Takson: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
drobne merytoryczne |
nazewnictwo przeniesione z Klasyfikacja biologiczna, red. |
||
Linia 1: | Linia 1: | ||
'''Takson''' – jednostka taksonomiczna zdefiniowana przez [[taksonomia|taksonomów]] w [[ |
'''Takson''' – jednostka taksonomiczna zdefiniowana przez [[taksonomia|taksonomów]] w [[Systematyka (biologia)|systematyce organizmów]] jako grupa [[organizm]]ów ([[populacja (biologia)|populacja]] lub grupa populacji) zwykle uznawanych za [[filogeneza|filogenetycznie]] spokrewnione, wyróżniających się konkretną [[Cecha taksonomiczna|cechą]] różniącą je od innych jednostek taksonomicznych. Takson obejmuje wszystkie zawarte w nim taksony niższego poziomu<ref>{{Cytuj stronę|url=http://www.iczn.org/iczn/includes/page.jsp?booksection=glossary&nfv=&mF=true|tytuł=Glossary|praca=International Code of Zoological Nomenclature|język=en|data dostępu=21 lutego 2010}}</ref>. Kryterium pokrewieństwa stosowane jest w systemach [[filogenetyka|filogenetycznych]], mimo że taksonem w zasadzie może być dowolna grupa organizmów<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.zielnik.biol.uw.edu.pl/klasyfikacja.html|tytuł=Klasyfikacja biologiczna|nazwisko=Spalik|imię=Krzysztof|praca=Krótki kurs systematyki|opublikowany=Zielnik Wydziału Biologii UW|język=pl|data dostępu=2010-02-23}}</ref>. |
||
W klasycznej systematyce ewolucyjnej |
Każdemu taksonowi przypisywana jest unikalna nazwa naukowa. W klasycznej systematyce ewolucyjnej określana jest też ranga konkretnej [[kategoria systematyczna|kategorii systematycznej]] danego taksonu. W [[kladystyka|kladystyce]] wyróżniane są jednostki taksonomiczne nazywane [[klad]]ami, które często nie mieszczą się w stosunkowo wąskim zakresie kategorii systematycznych. |
||
== Podział taksonów == |
== Podział taksonów == |
||
Linia 13: | Linia 13: | ||
* [[takson monotypowy]] – obejmuje tylko jeden takson niższej rangi, |
* [[takson monotypowy]] – obejmuje tylko jeden takson niższej rangi, |
||
* [[takson politypowy]] – obejmuje co najmniej 2 taksony niższej rangi. |
* [[takson politypowy]] – obejmuje co najmniej 2 taksony niższej rangi. |
||
== Nazewnictwo systematyczne == |
|||
[[Plik:Blueberries.jpg|200px|thumb|[[Borówka czarna|Borówka czernica]]<br />''Vaccinium myrtillus'']] |
|||
Organizmom klasyfikowanym w obrębie poszczególnych jednostek taksonomicznych nadawane są '''nazwy naukowe''': |
|||
* uninominalne (jednoczłonowe) dla taksonów o randze wyższej od gatunku, np. Ericaceae (rodzina [[wrzosowate]]); |
|||
* binominalne (dwuczłonowe) dla gatunku, złożone z '''nazwy rodzaju''', do którego gatunek należy, i '''epitetu gatunkowego''', określającego ściśle dany gatunek; |
|||
* trynominalne (trójczłonowe) dla podgatunku. |
|||
Nazwy naukowe są powszechnie nazywane nazwami łacińskimi, ponieważ wywodzą się z [[łacina|łaciny]] lub są zlatynizowanymi nazwami pochodzącymi z innych języków. |
|||
Zwyczaj nadawania nazw łacińskich narodził się w czasach, gdy [[łacina]] była językiem powszechnie stosowanym przez ludzi nauki. Zasady [[Nazewnictwo|nazewnictwa]] biologicznego są określane przez odpowiednie '''kodeksy nazewnictwa botanicznego i zoologicznego'''. Kodeksy te regulują zasady naukowego nazewnictwa roślin i zwierząt, nie omawiając nazewnictwa w innych językach. Mimo tego, że dla dużej części organizmów istnieją rodzime odpowiedniki nazwy naukowej, wiele roślin i zwierząt określa się mianem tradycyjnym, często bardzo odmiennym od nazwy naukowej. Przykładem może być ''Vaccinium myrtillus'', czyli [[Borówka czarna|borówka czernica]] (polska nazwa zwyczajowa), zwana powszechnie borówką lub czarną jagodą. |
|||
{{main|Nomenklatura botaniczna|Nomenklatura zoologiczna}} |
|||
Pełna nazwa naukowa obejmuje również cytat, czyli nazwisko (lub jego standardowy skrót) autora diagnozy taksonomicznej oraz datę i źródło opublikowania diagnozy danego taksonu, np.: |
|||
: ''Rubus henrici-egonis'' Holub, <small>Folia Geobot. Phytotax. 26: 334. 1991.</small> |
|||
