Rokselana złocista
| Rhinopithecus roxellana[1] | |||
| (Milne-Edwards, 1870) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
rokselana złocista | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podgatunki | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Rokselana złocista[6], rokselana[7] (Rhinopithecus roxellana) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny gerez (Colobinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).
Nazewnictwo zwyczajowe[edytuj | edytuj kod]
W polskiej literaturze zoologicznej gatunek R. roxellana był oznaczany nazwą „rokselana”[7]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi nadano nazwę „rokselana złocista”, rezerwując nazwę „rokselana” dla rodzaju tych małp[6].
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Rokselana złocista występuje w Chińskiej Republice Ludowej zamieszkując w zależności od podgatunku[8]:
- R. roxellana roxellana – rokselana złocista – zachodnio-środkowa Chińska Republika Ludowa (południowe Gansu, południowe Shaanxi i zachodni Syczuan).
- R. roxellana hubeiensis – rokselana długoogonowa – zachodnio-środkowa Chińska Republika Ludowa (Shennongjia w zachodnim Hubei i północno-wschodni Syczuan).
- R. roxellana qinlingensis – rokselana złotowłosa – zachodnio-środkowa Chińska Republika Ludowa (góry Qin Ling w południowym Shaanxi).
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1870 roku francuski zoolog Alphonso Milne-Edwards nadając mu nazwę Semnopithecus roxellana[2]. Holotyp pochodził z pobliża Moupin (30°26’N, 102°50’E), w Syczuanie, w Chinach[9].
Podgatunki R. roxellana różnią się między sobą głównie długością ogona, ale także budową szkieletu i szerokością łuku zębowego[8][5]. Genetycznie nie dzielą się na wzajemne monofiletyczne klady[8]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki[8].
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Rhinopithecus: gr. ῥις rhis, ῥινος rhinos „nos”; πιθηκος pithēkos „małpa”[10].
- roxellana: Roksolana (około 1505–1558), żona Sulejmana Wspaniałego, Rosjanka, według jej współczesnych była damą „wątpliwej reputacji” o długich złotych włosach i zadartym nosie, cechach wspólnych dla rokselany[11].
- hubeiensis: Hubei, Chińska Republika Ludowa[4].
- qinlingensis: góry Qin Ling, Syczuan, Chińska Republika Ludowa[4].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała (bez ogona) samic 47–74 cm, samców 56–83 cm, długość ogona samic 51–92 cm, samców 61–104 cm; masa ciała samic 6–10 kg [sporadycznie do 20 kg), samców 15–19 kg (sporadycznie do 39 kg)[12]. Zwierzę zabarwione jest na brunatno-czerwono, gdy chodzi o grzbietową stronę ciała, brzuszna zaś przybiera odcienie żółci i złota[13]. Twarz jest niebieskawa[13]. Oprócz twarzy ciało tego ssaka pokrywa gruba okrywa włosowa, przy czym długość włosów może dochodzić nawet do kilkunastu cm[13].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Siedlisko tego stworzenia to lasy, zarówno rododendronowe, szpilkowe, jak i bambus[13].
Pokarm roślinny, w tym owoce, liście i pędy[13].
Po 180-dniowej ciąży matka wydaje na świat pojedynczego noworodka[13].
Status zagrożenia[edytuj | edytuj kod]
Status zagrożenia według IUCN dla poszczególnych gatunków przedstawia poniższa tabelka:
| Nazwa łacińska | Status zagrożenia |
|---|---|
| R. r. hubeiensis | VU[14] |
| R. r. qinlingensis | NT[15] |
| R. r. roxellana | EN[16] |
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rhinopithecus roxellana, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b A. Milne-Edwards. Note sur quelques Mammifères du Thihet oriental. „Comptes rendus hebdomadaires de l’Académie des Sciences”. 70, s. 341, 1870. (fr.).
- ↑ A. Milne-Edwards: Recherches pour servir à l’histoire naturelle des mammifères: comprenant des considérations sur la classification de ces animaux. Cz. 1. Paris: G. Masson, 1872, s. 233. (fr.).
- ↑ a b c d Y.X. Wang, X.L. Jiang & D.W. Li: Classification and distribution of the extant subspecies of golden snub-nosed monkey (Rhinopithecus [Rhinopithecus] roxellana). W: N.G. Jablonski (red.): The Natural History of the Doucs and Snub-Nosed Monkeys. Singapore: World Scientific, 1998, s. 53–64. (ang.).
- ↑ a b Y. Long & M. Richardson, Rhinopithecus roxellana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-11] (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 51. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 32, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 254. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Rhinopithecus roxellana. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-11].
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 607, 1904. (ang.).
- ↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 351. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
- ↑ D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 728–729. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ a b c d e f Rokselana. [dostęp 2009-09-22].
- ↑ M. Li & X.-G. Qi, Rhinopithecus roxellana ssp. hubeiensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-11] (ang.).
- ↑ M. Li & X.-G. Qi, Rhinopithecus roxellana ssp. qinlingensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-11] (ang.).
- ↑ Y. Long & M. Richardson, Rhinopithecus roxellana ssp. roxellana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-11] (ang.).