Zamek w Tykocinie

Zamek w Tykocinie

Zrekonstruowany fragment zamku w Tykocinie - widok od strony wschodniej
Państwo	Polska
Miejscowość	Tykocin
Typ budynku	zamek
Ważniejsze przebudowy	1550-1582; 1611-1632; rekonstrukcja - od 2002
Zniszczono	1734, 1771
Pierwszy właściciel	Olbracht Gasztołd
Położenie na mapie Polski Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building}
Strona internetowa

{{Budynek infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | nazwa oryginalna = | plan budynku = | współrzędne = | alt zdjęcia = Nieznane pola: "sekundN", "sekundS", "minutS", "stopniW", "stopniS", "minutE", "minutW", "sekundE", "stopniN", "sekundW", "stopniE" oraz "minutN".

Plan zamku bez uwzględnienia fortyfikacji bastionowych

Widok zamku od strony południowej

Plan twierdzy z 1705 roku

Zamek w Tykocinie, na pierwszym planie zrekonstruowaną narożną wieżę wschodnią

Zamek w Tykocinie - zamek królewski z XV wieku położony na prawym brzegu rzeki Narwi w miejscowości Tykocin w województwie podlaskim.

Historia zamku

Pierwszą warownię w miejscu zamku zbudowali przedstawiciele rodu Gasztołdów po wejściu tych ziem w ich władanie w 1433 roku. Podczas prac archeologicznych nie stwierdzono by był to zamek murowany. Stwierdzono jedynie istnienie drewnianej palisady zbudowanej na przełomie XV/XVI w. Warownia ta spłonęła około roku 1519 roku gdy jej właścicielem był Olbracht Gasztołd. Ród Gasztołdów wymarł w 1542 roku, w związku z czym zamek przeszedł na własność króla Zygmunta Starego. Zamek rozbudowany został przez budowniczego królewskiego Hioba Pretfusa w latach 1549-1575 na polecenie króla Zygmunta Augusta. Starostą tykocińskim w latach 1554-1568 był Jan Szymkowicz, który zarządzał budową zamku, a po nim do roku 1571 roku funkcję starosty pełnił Hiob Bretfus. W 1569 roku ukończono budować cekhauz zamkowy, w związku z czym na zamek przewieziono działa z arsenału w Wilnie. Po śmierci Bretfusa pracami budowlanym kierował Wojciech Zakrzewski (zwany też w źródłach jako Wojtal Murarz), a starostą został Łukasz Górnicki. Za czasów panowania Zygmunta Augusta zamek nie pełnił funkcji rezydencji lecz raczej miejsca gdzie przechowywano armaty oraz prywatny skarbiec i bibliotekę króla sprowadzoną z Wilna. 10 września 1573 roku z zamku wyruszył kondukt wiozący ciało zmarłego króla Zygmunta Augusta na Wawel. Król Stefan Batory w wybudowanym przez Łukasza Górnickiego zamkowym budynku umieścił arsenał koronny z 500 armatami.

W latach 1611-1632 zamek został na polecenie króla Zygmunta III Wazy rozbudowany pod kierunkiem starosty tykocińskiego Krzysztofa Wiesiołowskiego herbu Ogończyk poprzez otoczenie go 4 bastionami ziemnymi połączonymi kurtynami. Król chroniąc się przed zarazą przebywał na zamku wraz z rodziną pomiędzy 14 listopada 1630 roku a 8 lutego 1631 roku.

W 1655 roku w czasie potopu szwedzkiego zamek obsadziły sprzymierzone ze Szwedami wojska Bogusława Radziwiłła. 31 grudnia 1655, kiedy zamek oblegały wojska konfederacji tyszowieckiej, zmarł tu Janusz Radziwiłł. Twierdza została zdobyta przez konfederatów 27 stycznia 1656 roku.

Za zasługi w wojnie zamek wraz z okolicznymi dobrami został ofiarowany Stefanowi Czarnieckiemu (staroście tykockiemu od 1659 r.). Zamek następnie przez małżeństwo jego córki Aleksandry Katarzyny przeszedł w ręce marszałka Jana Klemensa Branickiego. W 1662 roku komendantem zamku był Samuel Gorzkowski. Mieszkał też na nim wtedy podstarości tykocki Kazimierz Gorzejewski. W 1676 roku żołnierzami na zamku dowodził burgrabia Wawrzyniec Boryński W listopadzie 1705 roku w trakcie wojny domowej ze stronnikami Stanisława Leszczyńskiego miała miejsce narada króla Augusta II Mocnego z carem Piotrem I, na którym ustanowiono na zamku w Tykocinie Order Orła Białego.

W 1734 roku zamek został zniszczony przez pożar. Od tego czasu nie zamieszkana budowla zaczęła popadać w ruinę. W 1750 roku na polecenie hetmana Jana Klemensa Branickiego rozpoczęto rozbiórkę zamku, a okoliczni mieszkańcy wykorzystywali materiał do budowy nowych domów. W 1771 roku pozostałości zamku zostały zniszczone przez powódź. W tym roku rozpoczęto budowę Zespołu Klasztornego Misjonarzy Bernardynów, gdzie z polecenia Jana Klemensa Branickiego zostały rozebrane i wykorzystane przy budowie cegły z zamku. Po 1915 roku, podczas I wojny światowej pozostałości murów posłużyły niemieckim żołnierzom do budowy drogi do Knyszyna, natomiast ziemię z dwóch bastionów wykorzystano do usypywania grobli.

