Smotrawa okazała

Smotrawa okazała
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	smotrawa
Gatunek	smotrawa okazała
	Nazwa systematyczna
	Telekia speciosa (Schreb.) Baumg.; Enum. Stirp. Transsilv. 3: 150 (1817)
Synonimy
	Buphthalmum cordifolium Waldst. & Kit.; Buphthalmum speciosum Schreb.; Corvisartia caucasica G.Don ex Loudon; Inula caucasica Pers.; Inula telekia E.H.L.Krause; Molpadia suaveolens Cass.; Telekia cordifolia DC.; Telekia ovata K.Koch;
	Buphthalmum cordifolium Waldst. & Kit.; Buphthalmum speciosum Schreb.; Corvisartia caucasica G.Don ex Loudon; Inula caucasica Pers.; Inula telekia E.H.L.Krause; Molpadia suaveolens Cass.; Telekia cordifolia DC.; Telekia ovata K.Koch;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Smotrawa okazała (Telekia speciosa (Schreb.) Baumg.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych z monotypowego rodzaju smotrawa Telekia. Naukowa nazwa rodzaju upamiętnia węgierskiego arystokratę z Siedmiogrodu, hrabiego Sámuela Telekiego (1739–1822), wspierającego badania J.Ch.G. Baumgartena, który opisał ten gatunek^[4]. Drugi człon nazwy naukowej speciosa oznacza „nadobna, okazała”.

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek występuje w południowo-wschodniej i wschodniej Europie oraz na Kaukazie i w Azji Mniejszej. Jako gatunek introdukowany rośnie w północnej, środkowej i zachodniej Europie, na Syberii oraz Dalekim Wschodzie^[3].

We florze Polski gatunek jest zadomowionym kenofitem^[5]^[6] – rośnie zdziczały jako uciekinier z upraw m.in. w Tatrach w dolnej części Doliny Kościeliskiej^[4].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, gruba, o wysokości 1–2 m, górą rozgałęziająca się. Jest krótko i miękko owłosiona, czasami czerwonawo-brunatno nabiegła^[7].
Liście: Ulistnienie skrętoległe. Liście pojedyncze, bardzo duże, pojedynczo lub podwójnie piłkowane. Dolne i średnie wyrastają na krótkich ogonkach i są sercowatojajowate, ostro zakończone, górne mają jajowaty lub podłużny kształt i są siedzące albo prawie siedzące. Na wierzchniej stronie są nagie, na spodzie miękko owłosione^[7].

Kwiaty: Zebrane w 2–8 bardzo dużych koszyczków (o średnicy 5–6 cm). Listki okrywy mają odgięty szczyt i dachówkowato zachodzą na siebie. Kwiaty w koszyczkach są ciemnożółte. Brzeżne kwiaty języczkowe mają szerokość ok. 1 mm i są dwukrotnie dłuższe od okrywy^[7].
Owoce: Nagie niełupki o długości 5–6 mm. Puchu kielichowego brak – kielich zredukowany jest do błoniastego rąbka^[8].
Gatunek podobny: Oman wielki Inula helenium ma owoce z puchem kielichowym; dolne liście z blaszką eliptyczną, zwężającą się stopniowo w długi ogonek^[8].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Liczba chromosomów 2n = 20^[5]. Rośnie w lasach i zaroślach nadrzecznych oraz na ich obrzeżach^[8].

Systematyka

Pozycja systematyczna: Gatunek należy do monotypowego rodzaju smotrawa Telekia J. C. G. Baumgarten, Enum. Stirp. Transsilv. 3: 149. 1816^[9]. Reprezentuje plemię Inuleae, z podrodziny Asteroideae i rodziny astrowatych (Asteraceae)^[10].

Zastosowanie

Roślina ozdobna. Nadaje się na rabaty, do obsadzania zbiorników wodnych lub do ogrodów naturalistycznych^[11]. Rozmnaża się ją przez podział bryły korzeniowej jesienią lub wiosną, albo przez wysiew nasion. Może rosnąć w pełnym słońcu, jednak wówczas podczas kwitnienia wymaga podlewania, gdyż mogą jej na upale więdnąć kwiaty, lepiej uprawiać ją w półcieniu^[11]. Jest odporna na choroby i szkodniki i jest rośliną ekspansywną^[11].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Telekia speciosa (Schreb.) Baumg., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2025-01-09] .
↑ ^a ^b Zbigniew Mirek: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Halina Piękoś-Mirkowa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ., HalinaH. Piękoś-Mirkowa HalinaH., AdamA. Zając AdamA., MariaM. Zając MariaM., Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 191, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ ^a ^b ^c KazimierzK. Zarzycki KazimierzK., Telekia Baumg., Smotrawa, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 191 .
↑ Telekia, [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [online], Smithsonian Institution [dostęp 2023-04-07] .
↑ Genus Telekia Baumg.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2023-04-07].
↑ ^a ^b ^c Encyklopedia roślin ogrodowych. Smotrawa okazała. [dostęp 2010-01-21].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[powo-3] Telekia speciosa (Schreb.) Baumg., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2025-01-09] .

[Mirek-4] Zbigniew Mirek: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Halina Piękoś-Mirkowa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.

[klucz-5] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[checklist-6] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ., HalinaH. Piękoś-Mirkowa HalinaH., AdamA. Zając AdamA., MariaM. Zając MariaM., Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 191, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[Szafer-7] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[zarzycki-8] KazimierzK. Zarzycki KazimierzK., Telekia Baumg., Smotrawa, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 191 .

[ing-9] Telekia, [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [online], Smithsonian Institution [dostęp 2023-04-07] .

[grin-10] Genus Telekia Baumg.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2023-04-07].

[B-11] Encyklopedia roślin ogrodowych. Smotrawa okazała. [dostęp 2010-01-21].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]