Jan Gajda

Jan Gajda (ur. 4 lipca 1827 w Ciasnej, zm. 8 października 1911 w Żorach) – działacz społeczny, poeta i malarz, miłośnik literatury polskiej.

Wcześnie został sierotą, więc wychowywał się u krewnego nauczyciela w Kochanowicach. Pierwsze swoje nauki zdobywał uczęszczając do szkoły elementarnej w Lubecku koło Lublińca. Kolejny etap jego edukacji miał miejsce w Kluczborku, gdzie był przyuczany do zawodu malarza pokojowego. Był niezadowolony z wyników, więc dobrowolnie udał się do Wrocławia. W 1847 roku powrócił w rodzinne strony, gdzie rok później założył pierwszy Klub Niedzielny, a przy nim bibliotekę z czytelnią i scenę amatorską oraz pierwszą Chłopską Kasę Pożyczkową.

7 kwietnia 1849 roku na łamach walczącego z germanizacją polskojęzecznego „Dziennika Górnośląskiego”, drukowanego w Bytomiu, wydał on "Odezwę do ludu górno-szląskiego": „[…] dla nas zbliżają się inne czasy, gdzie to i my do narodów oświeconych, liczyć się będziemy mogli. […] Uczy nas historia Angielczyków, Francuzów i Niemców, że gdy lud się pobrata, połączy w jedną całość, to go największy wróg nie pokona. I my to możemy uczynić oparci na wolnościach konstytucyjnych. Załóżmy Ligę Szląską, na wzór polskiej, z tym zamiarem, że się o rzeczy czysto szląskie starać i narodowość szląską popierać będziemy. […] Gdyby po innych gminach okolicy także kluby się tworzyły, moglibyśmy na jeden głos Ligę Szląską utworzyć i lud pospolity miałby przynależytość poznać ojczystą”. Jednak postulowana przez Gajdę - Liga Śląska nigdy nie powstała.

Gajda przyjaźnił się z ojcem Konstantego Damrota, a sam Konstanty Damrot pobierał u niego lekcje rysunku i malowania.Podczas tych spotkań zapoznawał Damrota z literaturą polską, a także ze swoimi utworami, które służyły w późniejszym czasie Damrotowi za wzór. Następnie przez krótki okres mieszkał w Królewskiej Hucie (dzisiejszy Chorzów). Około 1862 roku Gajda przeniósł się na stałe do Żor, gdzie założył "Kółko" (według niektórych autorów Koło Polskie). Prowadził tam odczyty swoich wierszy oraz spotkania oświatowe. Ponadto kontynuował swą pasję, zajmując się malowaniem kościołów, szczególnie w powiatach pszczyńskim i rybnickim. Tłumaczył sceny teatralne z niemieckiego na polski. W 1899 roku podczas pobytu w Lubecku zajął się wykonawstwem polichromii nawy głównej w lubeckim kościele. Jan Gajda zmarł 8 października 1911 roku w Żorach, jednak jego grób nie zachował się do naszych czasów.

Patrz także:

• Liga Polska - organizacja działająca w Wielkopolsce.