Przyłbica rogata
| Cassis cornuta[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
| Okres istnienia: Miocen–czasy współczesne | |||
 Muszla przyłbicy rogatej. | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| (bez rangi) | Caenogastropoda | ||
| (bez rangi) | Littorinimorpha | ||
| (bez rangi) | Tonnoidea | ||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
przyłbica rogata | ||
| Synonimy | |||
| |||
Przyłbica rogata (Cassis cornuta) – gatunek dużego, drapieżnego ślimaka przodoskrzelnego z rodziny Cassidae, jeden z największych gatunków ślimaków. Gatunek typowy rodzaju Cassis. Zamieszkuje płytki litoral raf koralowych Indopacyfiku. Jest gatunkiem pospolitym, jednak nie występuje licznie. Gatunek rozdzielnopłciowy, jajorodny, z planktoniczną larwą. Ma znaczenie gospodarcze – poławiany w celach konsumpcyjnych oraz dla muszli, które są sprzedawane jako pamiątki turystyczne i wykorzystywane jako materiał dekoracyjny. Może mieć duże znaczenie ekologiczne jako jeden z gatunków, który odżywia się niszczącą koralowce koroną cierniową. W związku z intensywną eksploatacją na niektórych obszarach objęty ochroną.
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Gatunek opisany przez Linneusza w „Systema Naturae” jako Buccinum cornutum[4]. Linneusz w opisie błędnie podał, że opisywany przezeń okaz pochodził z Ameryki (in America)[5]. W rodzaju Cassis umieszczony przez Dalla w 1909 roku. Jest gatunkiem typowym rodzaju[3]. Gatunek klasyfikowany w obrębie rodziny Cassidae[2][3].
Wielu autorów podaje, że okaz typowy, opisywany przez Linneusza nie zachował się[5][6]. Niektórzy malakolodzy sugerowali, że syntypem może być okaz UPSZTY 944 z kolekcji królowej Ulryki, przekazanej Uniwersytetowi w Uppsali przez króla Gustawa IV Adolfa. Ponieważ okazało się, że Linneusz przez wiele lat wykorzystywał okazy z kolekcji królowej Ulryki jako materiał do badań, w związku z czym wiele z nich jest zapewne syntypami opisywanych przezeń taksonów, a sam okaz UPSZTY 944 jest młodocianym osobnikiem C. cornuta, uznano go za lektotyp Buccinum cornutum L., 1758[3].
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Epitet gatunkowy odnosi się do charakterystycznych guzowatych „rogów” na muszli (łac. cornutus – rogaty[7]). W piśmiennictwie polskojęzycznym gatunek znany jest pod nazwą: przyłbica rogata, będącą tłumaczeniem nazwy naukowej[8].
Cechy morfologiczne i anatomiczne[edytuj | edytuj kod]
Największy przedstawiciel rodzaju Cassis[5][2] i jeden z największych gatunków ślimaków[9]. Muszla kulista, bardzo duża i masywna. Wysokość muszli u osobników dorosłych od 175 do 348 mm[5]. Muszle osiągać mogą do 387–390 mm[3][8]. Osobniki z Polinezji Francuskiej mniejsze (wysokość: 155 mm) niż te z zachodniego Pacyfiku (do 390 mm)[3]. Średnia wysokość muszli w populacji zasiedlającej archipelag Tubbataha (Filipiny) wynosiła średnio 221 mm, a średnia świeża masa osobnika – 2,27 kg. Największe osobniki z tej populacji miały masę 3,75 kg przy wysokości muszli 263 mm[10]. Skrętka jest bardzo niska. Na ostatnim skręcie trzy wyraźne, spiralne rzędy zgrubień z guzami (rogami)[3][8][5], największe z nich są na wieńcu, w górnej części muszli[8]. Osobniki dorosłe w najwyższym rzędzie mają 5–7 długich lub krótkich, zaokrąglonych lub zaostrzonych guzków (rogów). Dwa rzędy położone niżej mają po 3-4 mniejsze guzy. Dodatkowo niekiedy występuje czwarty, spiralny rząd guzów przy podstawie muszli[5]. Cechą charakterystyczną jest wyraźne, gęste młotkowanie (siatkowate urzeźbienie – według Abbotta przypominające plaster pszczeli) na powierzchni muszli[3]. Zewnętrzna powierzchnia muszli kremowa[8], szarawa lub biaława[11], z brązowymi smugami i plamkami[8]. Duża, owalna płyta parietalna, barwy żółtawo- lub brązowawopomarańczowa, z dwoma plamkowanymi, spiralnymi zgrubieniami w części centralnej na powierzchni[5]. Wysokość płyty parietalnej u dorosłych większa niż wysokość muszli[10]. Warga zewnętrzna gruba, szeroka, z 5–7 białawymi zębami na środkowym wewnętrznym brzegu. Na zewnętrznej powierzchni wargi zwykle 7 szerokich, brązowych plamek[5]. W trakcie wzrostu osobnika nowa warga zewnętrzna jest rozbudowywana po przyrośnięciu skrętu o 270 stopni w stosunku do poprzedniej wargi[10]. Protokoncha z 2 ½ wąskimi skrętami, biaława, gładka z brązowawym szwem na pierwszym skręcie[5]. Wrzeciono pomarańczowe[8], z 8-11 słabo wyodrębnionymi, białawymi listewkami w dolnej połowie. Dołek osiowy zakryty. Czasami w przestrzeni dołka bywają uwięzione kawałki koralowców, skał, lub kawałki muszli, które grzechoczą przy potrząsaniu muszlą[5]. Zaznacza się międzyosobnicza zmienność morfologii muszli, jeśli chodzi o liczbę guzów, kształt płyty parietalnej i kolorystykę[5].
