Józef Oxiński

Fotografia z Józef Oxiński.

Józef Oxiński (ur. 1840 w Płocku, zm. 1908 we Lwowie), dowódca oddziału powstańczego w powstaniu styczniowym.

Ukończył Instytut Agronomiczny w Marymoncie (obecnie w granicach Warszawy). Od 1860 czynnie uczestniczył w ruchu niepodległościowym. W 1861 wstąpił do Polskiej Szkoły Wojskowej we Włoszech (w Genui, potem w Cuneo), gdzie kształcono kadry dla przyszłego powstania. Od początku należał do wyłonionego w 1861 stronnictwa "Czerwonych". 14 stycznia 1863 mianowano go porucznikiem i wyznaczono na dowódcę oddziału powstańczego w województwie kaliskim.

Oxiński 18 stycznia przybył do Sieradza i przy pomocy naczelnika powstańczego miasta organizował w lasach koło Miedźna pierwszą "partię" powstańczą (oddział), wyłonioną głównie z mieszkańców Sieradza, Szadku i Warty. Po latach tak charakteryzował tych pierwszych żołnierzy powstania: "Była to w owych czasach, a może i dzisiaj, najlepsza brać małomieszczańska, rzemieślnicza, umiejąca nie kulturą, lecz sercem najlepiej odczuć miłość dla tej ziemi, a może jeszcze więcej - nienawiść do Moskala i Niemca". Oxiński patrolował wzdłuż granicy zaborów w celu osłaniania szlaków przerzutów transportu broni, chłopom czytał dekret uwłaszczeniowy, wykonywał wyroki na zdrajcach. Przez długi czas ścigany był bezskutecznie przez oddziały rosyjskie z garnizonów w Sieradzu, Wieluniu i Kaliszu. Oddział jego został rozbity w Rychłocicach 8 maja 1863, lecz wkrótce uszczuplona partia odrodziła się. Po przegranej bitwie koło Przedborza rozpuścił oddział, by przejść pod bezpośrednią komendę gen. Edmunda Taczanowskiego. Od września 1863 znowu organizował siły powstańcze, lecz tym razem w powiatach kolskim i konińskim. Na wiosnę 1864 działał jako organizator wojskowy w zaborze pruskim.

Aresztowany przez Prusaków w listopadzie 1864, został odstawiony do granicy belgijskiej i zwolniony. Osiadł w Paryżu, gdzie ukończył Szkołę Nauk Politycznych oraz Wydział Budowy Dróg i Mostów. Do kraju wrócił w 1872, mieszkał w Nowym Sączu, a w 1903 przeniósł się do Lwowa, gdzie zmarł w 1908. Spoczywa tam na Cmentarzu Łyczakowskim (na wzgórzu powstańców 1831 i 1863-64 r.).

Wydano drukiem jego pamiętniki: Oxiński J., Wspomnienia z powstania 1863-64 r., Warszawa 1965.