Przejdź do zawartości

Smotrawa okazała

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Smotrawa okazała
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

smotrawa

Gatunek

smotrawa okazała

Nazwa systematyczna
Telekia speciosa (Schreb.) Baumg.
Enum. Stirp. Transsilv. 3: 150 (1817)[3]
Synonimy
  • Buphthalmum cordifolium Waldst. & Kit.
  • Buphthalmum speciosum Schreb.
  • Corvisartia caucasica G.Don ex Loudon
  • Inula caucasica Pers.
  • Inula telekia E.H.L.Krause
  • Molpadia suaveolens Cass.
  • Telekia cordifolia DC.
  • Telekia ovata K.Koch[3]
Kwiatostan

Smotrawa okazała (Telekia speciosa (Schreb.) Baumg.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych z monotypowego rodzaju smotrawa Telekia. Naukowa nazwa rodzaju upamiętnia węgierskiego arystokratę z Siedmiogrodu, hrabiego Sámuela Telekiego (1739–1822), wspierającego badania J.Ch.G. Baumgartena, który opisał ten gatunek[4]. Drugi człon nazwy naukowej speciosa oznacza „nadobna, okazała”.

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek występuje w południowo-wschodniej i wschodniej Europie oraz na Kaukazie i w Azji Mniejszej. Jako gatunek introdukowany rośnie w północnej, środkowej i zachodniej Europie, na Syberii oraz Dalekim Wschodzie[3].

We florze Polski gatunek jest zadomowionym kenofitem[5][6] – rośnie zdziczały jako uciekinier z upraw m.in. w Tatrach w dolnej części Doliny Kościeliskiej[4].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Łodyga
Wzniesiona, gruba, o wysokości 1–2 m, górą rozgałęziająca się. Jest krótko i miękko owłosiona, czasami czerwonawo-brunatno nabiegła[7].
Liście
Ulistnienie skrętoległe. Liście pojedyncze, bardzo duże, pojedynczo lub podwójnie piłkowane. Dolne i średnie wyrastają na krótkich ogonkach i są sercowatojajowate, ostro zakończone, górne mają jajowaty lub podłużny kształt i są siedzące albo prawie siedzące. Na wierzchniej stronie są nagie, na spodzie miękko owłosione[7].
Kwiaty
Zebrane w 2–8 bardzo dużych koszyczków (o średnicy 5–6 cm). Listki okrywy mają odgięty szczyt i dachówkowato zachodzą na siebie. Kwiaty w koszyczkach są ciemnożółte. Brzeżne kwiaty języczkowe mają szerokość ok. 1 mm i są dwukrotnie dłuższe od okrywy[7].
Owoce
Nagie niełupki o długości 5–6 mm. Puchu kielichowego brak – kielich zredukowany jest do błoniastego rąbka[8].
Gatunek podobny
Oman wielki Inula helenium ma owoce z puchem kielichowym; dolne liście z blaszką eliptyczną, zwężającą się stopniowo w długi ogonek[8].

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Liczba chromosomów 2n = 20[5]. Rośnie w lasach i zaroślach nadrzecznych oraz na ich obrzeżach[8].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna
Gatunek należy do monotypowego rodzaju smotrawa Telekia J. C. G. Baumgarten, Enum. Stirp. Transsilv. 3: 149. 1816[9]. Reprezentuje plemię Inuleae, z podrodziny Asteroideae i rodziny astrowatych (Asteraceae)[10].

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]
  • Roślina ozdobna. Nadaje się na rabaty, do obsadzania zbiorników wodnych lub do ogrodów naturalistycznych[11]. Rozmnaża się ją przez podział bryły korzeniowej jesienią lub wiosną, albo przez wysiew nasion. Może rosnąć w pełnym słońcu, jednak wówczas podczas kwitnienia wymaga podlewania, gdyż mogą jej na upale więdnąć kwiaty, lepiej uprawiać ją w półcieniu[11]. Jest odporna na choroby i szkodniki i jest rośliną ekspansywną[11].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. a b c Telekia speciosa (Schreb.) Baumg., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2025-01-09].
  4. a b Zbigniew Mirek: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Halina Piękoś-Mirkowa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
  5. a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  6. Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 191, ISBN 978-83-62975-45-7.
  7. a b c Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
  8. a b c Kazimierz Zarzycki, Telekia Baumg., Smotrawa, [w:] Bogumił Pawłowski, Adam Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 191.
  9. Telekia, [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [online], Smithsonian Institution [dostęp 2023-04-07].
  10. Genus Telekia Baumg.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2023-04-07].
  11. a b c Encyklopedia roślin ogrodowych. Smotrawa okazała. [dostęp 2010-01-21].