Władysława Bytomska

Grób Włady Bytomskiej na Cmentarzu Komunalnym na Dołach w Łodzi; 21 maja 2007

Władysława Bytomska, Włada Bytomska (ur. 16 października 1904, zm. 3 listopada 1938) – polska działaczka komunistyczna działająca w Łodzi.

Działalność polityczna

W 1927 r. została członkiem PPS-Lewicy, a następnie Związku Młodzieży Komunistycznej i KPP. W 1928 r., gdy Łodzią wstrząsała fala strajków, pracowała w fabryce Szaji Rosenblatta. Jako organizatorka strajków i komunistyczna działaczka została skazana na więzienie. Po wyjściu z więzienia zajęła się ponownie działalnością polityczną – była członkiem Centralnego Wydziału Kobiecego KC KPP w Warszawie, a na początku 1932 r. została członkiem Komitetu Okręgowego KPP w Łodzi.

Okoliczności śmierci

Wieczorem, 2 listopada 1938 r. pobliski posterunek policyjny został powiadomiony, że na podwórzu nie istniejącej kamienicy przy ul. Brzezińskiej (obecnej ul. Wojska Polskiego 147) leży poparzona kobieta. Została przewieziona do szpitala „na Radogoszczu” (obecny szpital im. dr. W. Biegańskiego), gdzie zmarła następnego dnia. Wdrożone śledztwo ustaliło, że jest to Władysława Bytomska, zamieszkała przy ul. Dworskiej (obecna ul. Organizacji WiN 29). Śledztwo doprowadziło do ustalenia, że zginęła w wyniku oblania cieczą łatwopalną i podpalenia na polach w okolicy ul. Smutnej, przy której jest położony zespół cmentarzy „na Dołach”. Płonąca dobiegła do wspomnianej kamienicy samodzielnie (ok. 300 metrów).

W wyniku intensywnie prowadzonego śledztwa policja stwierdziła, że było to samobójstwo, chociaż jego okoliczności (zakneblowane usta, związane drutem ręce) nie bardzo pasowały do tej wersji, ale tym stwierdzeniem śledztwo zostało oficjalnie zamknięte. Natomiast władze KPP natychmiast ogłosiły, że była to zemsta władz sanacyjnych, a przede wszystkim łódzkiej policji, za jej antyustrojową działalność, co też jest wątpliwe na płaszczyźnie ogólnej sytuacji w Polsce i Łodzi. Sprawa nie została wyjaśniona. Łódzki historyk – dr Jacek Walicki z Uniwersytetu Łódzkiego postawił tezę, że zginęła w wyniku „porachunków na styku rozpadającej się KPP ze światem przestępczym”.

Spoczęła na cmentarzu komunalnym na Dołach Łodzi (kwatera VII, rząd 5, grób 23).

Upamiętnienie

Tablica nagrobna Władysławy Bytomskiej

Po II wojnie światowej ówczesne władze PRL upamiętniły męczeńską śmierć Władysławy Bytomskiej w Łodzi na różne sposoby. Po zmianie ustroju w 1989 r. wszystkie te upamiętnienia, poza monumentalnym pomnikiem na jej grobie, zostały wymazane.

• monumentalny pomnik na cmentarzu komunalnym przy ul. Smutnej w Łodzi wzniesiony w latach 50. XX w.; płaskorzeźba autorstwa Hanny Nałkowskiej, siostry Zofii Nałkowskiej; twarz kobiety z płaskorzeźby jest mało zbieżna z wyglądem Wł. Bytomskiej,
• jej imieniem nazwano jedno z nowych osiedli mieszkaniowych na Bałutach w Łodzi,
• dawna ul. Dworska przy której mieszkała pod nr. 29 z dniem 15 stycznia 1951 r. uzyskała jej imię; zmieniona z dniem 7 listopada 1990 r. na Organizacji WiN,
• Gorseciarska Spółdzielnia Pracy im. Włady Bytomskiej w Głownie (od lat 70. XX w. znana pod marką „Gorsenia”).

Bibliografia

• Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, t. 1, Warszawa 1985
• Anna Gronczewska: Tajemnica śmierci Włady Bytomskiej, komunistycznej bohaterki i męczennicy; [w:] „Kocham Łódź” (dodatek do „Polska. Dziennik Łódzki”), 14 X 2016, nr 407, s. 16.