Osobniki młodociane – poniżej 60 mm. Na wrzecionie posiadają 14 krótkich, małych listewek. Warga zewnętrzna na całej swej długości ma 10–12 małych zębów. Ostatni skręt z brązowymi plamkami na powierzchni i młotkowaniem[5]. Kanał syfonu długi, mocno wygięty ku górze i słabo skręcony[3]. Wieczko chitynowe, brązowe, owalne, wydłużone w jednej osi. Długość wieczka jest mniejsza niż ¼ wysokości otworu muszli[5]. Radula jest w typie Taenioglossa: z siedmioma zębami w rzędzie (jednym dużym zębem środkowym, flankowanym z każdej strony przez dwa zęby boczne i dwa zęby brzeżne)[12][13]. Charakterystyczną cechą jest obecność dużych gruczołów ślinowych, wypełniających większą część jamy ciała. Przednia para gruczołów jest niewielka, ma kształt fasolkowaty i beżowy kolor. Para gruczołów kwasowych jest znacznie większa, mają kolor zielonawy[14]. Każdy składa się z 2–3 płatów. Gruczoły te produkują kwasy (w tym kwas siarkowy) ułatwiające przebijanie się przez wapienny pancerz ofiar[12][8]. Gruczoły są otoczone masywnymi mięśniami, widocznymi jako bardzo duża masa bukalna, które funkcjonują jako aparat wyciskający wydzielinę gruczołów[14].
_-_BioLib.cz.jpg)
Występuje dymorfizm płciowy: samce są mniejsze niż samice, mają na brzegowym zgrubieniu spiralnym guzy większe, bardziej zaostrzone, i mniej liczne niż u samic[3].
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Gatunek indopacyficzny, występuje od wschodniej Afryki (wybrzeża Morza Czerwonego na północy i Madagaskaru na południu) po Hawaje i Polinezję (Tuamotu), od Japonii po Australię (do południowych wybrzeży stanu Queensland). Zasięg gatunku pokrywa się generalnie z zasięgiem raf koralowych na obszarze Indopacyfiku[5]. Gatunek pospolity[11][15] lub bardzo pospolity[8] na całym obszarze występowania, jednak nie osiąga dużych zagęszczeń[10].
Paleogeografia[edytuj | edytuj kod]
Skamieniałości przedstawicieli gatunku znane są od górnego miocenu (Tjilanang; Jawa)[5].
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Zajmowane siedliska[edytuj | edytuj kod]
Przedstawiciele gatunku zasiedlają litoral raf koralowych, od głębokości 1 do 30 m[10][5], mogą też pozostawać w płytszej wodzie – odsłonięte podczas odpływu zagrzebują się w podłożu. Preferują podłoża piaszczyste, z rumoszem koralowym, także przestrzenie pomiędzy koloniami żywych koralowców[10][5]. Osobniki mają tendencje do gromadzenia się w grupy[5].
Oddychanie[edytuj | edytuj kod]
Skrzelodyszny, oddycha tlenem rozpuszczonym w wodzie.
Odżywianie[edytuj | edytuj kod]
Drapieżniki, żerują na organizmach bentosowych. Żerują głównie nocą. Dzień często spędzają zagrzebane w osadach dennych. Głównym składnikiem pokarmu są jeżowce[5][3]. C. cornuta to jeden z niewielu gatunków, który odżywia się rozgwiazdą koroną cierniową (Acanthaster planci) – gatunkiem niszczącym koralowce rafowe[16].
Rozmnażanie[edytuj | edytuj kod]
Gatunek rozdzielnopłciowy. Stosunek ilości osobników obydwu płci w populacjach wynosi 1:1[10]. Gatunek jajorodny, jaja (w kapsułkach jajowych) są składane w rzędach, tworzących nieregularne masy, przyczepione do twardego podłoża. W jednym złożu jajowym może być do 230 kapsuł jajowych. Kapsułki jajowe mają kształt wydłużony, podobny do wazonu na kwiaty, i mają zbliżony do kwadratowego przekrój poprzeczny. Rozwój jest złożony, z jaj wylęga się planktoniczna larwa – weliger[14].
