Proteusz (także Proteus, gr.Πρωτεύς Prōteús, łac. Proteus) – w mitologii greckiej bóstwo morskie, syn boga Posejdona i Tetydy. Jego imię najprawdopodobniej znaczy tyle co "urodzony jako pierwszy" i należy on wraz z Nereuszem i z Forkosem do tak zwanych "starców morskich". Według Homera, Proteusz zazwyczaj mieszka na wyspie Faros, nieopodal Egiptu. W Odysei Proteusz ma zwyczaj wynurzania się z morza w południe aby odpocząć w cieniu skał, otoczony przez trzodę fok Posejdona, którymi się opiekował. Mit opowiada, że gdy ktoś potrzebował od niego jakieś informacji czy proroctwa, to właśnie o tej porze, należało go złapać mocno i nie puszczać dopóki nie był skłonny do udzielenia odpowiedzi. Proteusz miał dar przepowiadania przyszłości i zdolność zmieniania swej postaci, stąd wyrażenie „kształt proteuszowy”. W Odysei Proteusz jest ojcem Idotei.
Attilio Scuderi: Il paradosso di Proteo. Storia di una rappresentazione culturale da Omero al postumano. Rzym: Carocci, 2012, seria: Lingue e letterature n.147.
