Dolina Śmierci (Bydgoszcz)

Dolina Śmierci - miejsce masowego mordu i jednocześnie grobu mieszkańców Bydgoszczy i okolic wymordowanych przez członków pomorskiego oddziału Selbstschutzu oraz grupy funkcjonariuszy gestapo z oddziału Einsatzkommando 16. Egzekucje zostały przeprowadzone na początku II wojny światowej, w październiku i listopadzie 1939 roku. Dolina znajdowała się koło dzisiejszej dzielnicy miasta, Fordonu. Obecnie mieści się na terenie osiedla.

Organizacja

Dolina Śmierci została wybrana jako kolejny z grobów dla ofiar masowych zbrodni z powodu przepełnienia ciałami pozostałych m.in. w Tryszczynie czy Borównie. Zostało wybrane miejsce ustronne, leżące pośród wzgórz Miedzynia. 7 października robotnicy z Arbeitsdienstu zaczęli kopać w tym miejscu 150-metrowe rowy, po obu stronach drogi z Czarnówka do Miedzynia. Sugeruje się, że nie są to jedyne wykopane przez nich rowy, ale dotychczas innych nie odnaleziono.

Selekcja ofiar

Ofiarami były osoby wymienione w Fahndungsbuch – spisie osób przeznaczonych do stracenia, przygotowanym przed wojną przez centralne ośrodki kierownicze III Rzeszy. Pozostałe ofiary figurowały na listach przygotowanych dla gestapo już w czasie wojny, z adnotacją natychmiastowego aresztowania. Należeli do niego wszyscy, którzy w oczach hitlerowców stwarzali jakiekolwiek niebezpieczeństwo ze względu na swoje stanowisko, wykształcenie, pozycję społeczną czy polityczną (głównie nauczyciele, urzędnicy, inteligenci i księża) oraz Żydzi. Bywały jednak przypadki ofiar, które zginęły w wyniku samosądów Selbstschutzu, czyli lokalnej policji, składającej się z zamieszkałych na tym terenie przedstawicieli mniejszości niemieckiej (Volksdeutschów).

Segregacja aresztowanych

Przyszłe ofiary zostały aresztowane podczas licznych łapanek i obław mieszkańców Bydgoszczy i okolic. Umieszczano ich później w różnych budynkach i ogrodzonych miejscach, gdzie dokonywano segregacji. Główne takie zgrupowanie osób uwięzionych po dokonaniu pierwszej segregacji znajdowało się w koszarach 15 pułku artylerii lekkiej, przy al. 1 Maja (obecnej ul. Gdańskiej). Stąd i z podobnych miejsc internowanych przewożono do Doliny Śmierci. Tam ich wysadzano, konfiskowano odzież, kosztowności i doprowadzając do fizycznego zmęczenia prowadzono do rowów. Egzekucji dokonywano głównie strzałem lub uderzeniem tępym narzędziem (jak kolba karabinu) w tył głowy.

Egzekucje

Znane egzekucje odbywały się w terminach:

• 10 października
• 12 października (egzekucja Żydów)
• 21 październikaSzablon:Ref
• 25 październikaSzablon:Ref
• 1 listopadaSzablon:Ref
• 11 listopada (ostatnia egzekucja)

Szablon:Noteofiary rozpoznane

Odpowiedzialność za zbrodnie

W toku przeprowadzonych w tej sprawie badań i śledztw ustalono, że za zbrodnie popełnione w Dolinie Śmierci głównymi odpowiedzialnymi są:

• Ludolf von Alvensleben – dowódca pomorskiego oddziału Selbstschutzu
• Jakub Löllgen – dowódca 20-osobowej grupy operacyjnej oddziału Einsatzkommando 16 z Gdańska

Pozostałe znaczące osoby uczestniczące w tym procederze to:

• SS-Sturmbannführerzy: Spaarmann, Meier, Schnugg – dowódcy bydgoskiego oddziału Selbstschutzu
• SS-mann Baks – komendant tymczasowego obozu dla internowanych w koszarach 15 pułku artylerii lekkiej, członek specjalnej grupy egzekucyjnej
• Volksdeutsche: Wilhelm Neumann, Herbert Beitsch
  • Otto Erlichmann – burmistrz Fordonu
  • Walter Gassmann – dowódca fordońskiego oddziału Selbstschutzu

Przed sądem w RFN w 1967 roku stanęli jedynie Jakub Löllgen i Horst Eichler (jego zastępca). Akt oskarżenia zarzucał spowodowanie w akcjach eksterminacyjnych w Bydgoszczy śmierci w sposób podstępny i z niskich pobudek 349 osób w tym 74 nauczycieli, 3 lekarzy i prezydenta miasta Leona Barciszewskiego. Obaj oskarżeni zostali uniewinnieni przez sąd przysięgłych, który stwierdził, że działali pod przymusem przełożonych.

Ekshumacje

Pomnik w Dolinie Śmierci

Ekshumacje zwłok przeprowadzono w dniach od 28 kwietnia do 2 maja 1947 roku z wyłączeniem 1 maja. Odbywało się to przy udziale członków Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Bydgoszczy, sędziów i lekarzy oraz krewnych i innych osób będących w stanie zidentyfikować ofiary. Ekshumacje dokonano tylko we wspomnianych rowach, skąd łącznie wydobyto 306 zwłok. Spośród nich rozpoznano 39 zamordowanych. Łączna liczba ofiar Doliny Śmierci jest nieuzgodniona. Są to przykładowo liczby 4942 i 6600 osób..

Zamordowano ogółem 3000 Polaków i Żydów.

Zwłoki ekshumowanych uroczyście pochowano na cmentarzu honorowym na Wzgórzu Wolności w Bydgoszczy. W pobliżu Doliny Śmierci postawiono pomnik, na którym są wymienione zamordowane osoby (zobacz zdjęcie). Na nim też widnieje informacja:

Miejsce straceń 1200 obywateli polskich. 12 października, 11 listopada 1939

Bibliografia

• Tadeusz Jaszowski, Edmund Pyszczyński Fordońska Dolina Śmierci, Urząd Miejski w Bydgoszczy

Linki zewnętrzne

• Strona poświęcona Dolinie Śmierci