Towarzystwo Naukowe im. Szewczenki

Towarzystwo Naukowe im. Szewczenki – najstarsza ukraińska instytucja naukowa.

Powstałe 11 grudnia 1873 we Lwowie z inicjatywy Ołeksandra Konyskiego i Ołeksandra Barwinskiego jako towarzystwo literackie pod nazwą Towarzystwo im. Szewczenki (Towarystwo im. Szewczenka). W 1892 roku zostało zorganizowane w stowarzyszenie naukowe na wzór Akademii Umiejętności w Krakowie i odtąd zaczęło pełnić nieformalnie funkcję pierwszej ukraińskiej Akademii Nauk. W latach I Wojny światowej Towarzystwo zostało zamknięte przez okupujące Lwów władze rosyjskie, jednak odrodziło się w latach II Rzeczpospolitej. Jego znanymi członkami byli m.in. Stepan Kaczała, Omelian Ohonowśkyj, Julian Romanczuk. Wsparcie finansowe tej inicjatywie zapewnili Elizaweta Skoropadśka-Miłoradowycz i Ołeksandr Konyśkyj. Stawiali oni sobie za cel organizację badań naukowych i ich popularyzację.

Po agresji ZSRR na Polskę i okupacji Lwowa przez Armię Czerwoną, Towarzystwo zostało zlikwidowane przez władze sowieckie 12 stycznia 1940, ponownie odtworzone w 1947 w Europie Zachodniej i Ameryce, we Lwowie zostało reaktywowane w 1989.

Od 1892 wydaje wydawnictwo seryjne Записки Наукового товариства імені Шевченка, do 2009 ukazało się 257 tomów Zapisek.

Archiwum

Najcenniejsze zbiory archiwum Towarzystwa zostały wywiezione ze Lwowa przez Niemców w 1944 do Adelina (obecnie Zagrodno) na Dolnym Śląsku tuż przed wkroczeniem Armii Czerwonej do Lwowa. Jesienią 1945 zostały one przypadkowo odnalezione, a następnie przewiezione do Warszawy i złożone w Bibliotece Narodowej.
Dokumenty tego archiwum obejmują następujące zagadnienia:

• Rząd Ukraińskiej Republiki Ludowej (1918–1919),
• Ukraińska Armia Galicyjska (UHA) (1918–1920),
• Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne (UNDO) (1922–1938),
• Ukraińska Reprezentacja Parlamentarna w Sejmie II RP (1924–1938),
• Obozy internowanych żołnierzy armii URL w Polsce (1919–1922),
• Partyzancko-Powstańczy Sztab Armii UNR gen. Tiutiunnyka (1919–1922),
• Towarzystwo Proswita (1892–1939),
• archiwum Dmytra Doncowa (1907–1939),
• archiwum senatorki Ołeny Kysielewskiej (1928–1939),
• archiwum Iwana Łypy (1902–1938).

W latach 1997, 1999 i w 2001 roku prowadzone były rozmowy w sprawie wymiany ww. archiwów na znajdujące się w archiwach ukraińskich zbiory Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, zbiory Władysława Łozińskiego, księgozbiór ks. Witolda Czartoryskiego (tzw. Księgozbiór z Honfleur), zbiory Bolesława Orzechowicza, pamiątki polskie z Muzeum Narodowego im. Króla Jana III we Lwowie, obiekty z kolekcji Adama Smolińskiego i inne.

Prezesi Towarzystwa we Lwowie

• Kornyło Suszkewycz (1873–1885)
• Sydir Hromnickyj (1885–1887, 1889–1891)
• Demian Hładyłowycz (1887–1889, 1891–1892)
• Julian Cełewycz (1892)
• Ołeksandr Barwinśkyj (1893–1897)
• Mychajło Hruszewski (1897–1913)
• Stepan Tomasziwskyj (1913–1918)
• Wasyl Szczurat (1919–1923)
• Kyryło Studynśkyj (1923–1932)
• Wołodymyr Łewyćkyj (1932–1935)
• Iwan Rakowśkyj (1935–1940)

• Ołeh Romaniw (1989-2005)
• Ołeh Kupczynskyj (od 2005)

Bibliografia, literatura, linki

• Ołeh Kupczynśkyj: Наукове товариство імені Шевченка]. w: Енциклопедія історії України: Т. 7. Редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. НАН України. Інститут історії України. Київ: Wyd. Наукова думка, 2010, s. 203-213. ISBN 966-00-0632-2.
• Wołodymyr Kubijowycz: Наукове Товариство ім. Шевченка у 1939–1952 pp. w: Український історик, 1973, Nr 01-02
• Towarzystwo w USA
• Strona Towarzystwa
• Записки Наукового товариства імені Шевченка, t.1-216 (1892-1991) (wersja elektroniczna)