Często spotykana w nazwach naukowych duża litera [[L.]] oznacza, że autorem danej nazwy jest [[Karol Linneusz]], [[Szwecja|szwedzki]] systematyk, który spopularyzował [[binominalne nazewnictwo gatunków]]. |
|||
{{main|Autor nazwy (botanika)|Autor nazwy (zoologia)}} |
|||
=== Przyrostki nazw === |
|||
Dla taksonów powyżej rodzaju nazwy systematyczne tworzy się zazwyczaj z użyciem nazwy typowego rodzaju, dodając do niego standardowy [[przyrostek]] (sufiks), np. rodzaj ''Rosa'' ([[róża]]), rodzina ''Ros'''aceae''''' ([[różowate]]), rząd ''Ros'''ales''''' ([[różowce]]). Przyrostki te zależą od królestwa i zebrane są w poniższej tabeli. |
|||
{| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0.5em 1em 0.5em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse;" |
|||
|- |
|||
!style="background:#f3f3f3;"|Takson / Ranga |
|||
!style="background:#f3f3f3;"|[[Rośliny]] |
|||
!style="background:#f3f3f3;"|[[Glony]] |
|||
!style="background:#f3f3f3;"|[[Grzyby]] |
|||
!style="background:#f3f3f3;"|[[Zwierzęta]] |
|||
!style="background:#f3f3f3;"|[[Bakterie]]<ref>[http://www.bacterio.cict.fr/classificationgenera.html Bacteriologocal Code (1990 Revision)]</ref> |
|||
|- |
|||
|style="background:#f2f2f2;"|Gromada |
|||
| align="center" colspan="2" | -phyta |
|||
| -mycota |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
|style="background:#f2f2f2;"|Podgromada |
|||
| align="center" colspan="2" | -phytina |
|||
| -mycotina |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
|style="background:#f2f2f2;"|Klasa |
|||
| -opsida |
|||
| -phyceae |
|||
| -mycetes |
|||
| |
|||
| -ia |
|||
|- |
|||
|style="background:#f2f2f2;"|Podklasa |
|||
| -idae |
|||
| -phycidae |
|||
| -mycetidae |
|||
| |
|||
| -idae |
|||
|- |
|||
|style="background:#f2f2f2;"|Nadrząd |
|||
|align="center" colspan="3"| -anae |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
|style="background:#f2f2f2;"|Rząd |
|||
|align="center" colspan="3"| -ales |
|||
| |
|||
| -ales |
|||
|- |
|||
|style="background:#f2f2f2;"|Podrząd |
|||
|align="center" colspan="3"| -ineae |
|||
| |
|||
| -ineae |
|||
|- |
|||
|style="background:#f2f2f2;"|Infrarząd |
|||
|align="center" colspan="3"| -aria |
|||
| |
|||
| |
|||
|- |
|||
|style="background:#f2f2f2;"|Nadrodzina |
|||
|align="center" colspan="3"| -acea |
|||
| -oidea |
|||
| |
|||
|- |
|||
|style="background:#f2f2f2;"|Rodzina |
|||
|align="center" colspan="3"| -aceae |
|||
| -idae |
|||
| -aceae |
|||
|- |
|||
|style="background:#f2f2f2;"|Podrodzina |
|||
|align="center" colspan="3"| -oideae |
|||
| -inae |
|||
| -oideae |
|||
|- |
|||
|style="background:#f2f2f2;"|Plemię |
|||
|align="center" colspan="3"| -eae |
|||
| -ini |
|||
| -eae |
|||
|- |
|||
|style="background:#f2f2f2;"|Podplemię |
|||
|align="center" colspan="3"| -inae |
|||
| -ina |
|||
| -inae |
|||
|} |
|||
Uwagi: |
|||
* Dla zwierząt standardowe przyrostki ustalone są tylko dla taksonów nadrodziny i niższych ([http://www.iczn.org/iczn/index.jsp?article=29&nfv=#2 artykuł 29.2 ICZN]). |
|||
* Nazwy taksonów wyższych od rodziny mogą być tworzone na podstawie typowego rodzaju lub też być opisowe, np. ''[[Okrytonasienne|Magnoliophyta]]'', ''[[Okrytonasienne|Angiospermae]]'', ''[[Dwuliścienne|Dicotyledones]]''. |
|||
== Zobacz też == |
== Zobacz też == |
Wersja z 09:36, 27 lut 2010
Takson – jednostka taksonomiczna zdefiniowana przez taksonomów w systematyce organizmów jako grupa organizmów (populacja lub grupa populacji) zwykle uznawanych za filogenetycznie spokrewnione, wyróżniających się konkretną cechą różniącą je od innych jednostek taksonomicznych. Takson obejmuje wszystkie zawarte w nim taksony niższego poziomu[1]. Kryterium pokrewieństwa stosowane jest w systemach filogenetycznych, mimo że taksonem w zasadzie może być dowolna grupa organizmów[2].
Każdemu taksonowi przypisywana jest unikalna nazwa naukowa. W klasycznej systematyce ewolucyjnej określana jest też ranga konkretnej kategorii systematycznej danego taksonu. W kladystyce wyróżniane są jednostki taksonomiczne nazywane kladami, które często nie mieszczą się w stosunkowo wąskim zakresie kategorii systematycznych.
