Pomorze

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Skocz do: nawigacja, szukaj
Ten artykuł dotyczy krainy historycznej. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.
Herb Księstwa Pomorskiego z XV-XVII wieku

Pomorze – kraina historyczna na terenie Polski i Niemiec, u ujścia Reknicy, Odry i Wisły do Morza Bałtyckiego. Nazwa regionu (kasz./pom. Pòmòrskô, Pòmòrzé, łac. Pomerania, niem./szw. Pommern) wywodzi się od geograficznego położenia regionu, "kraina leżąca nad morzem czyli blisko morza".

Pomorze Przednie, okolice Darß

Toponimia[edytuj]

Pomorska wymowa tej nazwy brzmiała Pue-muerze. W źródłach niemieckich i w ogóle zachodnich zapisywano tę nazwę w postaci Pomerania, Pommern. W źródłach środkowopolskich jako Pomorania, Pomorani[1]. Nazwa Pomorze we wszystkich językach wywodzi się od języka starosłowiańskiego, łącząc dwa wyrazy po i morze co oznacza literalnie ziemię sięgającą po morze[2] Wtórne nazwy jak średniowieczna łacińska[3] Pomerania oraz niemiecka "Pommern" bezpośrednio wywodzi się od nazwy słowiańskiej[4].

Nazwa Pomorze po raz pierwszy została użyta w dokumencie z 1046 tzw. Rocznikach z Nieder Altaich, w odniesieniu do jednego z książąt pomorskich Siemomysła pomorskiego – Zemuzil dux Bomeranorum (pol.Siemomysł książę Pomorzan)[5][6]. Nazwę Pomorze odnotowują także kroniki średniowieczne Adama z Bremy ok. roku 1070 oraz Kronika polska spisana przez Galla Anonima ok. 1113.

Geografia[edytuj]

Pomorze obejmuje znaczny obszar w północnej części Rzeczypospolitej i Niemiec. Obejmuje Pomorze Przednie, Rugię, Pobrzeże Szczecińskie, Pobrzeże Koszalińskie, Pobrzeże Gdańskie, Kaszuby, Pojezierze Pomorskie, ziemię chełmińską i Krajnę. Granice regionu opierają się na Reknicy (na zachodzie) i na linii Warty, Noteci, Wisły i Drwęcy na południu i południowym wschodzie.

Większa część Pomorza znajduje się w granicach Polski, w obrębie województw: zachodniopomorskiego, pomorskiego i kujawsko-pomorskiego. Niewielkie fragmenty regionu znajdują się w województwach: wielkopolskim, warmińsko-mazurskim i lubuskim. Po stronie niemieckiej znajduje się Pomorze Przednie. Jego terytorium prawie w całości znajduje się w obrębie kraju związkowego Meklemburgia-Pomorze Przednie, jedynie tereny nadodrzańskie z miastami Schwedt/Oder i Gartz wchodzą w skład kraju związkowego Brandenburgia. Podział ten ukształtował się w wyniku trzech konferencji pokojowych (Teheran, Jałta, Poczdam), kończących II wojnę światową.

Na Pomorzu dominuje krajobraz morenowy, a więc występują tu liczne naturalne jeziora. Całe Pomorze leży w zlewisku Morza Bałtyckiego. Charakterystyczną cechą regionu są krótkie, uchodzące bezpośrednio do morza rzeki, jak Parsęta, Rega, Słupia, Łeba czy Piana, oraz duże, płytkie jeziora przybrzeżne, jak Łebsko i Gardno. Na rzekach, głównie na Słupi, znajdują się zbiorniki retencyjne. Największe z nich to Konradowo i Głębokie. Do celów energetycznych wykorzystano również jeziora naturalne: Kwiecko koło Żydowa oraz Żarnowieckie. Woda z tych zbiorników zasila elektrownie szczytowo-pompowe.

Porty morskie Pomorza o największym przeładunku to: Port Szczecin, Port Świnoujście, Port Gdańsk, Port Gdynia, Port Police, Port Kołobrzeg.

