Maria Chmieleńska: Różnice pomiędzy wersjami

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
znowu nieposortowane
m drobne redakcyjne
Linia 2: Linia 2:


== Życie i działalność ==
== Życie i działalność ==
Urodziła się w polskiej rodzinie ziemiańskiej, [[Leszczyc (herb szlachecki)|herbu Leszczyc]] w Kijowie, córka generała armii rosyjskiej Antoniego ([[1835]]-[[1920]]) i Walerii z Brzostowskich ([[1838]]–[[1921]]). Dwaj bracia ojca, [[Ignacy Chmieleński|Ignacy]] i [[Zygmunt Chmieleński|Zygmunt]], byli uczestnikami powstania styczniowego. Jej młodszą siostrą była [[Helena Sujkowska]]. Uczyła się w gimnazjum żeńskim w Kijowie, gdzie uczestniczyła w pracach tajnego kółka samokształceniowego. Po ukończeniu szkoły pracowała jako prywatna nauczycielka w Kijowie, m.in. udzielała lekcji [[Anatolij Łunaczarski|Anatolijowi Łunaczarskiemu]]<ref>Alicja Pacholczykowa, M''aria Chmieleńska (1869-1945?),'' Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego, t. 1, Warszawa 1978, s. 306</ref>. W 1897 przeniosła się do Warszawy, nadal pracując jako prywatna nauczycielka. Tam w 1898 wstąpiła do [[Polska Partia Socjalistyczna|Polskiej Partii Socjalistycznej]]. Posługując się pseudonimem „Klara” brała udział w kolportażu nielegalnej prasy partyjnej. Uczestniczyła też w pracy oświatowej, wykładając język polski i historię w kółkach robotniczych<ref>Adam Próchnik, ''Kobieta w polskim ruchu socjalistycznym,'' Warszawa 1948, s. 23</ref>. Od 1899 kierowała pracą kół kobiecych i prowadziła koła metalowców w Warszawie. Aresztowana w marcu 1901 i przetrzymywana do 14 sierpnia w [[X Pawilon Cytadeli Warszawskiej|X Pawilonie]] Cytadeli<ref>Adam Próchnik, ''Kobieta w walce o niepodległość i socjalizm,'' Warszawa 1938, s. 15, [https://polona.pl/item/kobieta-w-walce-o-niepodleglosc-i-socjalizm-w-polsce,NzI1NTM2MTE/20/#info:metadata Biblioteka Polona - wersja elektroniczna]</ref>. Zwolniona za kaucją, została skazana w 1903 przez Warszawską Izbę Sądową na 3 lata zesłania do guberni wiackiej<ref>Alicja Pacholczykowa, M''aria Chmieleńska (1869-1945?) ...,'' s. 307</ref>. Po amnestii obniżono jej karę zesłania o rok. Po powrocie do Warszawy w styczniu 1905 jako członek Warszawskiego Okręgowego Komitetu Robotniczego prowadziła tzw. biuro centralne PPS, później kolejno kierowała pracą dzielnic PPS Powiśle i Mokotów. W sierpniu 1905 ponownie aresztowana i osadzona na oddziale kobiecym tzw. ,,Serbia” więzienia na Pawiaku<ref>Maria Chmieleńska, ''Wrażenia z rewolucji 1905 r. w "Serbii",'' "Niepodległość" t. 8, 1933, s. 284-290 [https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/31094/edition/27922/content?ref=desc&format_id=2 Śląska Biblioteka Cyfrowa - wersja elektroniczna]</ref>. Zwolniona za kaucją 30 września 1905, wróciła do poprzedniej działalności. Następnie była członkiem OKR PPS kolejno w Kaliszu i Lublinie. Po rozłamie w PPS od września 1906 należała do [[Polska Partia Socjalistyczna – Frakcja Rewolucyjna|Polskiej Partii Socjalistycznej – Frakcji Rewolucyjnej]]. W 1907 zagrożona aresztowaniem wyjechała do Rosji, przez pewien czas mieszkając u rodziny w Kijowie<ref>Alicja Pacholczykowa, M''aria Chmieleńska (1869-1945?) ...,'' s. 307</ref>.