Podział taksonów
Ze względu na pochodzenie wyróżnia się:
- takson monofiletyczny – obejmuje wszystkich potomków wspólnego przodka
- takson polifiletyczny – obejmuje potomków różnych przodków
- takson parafiletyczny – obejmuje część potomków wspólnego przodka
Współczesna systematyka organizmów dąży do wyłonienia wyłącznie taksonów monofiletycznych.
Ze względu na złożoność wyróżnia się:
- takson monotypowy – obejmuje tylko jeden takson niższej rangi,
- takson politypowy – obejmuje co najmniej 2 taksony niższej rangi.
Nazewnictwo systematyczne
Organizmom klasyfikowanym w obrębie poszczególnych jednostek taksonomicznych nadawane są nazwy naukowe:
- uninominalne (jednoczłonowe) dla taksonów o randze wyższej od gatunku, np. Ericaceae (rodzina wrzosowate);
- binominalne (dwuczłonowe) dla gatunku, złożone z nazwy rodzaju, do którego gatunek należy, i epitetu gatunkowego, określającego ściśle dany gatunek;
- trynominalne (trójczłonowe) dla podgatunku.
Nazwy naukowe są powszechnie nazywane nazwami łacińskimi, ponieważ wywodzą się z łaciny lub są zlatynizowanymi nazwami pochodzącymi z innych języków.
Zwyczaj nadawania nazw łacińskich narodził się w czasach, gdy łacina była językiem powszechnie stosowanym przez ludzi nauki. Zasady nazewnictwa biologicznego są określane przez odpowiednie kodeksy nazewnictwa botanicznego i zoologicznego. Kodeksy te regulują zasady naukowego nazewnictwa roślin i zwierząt, nie omawiając nazewnictwa w innych językach. Mimo tego, że dla dużej części organizmów istnieją rodzime odpowiedniki nazwy naukowej, wiele roślin i zwierząt określa się mianem tradycyjnym, często bardzo odmiennym od nazwy naukowej. Przykładem może być Vaccinium myrtillus, czyli borówka czernica (polska nazwa zwyczajowa), zwana powszechnie borówką lub czarną jagodą.
- Osobne artykuły:
Pełna nazwa naukowa obejmuje również cytat, czyli nazwisko (lub jego standardowy skrót) autora diagnozy taksonomicznej oraz datę i źródło opublikowania diagnozy danego taksonu, np.:
- Rubus henrici-egonis Holub, Folia Geobot. Phytotax. 26: 334. 1991.
Często spotykana w nazwach naukowych duża litera L. oznacza, że autorem danej nazwy jest Karol Linneusz, szwedzki systematyk, który spopularyzował binominalne nazewnictwo gatunków.
- Osobne artykuły:
Przyrostki nazw
Dla taksonów powyżej rodzaju nazwy systematyczne tworzy się zazwyczaj z użyciem nazwy typowego rodzaju, dodając do niego standardowy przyrostek (sufiks), np. rodzaj Rosa (róża), rodzina Rosaceae (różowate), rząd Rosales (różowce). Przyrostki te zależą od królestwa i zebrane są w poniższej tabeli.
Takson / Ranga | Rośliny | Glony | Grzyby | Zwierzęta | Bakterie[3] |
---|---|---|---|---|---|
Gromada | -phyta | -mycota | |||
Podgromada | -phytina | -mycotina | |||
Klasa | -opsida | -phyceae | -mycetes | -ia | |
Podklasa | -idae | -phycidae | -mycetidae | -idae | |
Nadrząd | -anae | ||||
Rząd | -ales | -ales | |||
Podrząd | -ineae | -ineae | |||
Infrarząd | -aria | ||||
Nadrodzina | -acea | -oidea | |||
Rodzina | -aceae | -idae | -aceae | ||
Podrodzina | -oideae | -inae | -oideae | ||
Plemię | -eae | -ini | -eae | ||
Podplemię | -inae | -ina | -inae |
Uwagi:
- Dla zwierząt standardowe przyrostki ustalone są tylko dla taksonów nadrodziny i niższych (artykuł 29.2 ICZN).
- Nazwy taksonów wyższych od rodziny mogą być tworzone na podstawie typowego rodzaju lub też być opisowe, np. Magnoliophyta, Angiospermae, Dicotyledones.
Zobacz też
- ↑ Glossary. [w:] International Code of Zoological Nomenclature [on-line]. [dostęp 21 lutego 2010]. (ang.).
- ↑ Krzysztof Spalik: Klasyfikacja biologiczna. [w:] Krótki kurs systematyki [on-line]. Zielnik Wydziału Biologii UW. [dostęp 2010-02-23]. (pol.).
- ↑ Bacteriologocal Code (1990 Revision)
<ref>
o nazwie „stopień”, zdefiniowany w <references>
, nie był użyty wcześniej w treści.Bibliografia
- Biologia. Multimedialna encyklopedia PWN Edycja 2.0. Wrocław: Warszawa : Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008. ISBN 978-83-61492-24-5.