Róg naturalny
| |
| Klasyfikacja naukowa | |
|---|---|
| Klasyfikacja praktyczna | |
Róg naturalny, róg harmoniczny – instrument muzyczny dęty blaszany. Ma profil długi, wąski, nieznacznie koniczny i zwinięty w okrąg lub owal. Korpus pozbawiony jest otworów bocznych; może być zwinięty jedno- lub wielokrotnie, może posiadać dodatkowe kanały rozmieszczone wewnątrz i na zewnątrz głównego profilu. Korpus na wlocie ma kociołkowaty ustnik, a u wylotu rozszerza się gwałtownie w czarę głosową[1][2][3].
Zasadniczym czynnikiem akustycznym są wargi grającego – przy najsłabszym ich napięciu powstaje dźwięk podstawowy, którego wysokość zależna jest od długości piszczałki. Przez zwiększanie napięcia warg i przedęcie uzyskuje się kolejne dźwięki szeregu harmonicznego tonu podstawowego[3]. Taką metodą, na jednym instrumencie można uzyskać około 11 wysokości dźwięków (dokładnie zależy to od umiejętności muzyka oraz długości i szerokości piszczałki)[4]. W praktyce, dla celów muzyki artystycznej, i żeby uzupełnić brakujące między harmonicznymi dźwięki, budowano rogi naturalne we wszystkich możliwych strojach[1][4].
W pierwszej połowie XVIII wieku do konstrukcji rogu naturalnego wprowadzono krągliki[1] – zwinięte odcinki rury, które zakłada się między ustnikiem a wlotem korpusu. Skutkiem jest przedłużenie piszczałki, a więc uzyskanie niższego o wymagany interwał dźwięku[5]. Zmiana krąglików jest czasochłonna i uniemożliwia szybką modulację[2].
W połowie XVIII wieku Anton Hampel wynalazł sposób uzupełniania luk dźwiękowych w skali harmonicznej rogu naturalnego[6]. Odkrył, że przez częściowe zatkanie czary głosowej dłonią można uzyskać dźwięki o półton wyższe[1] i wyróżnił trzy stopnie zatykania: połówkowe, trzyćwierciowe i pełne[6]. Dźwięki odkryte i zakryte dają razem w najwyższej oktawie pełną skalę chromatyczną[2].
W drugiej połowie XVIII wieku krągliki zastąpiono kolankowatymi rurkami[1] zwanymi inwencjami, które – podobnie jak krągliki – przedłużają korpus, ale umieszczone są wewnątrz okręgów rury. Jedna inwencja może być w krótkim zakresie i niepłynnie wsuwana i wysuwana, co umożliwia szybką zmianę stroju[2].
W XIX wieku opracowano rogi naturalne nazwane cor omnitonique. Wyposażone są w stały zestaw krąglików, których włączanie i wyłączanie odbywa się za pomocą suwaka lub małej tarczy[5].
- Różne konstrukcje rogów naturalnych
-
pocztowy -
ślimakowaty -
dampierowski -
krąglikowy -
inwencyjny -
fr. cor omnitonique
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Blaszane rogi wytwarzano i wykorzystywano od epoki brązu[7], ale dopiero w 2. połowie XVII wieku metalowy róg myśliwski przekształcony został w instrument służący muzyce artystycznej[8]. W XIV wieku pojawiły się rogi sygnałowe o wyraźnie większej długości i ślimakowatym kształcie[7]. Teoretyk muzyki Marin Mersenne opisał i zilustrował kilka typów rogu myśliwskiego w traktacie Harmonie universelle z 1636. Znalazły się tam zarówno typowy róg zwierzęcy, jak i trąbka pocztowa z jednym zwojem oraz ślimakowaty róg naturalny[8][9]. Przemiana rogu o kształcie odzwierzęcym do naturalnego odbyła się niezależnie w różnych regionach Europy. Curt Sachs – twórca nowoczesnej instrumentologii[10] – napisał: „W Anglii instrument określano nazwą French horn (róg francuski), ponieważ tam jakoby miało dokonać się to przekształcenie; inne źródła utrzymują, że we Francji był on rzadkością przyjętą w «ostatnim czasie» i że zwano go tam cor allemand (róg niemiecki)”[8]. Wynalazcą francuskiej wersji, nazywanej od jego nazwiska rogiem dampierowskim, był Marc-Antoine de Dampierre[7]. Jedną z innowacji pozwalających w pewien sposób rozszerzyć skalę dźwiękową rogu naturalnego był opatentowany w 1788 przez Charlesa Claggeta system łączenia ustnika z rurą rogu. W ten sposób dwa rogi naturalne różniące się strojem o pół tonu mogły być szybko przez jednego muzyka zmieniane na potrzeby bieżącej melodii[5]. Kolejne udoskonalenia – krągliki i inwencje – doprowadziły do opracowania na początku XIX wieku wentyla oraz waltorni i innych, wykorzystujących go instrumentów dętych blaszanych[1].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f Baculewski et al. 2006 ↓, s. 768.
- ↑ a b c d Drobner 1997 ↓, s. 159.
- ↑ a b Sachs 2005 ↓, s. 402.
- ↑ a b Drobner 1997 ↓, s. 158.
- ↑ a b c Sachs 2005 ↓, s. 409.
- ↑ a b Sachs 2005 ↓, s. 408.
- ↑ a b c Drobner 1997 ↓, s. 157.
- ↑ a b c Sachs 2005 ↓, s. 371.
- ↑ Un cor demi-lune estampillé VILEDIEV [online], Vichy Enchères, 28 kwietnia 2021 [dostęp 2024-01-14] (fr.).
- ↑ Baculewski et al. 2006 ↓, s. 776.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Krzysztof Baculewski et al.: Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-13410-0.
- Mieczysław Drobner: Instrumentoznawstwo i akustyka. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1997. ISBN 83-224-0469-7.
- Kurt Sachs: Historia instrumentów muzycznych. Stanisław Olędzki (tłum.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 2005. ISBN 83-7233-036-0.