Urodziła się w polskiej rodzinie ziemiańskiej, [[Leszczyc (herb szlachecki)|herbu Leszczyc]] w Kijowie, córka generała armii rosyjskiej Antoniego ([[1835]]-[[1920]]) i Walerii z Brzostowskich ([[1838]]–[[1921]]). Dwaj bracia ojca, [[Ignacy Chmieleński|Ignacy]] i [[Zygmunt Chmieleński|Zygmunt]], byli uczestnikami powstania styczniowego. Jej młodszą siostrą była [[Helena Sujkowska]]. Uczyła się w gimnazjum żeńskim w Kijowie, gdzie uczestniczyła w pracach tajnego kółka samokształceniowego. Po ukończeniu szkoły pracowała jako prywatna nauczycielka w Kijowie, m.in. udzielała lekcji [[Anatolij Łunaczarski|Anatolijowi Łunaczarskiemu]]<ref>Alicja Pacholczykowa, M''aria Chmieleńska (1869-1945?),'' Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego, t. 1, Warszawa 1978, s. 306</ref>. W 1897 przeniosła się do Warszawy, nadal pracując jako prywatna nauczycielka. Tam w 1898 wstąpiła do [[Polska Partia Socjalistyczna|Polskiej Partii Socjalistycznej]]. Posługując się pseudonimem „Klara” brała udział w kolportażu nielegalnej prasy partyjnej. Uczestniczyła też w pracy oświatowej, wykładając język polski i historię w kółkach robotniczych<ref>Adam Próchnik, ''Kobieta w polskim ruchu socjalistycznym,'' Warszawa 1948, s. 23</ref>. Od 1899 kierowała pracą kół kobiecych i prowadziła koła metalowców w Warszawie. Aresztowana w marcu 1901 i przetrzymywana do 14 sierpnia w [[X Pawilon Cytadeli Warszawskiej|X Pawilonie]] Cytadeli<ref>Adam Próchnik, ''Kobieta w walce o niepodległość i socjalizm,'' Warszawa 1938, s. 15, [https://polona.pl/item/kobieta-w-walce-o-niepodleglosc-i-socjalizm-w-polsce,NzI1NTM2MTE/20/#info:metadata Biblioteka Polona - wersja elektroniczna]</ref>. Zwolniona za kaucją, została skazana w 1903 przez Warszawską Izbę Sądową na 3 lata zesłania do guberni wiackiej<ref>Alicja Pacholczykowa, M''aria Chmieleńska (1869-1945?) ...,'' s. 307</ref>. Po amnestii obniżono jej karę zesłania o rok. Po powrocie do Warszawy w styczniu 1905 jako członek Warszawskiego Okręgowego Komitetu Robotniczego prowadziła tzw. biuro centralne PPS, później kolejno kierowała pracą dzielnic PPS Powiśle i Mokotów. W sierpniu 1905 ponownie aresztowana i osadzona na oddziale kobiecym tzw. ,,Serbia” więzienia na Pawiaku<ref>Maria Chmieleńska, ''Wrażenia z rewolucji 1905 r. w "Serbii",'' "Niepodległość" t. 8, 1933, s. 284-290 [https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/31094/edition/27922/content?ref=desc&format_id=2 Śląska Biblioteka Cyfrowa - wersja elektroniczna]</ref>. Zwolniona za kaucją 30 września 1905, wróciła do poprzedniej działalności. Następnie była członkiem OKR PPS kolejno w Kaliszu i Lublinie. Po rozłamie w PPS od września 1906 należała do [[Polska Partia Socjalistyczna – Frakcja Rewolucyjna|Polskiej Partii Socjalistycznej – Frakcji Rewolucyjnej]]. W 1907 zagrożona aresztowaniem wyjechała do Rosji, przez pewien czas mieszkając u rodziny w Kijowie<ref>Alicja Pacholczykowa, Maria Chmieleńska (1869-1945?) ...,'' s. 307</ref>.