Podział[edytuj]

Najprostszy i najbardziej rozpowszechniony podział dzieli Pomorze na dwa główne regiony:

Podział ten ukształtował się w średniowieczu, gdy region gdański został zajęty przez Polskę, a region zachodni – tylko zhołdowany. Podział ten został podtrzymany przez dalsze dzieje. W skład Pomorza Zachodniego wchodziły księstwa, od których nazw wzięły kolejne części regionu:

Pojawiły się również obszary przejściowe, które formalnie nie należały do żadnej ze stron: ziemie lęborska i bytowska.

Na Pomorzu Gdańskim natomiast powstał podział na Bory Tucholskie, Kaszuby, Kociewie i Krajnę, jednak był on uwarunkowany tradycją, a nie podziałem terytorium, dodatkowo część terenu Borów Tucholskich nachodzi na teren Kaszub (np. Zabory). Pomorze Gdańskie jest zachodnią częścią Pomorza Nadwiślańskiego, do którego włącza się też Ziemię Chełmińską oraz tereny po wschodniej stronie dolnego odcinka Wisły.

Miasta[edytuj]

Największe miasta Pomorza:

miasto populacja
(2015)[7]		 państwo jednostka administracyjna podregion(y)
1. Gdańsk 461 531 Polska Województwo pomorskie Pomorze Nadwiślańskie, Pomorze Gdańskie, Kaszuby
2. Szczecin 408 172 Polska Województwo zachodniopomorskie Pomorze Zachodnie
3. Gdynia 248 042 Polska Województwo pomorskie Pomorze Nadwiślańskie, Pomorze Gdańskie, Kaszuby
4. Toruń 203 447 Polska Województwo kujawsko-pomorskie Pomorze Nadwiślańskie, ziemia chełmińska[a]
5. Koszalin 109 170 Polska Województwo zachodniopomorskie Pomorze Zachodnie
6. Grudziądz 97 676 Polska Województwo kujawsko-pomorskie Pomorze Nadwiślańskie, ziemia chełmińska
7. Słupsk 93 936 Polska Województwo pomorskie Pomorze Zachodnie
8. Stargard 69 328 Polska Województwo zachodniopomorskie Pomorze Zachodnie
9. Tczew 60 610 Polska Województwo pomorskie Pomorze Nadwiślańskie, Pomorze Gdańskie, Kociewie
10. Stralsund (pol. Strzałów) 58 041 Niemcy Meklemburgia-Pomorze Przednie Pomorze Zachodnie
11. Greifswald (pol. Gryfia) 57 286 Niemcy Meklemburgia-Pomorze Przednie Pomorze Zachodnie
12. Wejherowo 50 340 Polska Województwo pomorskie Pomorze Nadwiślańskie, Pomorze Gdańskie, Kaszuby
13. Starogard Gdański 48 621 Polska Województwo pomorskie Pomorze Nadwiślańskie, Pomorze Gdańskie, Kociewie
14. Rumia 47 374 Polska Województwo pomorskie Pomorze Nadwiślańskie, Pomorze Gdańskie, Kaszuby
15. Kołobrzeg 46 897 Polska Województwo zachodniopomorskie Pomorze Zachodnie
16. Świnoujście 41 371 Polska Województwo zachodniopomorskie Pomorze Zachodnie
17. Szczecinek 40 620 Polska Województwo zachodniopomorskie Pomorze Zachodnie
18. Chojnice 40 226 Polska Województwo pomorskie Pomorze Nadwiślańskie, Pomorze Gdańskie, Bory Tucholskie
19. Sopot 37 903 Polska Województwo pomorskie Pomorze Nadwiślańskie, Pomorze Gdańskie, Kaszuby
20. Lębork 35 526 Polska Województwo pomorskie Pomorze Nadwiślańskie, Pomorze Gdańskie, ziemia lęborsko-bytowska[b]
21. Police 33 625 Polska Województwo zachodniopomorskie Pomorze Zachodnie
22. Schwedt/Oder (pol. Świecie Odrzańskie) 30 262 Niemcy Brandenburgia Pomorze Zachodnie, Marchia Wkrzańska
23. Pruszcz Gdański 28 858 Polska Województwo pomorskie Pomorze Nadwiślańskie, Pomorze Gdańskie
24. Brodnica 28 579 Polska Województwo kujawsko-pomorskie Pomorze Nadwiślańskie, ziemia chełmińska
25. Świecie 26 395 Polska Województwo kujawsko-pomorskie Pomorze Nadwiślańskie, Pomorze Gdańskie, Kociewie


Historia[edytuj]

REF orange.svg
 Ta sekcja od 2009-03 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.
Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł.
(Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające).
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.
 Osobny artykuł: Historia Pomorza.
Fragment ruin klasztoru Augustianów w Policach - Jasienicy

Po opuszczeniu terenów południowego pobrzeża Bałtyku przez plemiona germańskie ich miejsce zajęły ludy słowiańskie.

