, Państwo wielkomorawskie i jego sąsiedzi, Kraków: Wydaw. Naukowe WSP, 1994, ISBN 83-85898-57-3, OCLC 833961085.
  • Krzysztof Polek, Podstawy gospodarcze państwa wielkomorawskiego, Kraków: „Secesja”, 1994, ISBN 83-86077-75-1, OCLC 69277959.
  • Idzi Panic, Ostatnie lata Wielkich Moraw, Katowice 2003, ISBN 83-226-0960-4
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pribina&oldid=71957553”