Próby rekonstrukcji

W latach 1961-1963 nastąpiła pierwsza próba rekonstrukcji do poziomu murów przyziemia; zaniechana z powodu braku dokładnych planów i opisów zamku. W trakcie tych prac usunięto ziemię z dziedzińca uniemożliwiając przeprowadzenie późniejszych badań archeologicznych. Kolejną próbę podjęto gdy ruiny zamku zostały kupione przez Pana Jacka Nazarko z Białegostoku. W roku 1999 przeprowadzono odwierty geotechniczne a w latach 2001-2005 przeprowadzono prace wykopaliskowe pod kierunkiem Magdaleny Bis i Wojciecha Bis z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN. W 2002 roku wmurowano kamień węgielny pod odbudowę tykocińskiego zamku. Na podstawie zachowanych planów warowni, odnalezionych w archiwum w Petersburgu, została odtworzona domniemana forma mieszkalna część zamku (skrzydło zachodnie).

Wspomniany przedsiębiorca zainwestował w odbudowę ok. 12 mln złotych, zamierzając stworzyć w tym miejscu centrum hotelowo-turystyczne. W trakcie odbudowy teren znajdował się pod nadzorem archeologów, a odkryte znaleziska mają być w przyszłości eksponowane w zamkowym muzeum. Tym samym zamek ma szansę stać się jedną z większych historycznych atrakcji turystycznych na Podlasiu. Od 2006 roku w okolicach zamku odbywa się cyklicznie bitwa stanowiąca rekonstrukcję historycznego oblężenia twierdzy w Tykocinie w czasach Potopu szwedzkiego.

Architektura zamku

Renesansowy zamek został zbudowany dla króla Zygmunta Augusta na planie zbliżonym do trapezu z dziedzińcem i 4 cylindrycznymi wieżami w narożach. Wnętrza zamku były bogato dekorowane. W tym samym czasie mury zamku otaczał położony w odległości 15 metrów dodatkowy ceglany mur z czterema podkowiastymi bastejami otoczony fosą. W 1 poł. XVII wieku w czasach panowania Zygmunta III Wazy rozebrano mur z bastejami i całość zabudowań otoczono dodatkowo czterema ziemnymi bastionami połączonymi długimi ziemnymi kurtynami tworząc w ten sposób nowożytną twierdzę. Otaczająca zamek fortyfikacja obejmowała obszar o powierzchni ponad 6 hektarów. Długość jednego boku fortecy wynosiła ok. 250 m.

Bibliografia

• M. Bis, W. Bis, "Wyniki badań archeologicznych przeprowadzonych na zamku w Tykocinie w 2001 roku", [w:] Badania archeologiczne w Polsce północno-wschodniej i na zachodniej Białorusi w latach 200-2001, red. M. Karczewska, M. Karczewski, Białystok 2002, s. 293-302
• M. Bis, W. Bis "Badania archeologiczne na zamku w Tykocinie 2001-2005", [w:] Czas na Podlaskie, Tykocin. Referaty z sesji historycznej 492 rocznica urodzin województwa podlaskiego Tykocin, 3 września 2005 r., red. B. Pacholska, Białystok 2006, s. 33-44
• M. Bis, W. Bis "Archeologia na zamku w Tykocinie – problemy i postulaty badawcze", [w:] Stan badań archeologicznych na pograniczu polsko-białoruskim od wczesnego średniowiecza po czasy nowożytne, red. H. Karwowska, A. Andrzejewski, Białystok 2006, s. 221-230
• Dąbrowska M., Piece na zamku w Tykocinie, [w:] Czas na Podlaskie, Tykocin. Referaty z sesji historycznej 492 rocznica urodzin województwa podlaskiego Tykocin, 3 września 2005 r., red. B. Pacholska, Białystok 2006
• Gajewska M., Kruppé J., "Archeologia w sukurs historii czyli badania na tykocińskim zamku", „Z otchłani wieków”, R. 39, 1973, s. 266-270.
• Gruszecki A., "Metoda i wyniki badań fortyfikacji bastionowej zamku w Tykocinie", „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, t. XII, 1966, cz. 1
• Kajzer L., Tykocin, [w:] L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm, "Leksykon zamków w Polsce", Warszawa 2004, s. 508-509
• Maroszek J., "Pogranicze Litwy i Korony w planach króla Zygmunta Augusta. Z historii dziejów realizacji myśli monarszej między Niemnem a Narwią", Białystok 2000
• Żyłko E., „Tykocin-Zamek woj. pow. białostocki”, maszynopis w archiwum P. P. P.K.Z. Pracownia Dokumentacji Historycznej Oddział Warszawski, Warszawa 1962, s. 4.

Linki zewnętrzne

• Opis powstania i dalszych losów zamku w Tykocinie
• Strona turystyczna o zamku i innych zabytkach Tykocina
• Zabytki Tykocina. Zamek z XV w. (odbudowywany)
• Ciekawe miejsca w Polsce. Zamek w Tykocinie
• Wirtualna wycieczka po Zamku w Tykocinie