Salangana zmienna
| Collocalia esculenta[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
.jpg)
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
salangana zmienna | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
Salangana zmienna[5] (Collocalia esculenta)[6] − gatunek ptaka z rodziny jerzykowatych (Apodidae). Należy do najmniejszych gatunków salangan. Zamieszkuje wyspy zachodniej części Oceanu Spokojnego – od Celebesu (Indonezja) na wschód przez Nową Gwineę po Wyspy Salomona, tworząc liczne podgatunki. Cechą charakterystyczną salangan są budowane ze śliny jadalne gniazda, które są poszukiwanym towarem kulinarnym[7].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego gatunek ten opisał Karol Linneusz w 1758 roku w 10. edycji Systema Naturae. Autor nadał mu nazwę Hirundo esculenta, a jako miejsce typowe błędnie wskazał Chiny[2][8], co później poprawiono na wyspę Ambon[2][3]. Obecnie gatunek zaliczany jest do rodzaju Collocalia[5][9].
Systematyka tego gatunku jest bardzo skomplikowana. W starszym ujęciu systematycznym zaliczano do niego ponad 30 podgatunków[2]. Na podstawie badań Rheindt et al. (2017) z C. esculenta wyodrębniono następujące gatunki: salangana wyspowa (C. natalis), salangana białobrzucha (C. affinis), salangana siworzytna (C. marginata), salangana skromna (C. isonota), salangana floreska (C. sumbawae), salangana timorska (C. neglecta), salangana przepasana (C. uropygialis)[5][9][10].
Podgatunki i zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) wyróżnia obecnie 17 podgatunków C. esculenta[9]:
- C. e. minuta Stresemann, 1925 – wyspy Tanahjampea i Kalao (obok Celebesu)
- C. e. esculenta (Linnaeus, 1758) – środkowy i południowy Celebes przez wyspy Banggai i Sula po środkowe i południowe Moluki
- C. e. manadensis Salomonsen, 1983 – północny Celebes do wysp Sangihe i Talaud
- C. e. spilura G.R. Gray, 1866 – północne Moluki
- C. e. amethystina Salomonsen, 1983 – wyspa Waigeo (u wybrzeży północno-zachodniej Nowej Gwinei)
- C. e. numforensis Salomonsen, 1983 – wyspa Numfoor (u wybrzeży północno-zachodniej Nowej Gwinei)
- C. e. nitens Ogilvie-Grant, 1914 – Nowa Gwinea, wyspy przy jej zachodniej części, Yapen, Karkar. Obejmuje wcześniej wyróżniany podgatunek erwini.
- C. e. misimae Salomonsen, 1983 – Luizjady, Wyspy Trobrianda, wyspa Woodlark, być może także Wyspy d’Entrecasteaux
- C. e. tametamele Stresemann, 1921 – Nowa Brytania, Long Island, wyspy Witu i Tolokiwa (Archipelag Bismarcka)
- C. e. stresemanni Rothschild & Hartert, 1914 – Wyspy Admiralicji
- C. e. heinrothi Neumann, 1919 – Nowa Irlandia, Nowy Hanower i Djaul (centralny Archipelag Bismarcka). Obejmuje proponowany podgatunek kalili uznany za młodszy synonim.
- C. e. spilogaster Salomonsen, 1983 – wyspy Tabar i Lihir (północno-wschodni Archipelag Bismarcka). Wcześniej do tego taksonu zaliczano podgatunek hypogrammica.
