Smotrawa okazała
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Rodzaj |
smotrawa | ||
Gatunek |
smotrawa okazała | ||
Nazwa systematyczna | |||
Telekia speciosa (Schreb.) Baumg. Enum. Stirp. Transsilv. 3: 150 (1817)[3] | |||
Synonimy | |||
|

Smotrawa okazała (Telekia speciosa (Schreb.) Baumg.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych z monotypowego rodzaju smotrawa Telekia. Naukowa nazwa rodzaju upamiętnia węgierskiego arystokratę z Siedmiogrodu, hrabiego Sámuela Telekiego (1739–1822), wspierającego badania J.Ch.G. Baumgartena, który opisał ten gatunek[4]. Drugi człon nazwy naukowej speciosa oznacza „nadobna, okazała”.
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Gatunek występuje w południowo-wschodniej i wschodniej Europie oraz na Kaukazie i w Azji Mniejszej. Jako gatunek introdukowany rośnie w północnej, środkowej i zachodniej Europie, na Syberii oraz Dalekim Wschodzie[3].
We florze Polski gatunek jest zadomowionym kenofitem[5][6] – rośnie zdziczały jako uciekinier z upraw m.in. w Tatrach w dolnej części Doliny Kościeliskiej[4].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Łodyga
- Wzniesiona, gruba, o wysokości 1–2 m, górą rozgałęziająca się. Jest krótko i miękko owłosiona, czasami czerwonawo-brunatno nabiegła[7].
- Liście
- Ulistnienie skrętoległe. Liście pojedyncze, bardzo duże, pojedynczo lub podwójnie piłkowane. Dolne i średnie wyrastają na krótkich ogonkach i są sercowatojajowate, ostro zakończone, górne mają jajowaty lub podłużny kształt i są siedzące albo prawie siedzące. Na wierzchniej stronie są nagie, na spodzie miękko owłosione[7].
- Kwiaty
- Zebrane w 2–8 bardzo dużych koszyczków (o średnicy 5–6 cm). Listki okrywy mają odgięty szczyt i dachówkowato zachodzą na siebie. Kwiaty w koszyczkach są ciemnożółte. Brzeżne kwiaty języczkowe mają szerokość ok. 1 mm i są dwukrotnie dłuższe od okrywy[7].
- Owoce
- Nagie niełupki o długości 5–6 mm. Puchu kielichowego brak – kielich zredukowany jest do błoniastego rąbka[8].
- Gatunek podobny
- Oman wielki Inula helenium ma owoce z puchem kielichowym; dolne liście z blaszką eliptyczną, zwężającą się stopniowo w długi ogonek[8].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Liczba chromosomów 2n = 20[5]. Rośnie w lasach i zaroślach nadrzecznych oraz na ich obrzeżach[8].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja systematyczna
- Gatunek należy do monotypowego rodzaju smotrawa Telekia J. C. G. Baumgarten, Enum. Stirp. Transsilv. 3: 149. 1816[9]. Reprezentuje plemię Inuleae, z podrodziny Asteroideae i rodziny astrowatych (Asteraceae)[10].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- Roślina ozdobna. Nadaje się na rabaty, do obsadzania zbiorników wodnych lub do ogrodów naturalistycznych[11]. Rozmnaża się ją przez podział bryły korzeniowej jesienią lub wiosną, albo przez wysiew nasion. Może rosnąć w pełnym słońcu, jednak wówczas podczas kwitnienia wymaga podlewania, gdyż mogą jej na upale więdnąć kwiaty, lepiej uprawiać ją w półcieniu[11]. Jest odporna na choroby i szkodniki i jest rośliną ekspansywną[11].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
- ↑ a b c Telekia speciosa (Schreb.) Baumg., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2025-01-09] .
- ↑ a b Zbigniew Mirek: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Halina Piękoś-Mirkowa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
- ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Zbigniew Mirek , Halina Piękoś-Mirkowa , Adam Zając , Maria Zając , Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 191, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ a b c Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- ↑ a b c Kazimierz Zarzycki , Telekia Baumg., Smotrawa, [w:] Bogumił Pawłowski, Adam Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 191 .
- ↑ Telekia, [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [online], Smithsonian Institution [dostęp 2023-04-07] .
- ↑ Genus Telekia Baumg.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2023-04-07].
- ↑ a b c Encyklopedia roślin ogrodowych. Smotrawa okazała. [dostęp 2010-01-21].
- BioLib: 41380
- EoL: 6260010
- EUNIS: 159521
- FloraWeb: 5873
- GBIF: 5389173
- iNaturalist: 358060
- IPNI: 255191-1
- NCBI: 56539
- Plant Finder: 277251
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): gcc-135816
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:255191-1
- Tela Botanica: 67166
- identyfikator Tropicos: 2701450
- CoL: 555RG