Po wybuchu I wojny światowej mieszkając w Warszawie podjęła na nowo działalność w PPS-Frakcji odbudowując jej struktury wraz z Arturem Śliwińskim. Następnie działała w warszawskim OKR PPS. Brała także udział w pracach [[Polska Organizacja Wojskowa|Polskiej Organizacji Wojskowej]]. W listopadzie 1915 brała udział w założeniu Uniwersytetu Latającego, którego członkiem zarządu pozostała do 1924. Delegatka na XII i XIII Zjazd PPS, od stycznia 1916 kierowała pracami Centralnego Wydziału Oświatowego CKR PPS. W latach 1916–1918 współpracowała z tygodnikiem partyjnym „Jedność Robotnicza”. Z ramienia PPS członkini [[Centralny Komitet Narodowy w Warszawie|Centralnego Komitetu Narodowego]] od listopada 1916 do lutego 1917. Uczestniczyła w pracach Komisji Szkolnej CKN<ref>[[Jerzy Zbigniew Pająk|Jerzy Z. Pająk]], ''O rząd i armię. Centralny Komitet Narodowy (1915-1917),'' Kielce 2003, s, 140, 209, 245, 252, 258, 276 {{ISBN|83-7133-208-4}}</ref>. Jednocześnie uczestniczyła w pracach [[Liga Kobiet Polskich Pogotowia Wojennego|Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego]], początkowo w kole warszawskim. Od 28 czerwca 1917 do 29 grudnia 1918 członkini Naczelnego Zarządu LKP PW – reprezentowała w nim okręg warszawski. Uważała wówczas, że Liga powinna się zajmować głównie działalnością oświatowo-kulturalną oraz polityczną. Uczestniczyła w zjeździe zjednoczeniowym Lig Galicji, Śląska i Królestwa (29–30 grudnia 1918 w Krakowie) – gdzie została wybrana do Naczelnego Zarządu LKP – reprezentowała w nim okręg warszawski<ref>Joanna Dufrat, ''Kobiety w kręgu lewicy niepodległościowej. Od Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego do Ochotniczej Legii Kobiet (1908–1918/1919),'' Toruń 2001, s. 284, 288, 298, 300, 301, 304, 306, {{ISBN|83-7174-980-5}}</ref>. Brała także udział w pracach POW. Działaczka Centralnego Komitetu Równouprawnienia Kobiet (1918)<ref>Joanna Dufrat, ''W służbie obozu marszałka Józefa Piłsudskiego. Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet (1928-1939),'' Kraków 2013, s. 82, ISBN 978-83-7730-952-0</ref>.
Po wybuchu I wojny światowej mieszkając w Warszawie podjęła na nowo działalność w PPS-Frakcji odbudowując jej struktury wraz z Arturem Śliwińskim. Następnie działała w warszawskim OKR PPS. Brała także udział w pracach [[Polska Organizacja Wojskowa|Polskiej Organizacji Wojskowej]]. W listopadzie 1915 brała udział w założeniu [[Uniwersytet Latający|Uniwersytetu Latającego]], którego członkiem zarządu pozostała do 1924. Delegatka na XII i XIII Zjazd PPS, od stycznia 1916 kierowała pracami Centralnego Wydziału Oświatowego CKR PPS. W latach 1916–1918 współpracowała z tygodnikiem partyjnym „Jedność Robotnicza”. Z ramienia PPS członkini [[Centralny Komitet Narodowy w Warszawie|Centralnego Komitetu Narodowego]] od listopada 1916 do lutego 1917. Uczestniczyła w pracach Komisji Szkolnej CKN<ref>[[Jerzy Zbigniew Pająk|Jerzy Z. Pająk]], ''O rząd i armię. Centralny Komitet Narodowy (1915-1917),'' Kielce 2003, s, 140, 209, 245, 252, 258, 276 {{ISBN|83-7133-208-4}}</ref>. Jednocześnie uczestniczyła w pracach [[Liga Kobiet Polskich Pogotowia Wojennego|Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego]], początkowo w kole warszawskim. Od 28 czerwca 1917 do 29 grudnia 1918 członkini Naczelnego Zarządu LKP PW – reprezentowała w nim okręg warszawski. Uważała wówczas, że Liga powinna się zajmować głównie działalnością oświatowo-kulturalną oraz polityczną. Uczestniczyła w zjeździe zjednoczeniowym Lig Galicji, Śląska i Królestwa (29–30 grudnia 1918 w Krakowie) – gdzie została wybrana do Naczelnego Zarządu LKP – reprezentowała w nim okręg warszawski<ref>Joanna Dufrat, ''Kobiety w kręgu lewicy niepodległościowej. Od Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego do Ochotniczej Legii Kobiet (1908–1918/1919),'' Toruń 2001, s. 284, 288, 298, 300, 301, 304, 306, {{ISBN|83-7174-980-5}}</ref>. Brała także udział w pracach POW. Działaczka Centralnego Komitetu Równouprawnienia Kobiet (1918)<ref>Joanna Dufrat, ''W służbie obozu marszałka Józefa Piłsudskiego. Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet (1928-1939),'' Kraków 2013, s. 82, ISBN 978-83-7730-952-0</ref>.


