Psiząb

Psiząb
	; Erythronium americanum
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	liliowce
Rodzina	liliowate
Rodzaj	psiząb
	Nazwa systematyczna
	Erythronium L.; Sp. Pl. 305. 1753
	Multimedia w Wikimedia Commons

Psiząb (Erythronium L.) – rodzaj roślin z rodziny liliowatych obejmujący około 30 gatunków występujących w chłodniejszych i żyznych lasach Ameryki Północnej, północnych Chinach (Liaoning, Jilin), Korei, Japonii, Kazachstanie oraz w azjatyckiej części Rosji. Nazwa rodzajowa odnosi się do kształtu cebul, który faktycznie przypomina psie zęby. Gatunkiem typowym jest Erythronium dens-canis L.^[3]

Morfologia

Łodyga: Delikatna i lekko pochylona, rozgałęziona, ale niektóre gatunki są jednopędowe. Łodyga wyrasta z podziemnej, wieloletniej cebuli, okrytej łuską. Cebula mateczna tworzy w każdym roku cebulki przybyszowe.
Liście: Dosyć szerokie, odziomkowe, usychające kilka tygodni po kwitnieniu, lancetowate lub jajowate, całobrzegie, barwy zielonej. Większość gatunków posiada liście ozdobione marmurkowym wzorem (koloru od czerwonego do brązowego).
Kwiaty: Sześciopłatkowe, barwy białej, żółtej, różowej, czerwonej i fioletowej, osadzone na pojedynczej łodydze lub jej rozgałęzieniach, o płatkach odwiniętych do góry. Psizęby kwitną w okolicach kwietnia–czerwca.
Owoce: Torebka.

Systematyka

Synonimy taksonomiczne^[3]

Mithridatium Adanson

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)^[2]

Klad okrytonasienne, klad jednoliścienne (monocots), rząd liliowce (Liliales), rodzina liliowate (Liliaceae), podrodzina Lilioideae^[2].

Pozycja w systemie Reveala (1994–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa liliowe (Liliidae J.H. Schaffn.), nadrząd Lilianae Takht., rząd liliowce (Liliales Perleb), podrząd Liliineae Rchb., rodzina liliowate (Liliaceae Juss.), rodzaj psiząb (Erythronium L.)^[4].

Gatunki^[5]

Gatunki z zachodu Ameryki Północnej:

Erythronium californicum Purdy – psiząb kalifornijski
Erythronium citrinum Watson – psiząb kremowy
Erythronium elegans Hammond & Chambers
Erythronium grandiflorum Pursh – psiząb wielkokwiatowy
Erythronium helenae Applegate
Erythronium hendersonii Watson – psiząb Hendersona
Erythronium idahoense John & Jones
Erythronium howellii Watson – psiząb Howella
Erythronium klamathense Applegate
Erythronium montanum Watson
Erythronium multiscapoideum (Kellogg) Nelson & Kennedy
Erythronium oregonum Applegate
Erythronium pluriflorum Shevock, Bartel & Allen
Erythronium purpurascens Watson – psiząb czerwieniejący
Erythronium pusaterii (Munz & Howell) Shevock, Bartel & Allen
Erythronium quinaultense Allen
Erythronium revolutum Smith
Erythronium taylorii Shevock & Allen – psiząb Taylora
Erythronium tuolumnense Applegate

Gatunki ze wschodu Ameryki Północnej:

Erythronium albidum Nuttall – psiząb białawy
Erythronium americanum Ker – Gawler – psiząb amerykański
Erythronium mesochoreum Knerr
Erythronium propullans Gray
Erythronium rostratum Wolf
Erythronium umbilicatum Parks & Hardin

Gatunki z południowej Europy:

Erythronium dens-canis L. – psiząb liliowy

Gatunki z Azji:

Erythronium caucasicum Woronow – psiząb kaukaski
Erythronium japonicum Decne.
Erythronium krylovii Stepanov
Erythronium sajanense Stepanov & Stassova
Erythronium sibiricum (Fisch. & C.A.Mey.) Krylov
Erythronium sulevii (Rukans) Stepanov

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-21] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Erythronium. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-30]. (ang.).
↑ Erythronium L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-09-05].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-21] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].

[4] Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Erythronium. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-30]. (ang.).

[pow-5] Erythronium L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-09-05].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]