 Osobny artykuł: Kultura Sukow-Dziedzice.

Badania archeologiczne i językoznawcze pozwalają przyjąć, że na zachód od Odry rozprzestrzenili się Wieleci i Obodrzyci, zaś na wschód od tej rzeki grupa plemion dziś nazywanych kaszubskimi. Plemiona kaszubskie pierwotnie nie zamieszkiwały całego obszaru między dolną Odrą i dolną Wisłą w zwartej masie. Ich osadnictwo skupiło się w dorzeczach Odry, Płoni, Iny, Piaśnicy i Słupi. Na obszarze tym ukształtowało się w dorzeczu Odry plemię Szczecinian z grodem w Szczecinie, Pyrzyczan (Pirissani) nad Płonią, Drawianie nad Iną i nad górną Drawą z grodem w Stargardzie, Siewierzanie nad Parsętą i Regą z grodami w Białogardzie, Kołobrzegu i Trzebiatowie oraz Wolinianie nad Dziwną z grodami w Kamieniu i Wolinie[8].

Ziemie między ujściami Wisły i Odry podbite zostały przez władców polskich, jednak przy każdym osłabieniu władzy centralnej górę brały dążenia do odzyskania niezależności. Pierwszy swoją władzę nad całym Pomorzem między Wisłą a Odrą rozciągnął najprawdopodobniej Mieszko I. Ponownego podboju dokonywali Kazimierz I Odnowiciel oraz Bolesław III Krzywousty. W wyniku naporu Sasów do XIII wieku całe Pomorze zaodrzańskie znalazło się w granicach Cesarstwa.

W czasie rozbicia dzielnicowego Pomorze przedodrzańskie praktycznie uniezależniło się od Korony pod rządami rodu Gryfitów. Księstwa Gryfitów, choć sięgnęły po część ziem zaodrzańskich, same podatne były na rozbicie i w 1181 roku popadły w silną zależność lenną od Cesarstwa. Bliższe związki z Krakowem wykazywało Pomorze Gdańskie, które po rządach lokalnej dynastii wróciło pod władzę Łokietka, aby niemal natychmiast w 1308 roku zostać zdobyte przez Krzyżaków (Rzeź gdańska).

Pod koniec swego życia nieudaną próbę ponownego związania Pomorza Zachodniego z Koroną podjął Kazimierz III Wielki, pragnąc uczynić swym dziedzicem wnuka, Kaźka, księcia słupskiego. Po drugim pokoju toruńskim w 1466 roku Pomorze Gdańskie wróciło pod władzę króla Polski.

W 1637 wymarła dynastia Gryfitów. W 1648 w wyniku pokoju westfalskiego zachodnia część księstwa pomorskiego z Rugią i ujściem Odry przypadła Szwecji, a wschodnia elektoratowi Brandenburgii. Posiadłości szwedzkie z czasem coraz bardziej przechodziły na rzecz przeradzającej się w Prusy Brandenburgii. W 1720 roku Szczecin przeszedł pod władanie Prus, stając się stolicą prowincji Pommern. Prusy objęły wreszcie całe Pomorze Zachodnie w wyniku kongresu wiedeńskiego w 1815 przejmując ostatnią jego część należącą do Szwecji (Wolgast, Greifswald, Stralsund i Rugię).