W okresie międzywojennym pracowała od 1919 jako urzędniczka Sekcji II Ubezpieczeń Społecznych w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej. Politycznie była zaangażowana w działalność [[Polska Partia Socjalistyczna|Polskiej Partii Socjalistycznej,]] uczestniczyła w zjazdach partyjnych, m.in. w XVIII Kongresie PPS (23–27 VII 1921 w Łodzi). Była szczególnie aktywna od 1924 w Centralnym Wydziale Kobiecym. W IV 1927 była delegatką na VII Zjazd Kobiet PPS w Warszawie. W czerwcu 1928 została wybrana wiceprzewodniczącą Warszawskiego Wydziału Kobiet PPS, a 24 września 1928 skarbnikiem Prezydium Centralnego Wydziału Kobiecego. Z ramienia tego Wydziału współpracowała z Towarzystwem Służby Społecznej, gdzie kierowała sekcją ogródków działkowych. Zajmowała się także działalnością oświatową oraz sprawami opieki nad młodzieżą i dziećmi. Reprezentowała PPS na Zjeździe Oświaty Robotniczej w Liege (1930)<ref>Alicja Pacholczykowa, M''aria Chmieleńska (1869-1945?) ...,''s. 307</ref>.Członkini [[Klub Polityczny Kobiet Postępowych|Klubu Politycznego Kobiet Postępowych]] (1919-1930)<ref>Joanna Dufrat, ''W służbie obozu marszałka Józefa Piłsudskiego ...,'' s. 94</ref>.
W okresie międzywojennym pracowała od 1919 jako urzędniczka Sekcji II Ubezpieczeń Społecznych w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej. Politycznie była zaangażowana w działalność [[Polska Partia Socjalistyczna|Polskiej Partii Socjalistycznej,]] uczestniczyła w zjazdach partyjnych, m.in. w XVIII Kongresie PPS (23–27 VII 1921 w Łodzi). Była szczególnie aktywna od 1924 w Centralnym Wydziale Kobiecym. W IV 1927 była delegatką na VII Zjazd Kobiet PPS w Warszawie. W czerwcu 1928 została wybrana wiceprzewodniczącą Warszawskiego Wydziału Kobiet PPS, a 24 września 1928 skarbnikiem Prezydium Centralnego Wydziału Kobiecego. Z ramienia tego Wydziału współpracowała z Towarzystwem Służby Społecznej, gdzie kierowała sekcją ogródków działkowych. Zajmowała się także działalnością oświatową oraz sprawami opieki nad młodzieżą i dziećmi. Reprezentowała PPS na Zjeździe Oświaty Robotniczej w Liege (1930)<ref>Alicja Pacholczykowa, M''aria Chmieleńska (1869-1945?) ...,''s. 307</ref>. Członkini [[Klub Polityczny Kobiet Postępowych|Klubu Politycznego Kobiet Postępowych]] (1919-1930)<ref>Joanna Dufrat, ''W służbie obozu marszałka Józefa Piłsudskiego ...,'' s. 94</ref>.