Wykorzystanie[edytuj | edytuj kod]
Muszle przyłbicy rogowej były wykorzystywane już w czasach prehistorycznych na terenie Mikronezji, Polinezji, Melanezji i południowo-wschodniej Azji do wyrobu ozdób i toporków[10][17]. Autochtoniczna ludność Indopacyfiku używała muszli jako pojemników na płyny[5]. Na wyspach, na których brakuje kamienia budowlanego, muszle były wykorzystywane jako materiał budulcowy oraz jako balast statków[9]. Ślimaki są poławiane w celach konsumpcyjnych[10], ich muszle sprzedawane są turystom jako pamiątki, eksportowane jako dekoracje domowe, służą do wyrobu ozdób[10][5].
Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Gatunek nie jest sklasyfikowany na listach IUCN. Zagrożenie dla gatunku stanowić może komercyjna eksploatacja populacji. W związku z dużymi rozmiarami osobników, ich tendencja do tworzenia kolonii oraz wolnym tempem odbudowy populacji może dochodzić łatwo do przeeksploatowania populacji[18]. Brak jednak danych o wielkości połowów tego gatunku. W niektórych rejonach liczebność populacji zmniejszyła się. W związku z tym, oraz potencjalnie dużym znaczeniem ekologicznym – jako drapieżnik ograniczającym liczebność niszczącej korale korony cierniowej, na niektórych obszarach (Filipiny, Fidżi, Queensland (Australia), Polinezja Francuska), wprowadzono ochronę i zakaz połowów tego gatunku[10][3].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Cassis cornuta, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c Vanden Berghe, E: WoRMS taxon details: Cassis cornuta (Linnaeus, 1758). World Register of Marine Species, 1997-02-22. [dostęp 2021-01-01]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l A.G. Beu, P. Bouchet, J. Trondle. Tonnoidean gastropods of French Polynesia. „Molluscan Research”. 32, s. 61–102, 2012. Magnolia Press. ISSN 1323-5818.
- ↑ Linnaeus C. 1758. Systema Naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Vermes. Testacea: 735. Editio decima, reformata. Holmiae (Salvius).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Abbott 1968 ↓.
- ↑ A.G. Beu. Neogene fossili tonnoidean gastropods of Indonesia.. „Scripta Geologica”. 130, s. 1–185, 2005.
- ↑ Kazimierz Kumaniecki: Słownik łacińsko-polski. Warszawa: PWN, 1975.
- ↑ a b c d e f g h i Wąsowski 2000 ↓.
- ↑ a b Angeletti 1973 ↓.
- ↑ a b c d e f g h i j k R.G. Dolorosa, S.F. Conales, N.A. Bundal. Status of Horned Helmet Cassis cornuta in Tubbataha Reefs natural Park, and its trade in Puerto Princessa city, Philippines. „Atoll Research Bulletin”. 595, 2013.
- ↑ a b Peter S. Dance: Muszle. Warszawa: Wiedza i Życie S.A., 1998, s. 81. ISBN 83-7184-921-4.
- ↑ a b Gromada: ślimaki – Gastropoda. W: Beata Pokryszko: Zoologia. Bezkręgowce – Wtórnojamowce. T. 1 cz. 2. Warszawa: PWN, 2014, s. 452, 471. ISBN 0-85613-133-4.
- ↑ Abbott 1986 ↓.
- ↑ a b c Frank Riedel. An outline of cassoidean phylogeny (Mollusca, Gastropoda). „Contr. Tert. Quatern. Geol.”. 32, s. 97–132, 1995.
- ↑ Sergio Angeletti: Sea shells: how to identify and collect them. London: Orbis Books, 1973, s. 32–33. ISBN 0-85613-133-4.
- ↑ Z.-L. Cowan, M. Pratchett, V. Messmer, S. Ling. Known predators of Crown-of-thorns starfish (Acanthaster spp.) and their role in mitigating, if not preventing, population outbreaks. „Diversity”. 9, s. 7, 2017. DOI: 10.3390/d9010007.
- ↑ K. Szabo, A. Brumm, P. Bellwood. Shell artefact production at 32,000-28,000 BP in Island Southeast Asia: thinking across media?. „Current Anthropology”. 48, s. 701–723, 2007.
- ↑ T.R. McClanaghan. Kenyan coral reef-associated gastropod fauna: a comparison between protected and unprotected reefs. „Marine Ecology Progress Series”. 53, s. 11–20, 1989.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Rafał Wąsowski: Przewodnik: muszle. Warszawa; Poznań: Multico Oficyna Wydawnicza Sp. z o.o., 2000, s. 150–151. ISBN 83-7073-250-X.
- Tucker R. Abbott: Indo-Pacific Mollusca. Monographs of the marine molluscs of the tropical western Pacific and Indian Oceans. Philadelphia, PA: Academy of Natural Sciences of Philadelphia, 1968, s. 47–49.