- C. e. hypogrammica Salomonsen, 1983 – wyspa Nissan (na północny zachód od Wyspy Bougainville’a)
- C. e. lagonoleucos Schodde, Rheindt, & Christidis, 2017 – Buka, Wyspa Bougainville’a, wyspy Shortland (północno-zachodnie Wyspy Salomona)
- C. e. becki Mayr, 1931 – środkowe i północno-wschodnie Wyspy Salomona
- C. e. makirensis Mayr, 1931 – wyspa San Cristóbal (południowo-wschodnie Wyspy Salomona)
- C. e. desiderata Mayr, 1931 – wyspa Rennell (południowe Wyspy Salomona)
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Cechy gatunku
Salangana zmienna, podobnie jak inne gatunki z rodziny jerzykowatych, jest niewielkim ptakiem pokrojem przypominającym jaskółkowate. Od jaskółek różni ją inna budowa skrzydeł. W rzeczywistości są one krótkie i mocno umięśnione, a ich niezwykła długość zewnętrznie przypominająca jaskółcze osiągnięta jest głównie poprzez silnie wydłużone i wygięte łukowato lotki[7]. Skrzydła w stanie spoczynku krzyżują się, sięgając poza sterówki ogona. Wierzch i skrzydła ciemne do barwy czarnej, z niebieskawym pobłyskiem. Pierś i ogon również ciemne, jaśniejszy brzuch i boki aż po kolor biały. Nogi słabe i krótkie, zakończone silnymi, chwytnymi palcami, służącymi do czepiania się skalnych półek.
- Wymiary średnie
Długość ok. 10 cm, długość skrzydła 9–10 cm[11].
Ekologia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]
- Biotop
Zamieszkuje różne środowiska, preferując jednak otwartą przestrzeń. Gniazduje kolonijnie, często wśród opuszczonych zabudowań mieszkalnych lub przemysłowych[11].
- Pożywienie
Chwytane w locie owady.
- Gniazdo
Salangany znane są przede wszystkim ze swoich nietypowych gniazd, budowanych ze śliny dorosłych ptaków. Salangana zmienna należy do gatunków budujących gniazda z dodatkami roślinnymi (gniazda czarne), co zmniejsza ich wartość handlową. Ślina salangany w zetknięciu z powietrzem szybko zastyga, tworząc trwały budulec. Gniazdo budowane jest warstwami, przytwierdzone do ściany skalnej lub budynku, tworzy koszyczek w kształcie ćwiartki kuli[7].
- Rozmnażanie
Do zbudowanego wspólnie przez parę gniazda samica składa zazwyczaj dwa, białe i podłużne jaja. Wysiadują obydwoje rodzice. Młode karmione są owadami.
Status[edytuj | edytuj kod]
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) stosuje starsze ujęcie systematyczne (sprzed podziału) i uznaje salanganę zmienną za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern)[4].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Collocalia esculenta, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d Glossy Swiftlet (Collocalia esculenta). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-18)]. (ang.).
- ↑ a b c d D. Lepage: Glossy Swiftlet Collocalia esculenta. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2022-12-22]. (ang.).
- ↑ a b BirdLife International, Collocalia esculenta, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2022-2 [dostęp 2022-12-22] (ang.).
- ↑ a b c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Plemię: Collocalini Bonaparte, 1853 (1852) (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-06-13].
- ↑ W literaturze polskiej można również spotkać określenia tego gatunku jako salangana lśniąca lub salangana jadalna.
- ↑ a b c Albin Łącki: Wśród zwierząt. Ptaki. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne Oddział w Poznaniu, 1988, s. 146. ISBN 83-09-01320-5.
- ↑ K. Linneusz, Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 10, t. 1, Holmiae 1758, s. 191 (łac.).
- ↑ a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Owlet-nightjars, treeswifts, swifts. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-06-13]. (ang.).
- ↑ F. Rheindt et al.. Speciation in Indo-Pacific swiftlets (Aves: Apodidae): Integrating molecular and phenotypic data for a new provisional taxonomy of the Collocalia esculenta complex. „Zootaxa”. 4250 (5), s. 401–433, 2017. DOI: 10.11646/zootaxa.4250.5.1. (ang.).
- ↑ a b Mały słownik zoologiczny. Ptaki T. II. Pod red. Przemysława Busse. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990, s. 176. ISBN 83-214-0043-4.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia, nagranie głosu i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).