Pod koniec lata trzydziestych wycofała się z działalności w PPS, zaczęła interesować się teozofią i zbliżyła się do Towarzystwa Teozoficznego. Okupację spędziła w Warszawie. Po powstaniu warszawskim 1944, chora, została umieszczona w szpitalu w jednej z podwarszawskich miejscowości. Niedługo potem zmarła.
Pod koniec lata trzydziestych wycofała się z działalności w PPS, zaczęła interesować się teozofią i zbliżyła się do Towarzystwa Teozoficznego. Okupację spędziła w Warszawie. Po powstaniu warszawskim 1944, chora, została umieszczona w szpitalu w jednej z podwarszawskich miejscowości. Niedługo potem zmarła.
Linia 19: Linia 19:


== Bibliografia ==
== Bibliografia ==
Alicja Pacholczykowa, M''aria Chmieleńska (1869–1945?),''Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego, t. 1, Warszawa 1978, s. 306–307
Alicja Pacholczykowa, Maria Chmieleńska (1869–1945?),''Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego, t. 1, Warszawa 1978, s. 306–307


{{SORTUJ:Chmieleńska, Maria}}
{{SORTUJ:Chmieleńska, Maria}}

Wersja z 10:35, 7 sie 2019

Maria Chmieleńska (1869–1945?) ps. Klara – działaczka socjalistyczna, niepodległościowa i feministyczna.

Życie i działalność

Urodziła się w polskiej rodzinie ziemiańskiej, herbu Leszczyc w Kijowie, córka generała armii rosyjskiej Antoniego (1835-1920) i Walerii z Brzostowskich (1838–1921). Dwaj bracia ojca, Ignacy i Zygmunt, byli uczestnikami powstania styczniowego. Jej młodszą siostrą była Helena Sujkowska. Uczyła się w gimnazjum żeńskim w Kijowie, gdzie uczestniczyła w pracach tajnego kółka samokształceniowego. Po ukończeniu szkoły pracowała jako prywatna nauczycielka w Kijowie, m.in. udzielała lekcji Anatolijowi Łunaczarskiemu[1]. W 1897 przeniosła się do Warszawy, nadal pracując jako prywatna nauczycielka. Tam w 1898 wstąpiła do Polskiej Partii Socjalistycznej. Posługując się pseudonimem „Klara” brała udział w kolportażu nielegalnej prasy partyjnej. Uczestniczyła też w pracy oświatowej, wykładając język polski i historię w kółkach robotniczych[2]. Od 1899 kierowała pracą kół kobiecych i prowadziła koła metalowców w Warszawie. Aresztowana w marcu 1901 i przetrzymywana do 14 sierpnia w X Pawilonie Cytadeli[3]. Zwolniona za kaucją, została skazana w 1903 przez Warszawską Izbę Sądową na 3 lata zesłania do guberni wiackiej[4]. Po amnestii obniżono jej karę zesłania o rok. Po powrocie do Warszawy w styczniu 1905 jako członek Warszawskiego Okręgowego Komitetu Robotniczego prowadziła tzw. biuro centralne PPS, później kolejno kierowała pracą dzielnic PPS Powiśle i Mokotów. W sierpniu 1905 ponownie aresztowana i osadzona na oddziale kobiecym tzw. ,,Serbia” więzienia na Pawiaku[5]. Zwolniona za kaucją 30 września 1905, wróciła do poprzedniej działalności. Następnie była członkiem OKR PPS kolejno w Kaliszu i Lublinie. Po rozłamie w PPS od września 1906 należała do Polskiej Partii Socjalistycznej – Frakcji Rewolucyjnej. W 1907 zagrożona aresztowaniem wyjechała do Rosji, przez pewien czas mieszkając u rodziny w Kijowie[6].

