Klarnet

Klarnet w stroju B – widok z czterech stron

Klarnet (klarnet, wł. clarinetto) – instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych z pojedynczym stroikiem. Do tej samej rodziny należą także saksofony.

Dzisiaj skala klarnetu wynosi od e (es) do g³. Są też możliwości wykonania wyższych dźwięków, aż do c⁴ (a nawet d⁴), ale tylko przez muzyków z dużym doświadczeniem. Skala klarnetu basowego wynosi od C do b¹ (f¹). Istnieje też kilka innych rzadziej stosowanych odmian klarnetów takich jak: klarnet piccolo, klarnet altowy, klarnet basowy, klarnet kontrabasowy, rożek basetowy.

Rejestry klarnetu:

• najniższy e-e¹, o ciemnej barwie i dramatycznym charakterze,
• niski f¹-b¹, dźwięki najmniej wyraziste, przytłumione (obydwa najniższe rejestry tworzą łącznie tzw. rejestr chalumeau)
• środkowy , clarino, h¹-cis³, jasny, wyrazisty, o barwie ciepłej,
• wysoki d³-g³, ostry, przenikliwy
• najwyższy gis³-c⁴, dźwięki bardzo ostre, wykonywalne tylko w fortissimo.

Charakterystyczną cechą barwy klarnetu jest tzw. stopliwość, czyli łatwość zlewania się z barwą innych instrumentów drewnianych, blaszanych czy smyczkowych.

Historia

Klarnet ćwierćtonowy z 1933 roku

Nazwa instrumentu pochodzi od włoskiej nazwy: clarinetto, co jest zdrobniałym określeniem trąbki clarin. Twórcą współczesnego klarnetu był Johann Cristoph Denner w początkach XVIII wieku. Udoskonalił on istniejący instrument chalumeau, dodając (dwie) klapy i wydłużając go. Mimo postępu w stosunku do poprzedniego instrumentu klarnet był rzadko używanym instrumentem w pierwszej połowie XVIII wieku. W 1720 dodano lejkowate rozszerzenie u końca instrumentu (czarę głosową). W 1812 Ivan Mueller zaprezentował nowy model klarnetu wyposażony w trzynaście klap. Dokonane udoskonalenia klarnetu uczyniły go instrumentem w pełni funkcjonalnym i w takim kształcie pozostał praktycznie niezmieniony do współczesnych czasów.

Budowa klarnetu

Klarnet składa się z prostej, cylindrycznej drewnianej rury z otworami zamykanymi klapami. Klarnet podzielony jest na 5 części: ustnik, baryłkę, korpusy: górny i dolny, oraz czarę głosową. Części te w futerale przechowuje się osobno, a do grania montuje się je składając i wkładając odpowiednio toczone końcówki jednych części w drugie.

Plik:Morceaux de clarinette.jpg

Klarnet rozłożony na części: 1.Ustnik z ligaturką. 2. Stroik (z osłonką). 3. Baryłka. 4.Część górna korpusu. 5.Część dolna korpusu. 6. Czara głosowa.

Typy i odmiany

Klarnety w stroju As, Es oraz B

Klarnety w stroju C: alt i bas

Klarnet basowy, znacznie dłuższy, ma zawinięte oba końce, tworząc kształt odwróconej litery S. Pojedynczy, drewniany stroik klarnetu montowany jest bezpośrednio na ustniku za pomocą obejm lub docisków (tzw. maszynek). Dźwięk klarnetu jest miękki, soczysty i delikatny. Klarnet basowy posiada głębsze, bogatsze i bardziej drewniane brzmienie.

Skala różnych odmian klarnetów

Rozróżniamy dwa systemy w klarnetach: francuski i niemiecki. Różnica tych systemów pociąga za sobą m.in. odmienne palcowanie niektórych dźwięków i ogólny system klap.

Muzyka

Klarnet zaczął być używany jako instrument orkiestralny i solowy już od połowy XVIII wieku. Bardzo szybko stał się jednym z głównych instrumentów orkiestry o dużej skali i znacznej ruchliwości. Klarnet często zastępował altówkę w zespołach instrumentalnych. Począwszy od początków XIX wieku, wraz z nadejściem romantyzmu w muzyce wzrastała popularność klarnetu. W szczególności w twórczości Carla Marii von Webera zajmuje on poczesne miejsce. XIX wiek to także czas pierwszych wirtuozów klarnetu. Należeli do nich bracia Anton i Johann Stadler (późny XVIII wiek), Richard Muhlfield (druga połowa XIX wieku) oraz późniejsi Stanley Drucker, Richard Stolzman, Larry Combs, James Pyne, Anton Giglitti, Jon Manasse.

Klarnet stał się także istotnym instrumentem w muzyce rozrywkowej. W szczególności w jazzie, a także w żydowskiej muzyce klezmerskiej (mistrzem klezmerskiego klarnetu jest David Krakauer).

Klarnet jest instrumentem występującym w kapelach ludowych. Jego brzmienie dodaje charakterystycznego klimatu wykonywanym utworom.

Źródła/Bibliografia

• Mała encyklopedia muzyki, Stefan Śledziński (red. naczelny), PWN, Warszawa 1981, ISBN 83-01-00958-6

Zobacz też

• Koncerty klarnetowe