Po reformie administracyjnej z 1818 roku Pomorze Zachodnie tworzyło prowincję Pommern, w skład której wchodziły rejencje szczecińska, stralsundzka i koszalińska. W 1932 roku rejencja stralsundzka została włączona do rejencji szczecińskiej, natomiast w 1938 roku powstała na południu Pomorza Zachodniego nowa rejencja pilska,po likwidacji Marchii Pogranicznej. W wyniku zakończenia II wojny światowej wschodnia część Pomorza Zachodniego przypadła Polsce, a jej ludność została wysiedlona. Zachodnia część Pomorza Zachodniego (Pomorze Przednie i skrawki Pomorza Szczecińskiego) znalazły się w granicach radzieckiej strefy okupacyjnej, a następnie NRD. Obecnie wraz z Meklemburgią stanowi kraj związkowy Meklemburgia-Pomorze Przednie.

Herb Pomorza Zachodniego[edytuj]

Książę Bogusław X (1454-1523), po zjednoczeniu pod swym berłem wszystkich ziem pomorskich, ustalił krótko po 1500 r. dziewięciopolowy tzw. wielki herb Księstwa Pomorskiego.

W kolejnych polach począwszy od pierwszego górnego prawego (heraldycznie) widniały kolejno herby:

  • księstwa szczecińskiego, w polu błękitnym czerwony ukoronowany gryf w lewo
  • księstwa pomorskiego (słupskiego), w polu srebrnym czerwony gryf
  • księstwa kaszubskiego, w polu złotym czarny gryf
  • księstwa wendyjskiego, w polu srebrnym gryf w lewo w trzy czerwone i trzy zielone skosy
  • księstwa rugijskiego, w polu dwudzielnym w pas,w górnym złotym czarny połulew ukoronowany w dolnym błękitnym czerwona krokiew łamana, pięciokrotnie
  • władztwo Uznam (Herschaft Usedom), w polu czerwonym srebrny poługryf z rybim ogonem
  • ziemi bardzkiej(Barth), w złotym polu czarny gryf w lewo z dwoma piórami skrzydeł srebrnymi
  • hrabstwa choćkowskiego (Gutzkow), w polu złotym dwie czerwone belki w krzyż i cztery czerwone róże po bokach
  • księstwa wołogoskiego, w polu dwudzielnym w pas,w górnym czerwonym srebrny poługryf, w dolnym złoto-błękitna szachownica.

Pomorze Gdańskie[edytuj]

Związki z Krakowem wykazywało Pomorze Gdańskie, które po rządach lokalnej dynastii wróciło pod władzę Łokietka, aby niemal natychmiast w 1308 roku zostać zdobyte przez Krzyżaków (rzeź Gdańska).

W 1772, w efekcie I rozbioru Rzeczypospolitej, w granicach Królestwa Prus znalazło się polskie dotąd Pomorze Gdańskie (z wyjątkiem Gdańska). Po reformie administracyjnej z 1818 roku Pomorze Wschodnie wchodziło w skład prowincji Westpreussen (Prusy Zachodnie), dzielącą się na rejencję gdańską i kwidzyńską.

Po I wojnie światowej odrodzona Polska otrzymała okrojone Pomorze Gdańskie, które wkrótce stało się jednym z pretekstów hitlerowskiego ataku w roku 1939. Po II wojnie światowej, w wyniku decyzji Wielkiej Trójki, Polska otrzymała całe Pomorze między Wisłą a Odrą. W granicach NRD, a potem zjednoczonych Niemiec pozostało tzw. Pomorze Przednie, (niem. Vorpommern), które wraz z Meklemburgią stanowi kraj związkowy.

Współpraca międzynarodowa[edytuj]

Gminy Pomorza współpracują w ramach euroregionów Bałtyk i Pomerania. Niemal każde miasto posiada jedno lub więcej miast partnerskich z różnych części Europy i świata.

Zobacz też[edytuj]

Uwagi

  1. ↑ Fragment miasta leży na lewym brzegu Wisły, na historycznych Kujawach.
  2. ↑ Niekiedy traktowane także jako część Pomorza Zachodniego.

Przypisy

  1. ↑ Labuda: Historia Pomorza do roku 1466.
  2. ↑ Lech Leciejewicz, Słowianie zachodni, Ossolineum, Wrocław 1989, ​ISBN 83-04-02690-2​
  3. ↑ "Pomerania provincia ex ipsa nominis etimología qualitatem sui situs indicare videtur. Nam 'pome' lingua Sclavorum 'iuxta' sonat vel 'circa' 'moriz' autem 'mare'; inde 'Pomerania' quasi 'Pomerizania' , id est: iuxta vel circa mare sita" [w:] "Herbordi, vita Ottonis episcopi Babenbergensis. op. cit. Monumenta Poloniae Historica t. II. s. 72
  4. ↑ The American Heritage Dictionary of the English Language, Fourth Edition, 2000, Pomerania [1]
  5. ↑ Werner Buchholz, Pommern, Siedler, 1999, pp.23,24, ​ISBN 3886802728​
  6. ↑ Annales Altahensis maiorum (Roczniki z Nieder Altaich), rok 1046 [dostęp: 3.02.2016]
  7. ↑ [2]
  8. ↑ Pomorze Zachodnie w tysiącleciu: praca zbiorowa, pod red. Pawła Bartnika i Kazimierza Kozłowskiego; Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział w Szczecinie, Kuratorium Oświaty w Szczecinie, Urząd Miejski w Szczecinie, s. 173

Bibliografia[edytuj]

  • Marian Biskupiński (ed.), Śląsk i Pomorze w historii stosunków polsko-niemieckich w średniowieczu. XII Konferencja Wspólnej Komisji Podręcznikowej PRL-RFN Historyków 5-10 VI 1979 Olsztyn, Instytut Zachodni, Poznań 1987
  • Antoni Czubiński, Zbigniew Kulak (ed.), Śląsk i Pomorze w stosunkach polsko-niemieckich od XVI do XVII w. XIV Konferencja Wspólnej Komisji Podręcznikowej PRL-RFN Historyków, 9-14 VI 1981 r. Zamość, Instytut Zachodni, Poznań 1987
  • Pomorze (strona w języku niemieckim)
  • Pomorze Zachodnie w tysiącleciu : praca zbiorowa / pod red. Pawła Bartnika i Kazimierza Kozłowskiego ; Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział w Szczecinie, Kuratorium Oświaty w Szczecinie, Urząd Miejski w Szczecinie.. Szczecin: Wydawnictwo Archiwum Państwowego "Dokument" w Szczecinie, 2000. ISBN 83-86992-75-1. (pol.)


W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem:
Pomorze

Linki zewnętrzne[edytuj]

p • d • e
Historyczny podział Pomorza
Pomorze Zachodnie Pomorze Pomorze
Pomorze Wschodnie
p • d • e
Podział administracyjny Prowincji Pomorze (Provinz Pommern) 1815-1945
Rejencja koszalińska
Regierungsbezirk Köslin
Powiaty miejskie
Powiaty ziemskie

Belgard (Persante) • Bublitz (1872-1932) • Bütow • Dramburg (do 1938) • Fürstenthum (do 1872) • Greifenberg i. Pom. (od 1938) • Kolberg-Körlin (od 1872) • Köslin (od 1872) • Lauenburg i. Pom. • Neustettin (do 1938) • Regenwalde (od 1938) • Rummelsburg i. Pom. • Schivelbein (do 1932) • Schlawe i. Pom. • Stolp
Wappen Preußische Provinzen - Pommern.png
Rejencja pilska (od 1938)
Regierungsbezirk Grenzmark Posen-Westpreußen
Powiaty miejskie
Powiaty ziemskie
Rejencja stralsundzka (1818-1932)
Regierungsbezirk Stralsund
Powiaty miejskie
Powiaty ziemskie
Rejencja szczecińska
Regierungsbezirk Stettin
Powiaty miejskie

Greifswald (od 1932) • Stargard in Pommern • Stettin • Stralsund (od 1932)
Powiaty ziemskie

Anklam • Cammin i. Pom. • Demmin • Franzburg-Barth (od 1932) • Greifenberg i. Pom. (do 1938) • Greifenhagen • Greifswald (od 1932) • Grimmen (od 1932) • Naugard • Pyritz • Randow (do 1939) • Regenwalde (do 1938) • Rügen (od 1932) • Saatzig • Ueckermünde • Usedom-Wollin
  1. ↑ Związana także z Pomorzem Zachodnim.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pomorze&oldid=49034501”