Po wybuchu I wojny światowej mieszkając w Warszawie podjęła na nowo działalność w PPS-Frakcji odbudowując jej struktury wraz z Arturem Śliwińskim. Następnie działała w warszawskim OKR PPS. Brała także udział w pracach Polskiej Organizacji Wojskowej. W listopadzie 1915 brała udział w założeniu Uniwersytetu Latającego, którego członkiem zarządu pozostała do 1924. Delegatka na XII i XIII Zjazd PPS, od stycznia 1916 kierowała pracami Centralnego Wydziału Oświatowego CKR PPS. W latach 1916–1918 współpracowała z tygodnikiem partyjnym „Jedność Robotnicza”. Z ramienia PPS członkini Centralnego Komitetu Narodowego od listopada 1916 do lutego 1917. Uczestniczyła w pracach Komisji Szkolnej CKN[7]. Jednocześnie uczestniczyła w pracach Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego, początkowo w kole warszawskim. Od 28 czerwca 1917 do 29 grudnia 1918 członkini Naczelnego Zarządu LKP PW – reprezentowała w nim okręg warszawski. Uważała wówczas, że Liga powinna się zajmować głównie działalnością oświatowo-kulturalną oraz polityczną. Uczestniczyła w zjeździe zjednoczeniowym Lig Galicji, Śląska i Królestwa (29–30 grudnia 1918 w Krakowie) – gdzie została wybrana do Naczelnego Zarządu LKP – reprezentowała w nim okręg warszawski[8]. Brała także udział w pracach POW. Działaczka Centralnego Komitetu Równouprawnienia Kobiet (1918)[9].

W okresie międzywojennym pracowała od 1919 jako urzędniczka Sekcji II Ubezpieczeń Społecznych w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej. Politycznie była zaangażowana w działalność Polskiej Partii Socjalistycznej, uczestniczyła w zjazdach partyjnych, m.in. w XVIII Kongresie PPS (23–27 VII 1921 w Łodzi). Była szczególnie aktywna od 1924 w Centralnym Wydziale Kobiecym. W IV 1927 była delegatką na VII Zjazd Kobiet PPS w Warszawie. W czerwcu 1928 została wybrana wiceprzewodniczącą Warszawskiego Wydziału Kobiet PPS, a 24 września 1928 skarbnikiem Prezydium Centralnego Wydziału Kobiecego. Z ramienia tego Wydziału współpracowała z Towarzystwem Służby Społecznej, gdzie kierowała sekcją ogródków działkowych. Zajmowała się także działalnością oświatową oraz sprawami opieki nad młodzieżą i dziećmi. Reprezentowała PPS na Zjeździe Oświaty Robotniczej w Liege (1930)[10]. Członkini Klubu Politycznego Kobiet Postępowych (1919-1930)[11].

Pod koniec lata trzydziestych wycofała się z działalności w PPS, zaczęła interesować się teozofią i zbliżyła się do Towarzystwa Teozoficznego. Okupację spędziła w Warszawie. Po powstaniu warszawskim 1944, chora, została umieszczona w szpitalu w jednej z podwarszawskich miejscowości. Niedługo potem zmarła.

Odznaczona Krzyżem Niepodległości (13 kwietnia 1931)[12].

Wspomnienia

Maria Chmieleńska, Początki pracy PPS wśród kobiet, „Głos Kobiet" czerwiec-lipiec 1926; wersja elektroniczna - Portal Lewicowo.pl

Przypisy

  1. ↑ Alicja Pacholczykowa, Maria Chmieleńska (1869-1945?), Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego, t. 1, Warszawa 1978, s. 306
  2. ↑ Adam Próchnik, Kobieta w polskim ruchu socjalistycznym, Warszawa 1948, s. 23
  3. ↑ Adam Próchnik, Kobieta w walce o niepodległość i socjalizm, Warszawa 1938, s. 15, Biblioteka Polona - wersja elektroniczna
  4. ↑ Alicja Pacholczykowa, Maria Chmieleńska (1869-1945?) ..., s. 307
  5. ↑ Maria Chmieleńska, Wrażenia z rewolucji 1905 r. w "Serbii", "Niepodległość" t. 8, 1933, s. 284-290 Śląska Biblioteka Cyfrowa - wersja elektroniczna
  6. ↑ Alicja Pacholczykowa, Maria Chmieleńska (1869-1945?) ..., s. 307
  7. ↑ Jerzy Z. Pająk, O rząd i armię. Centralny Komitet Narodowy (1915-1917), Kielce 2003, s, 140, 209, 245, 252, 258, 276 ISBN 83-7133-208-4
  8. ↑ Joanna Dufrat, Kobiety w kręgu lewicy niepodległościowej. Od Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego do Ochotniczej Legii Kobiet (1908–1918/1919), Toruń 2001, s. 284, 288, 298, 300, 301, 304, 306, ISBN 83-7174-980-5
  9. ↑ Joanna Dufrat, W służbie obozu marszałka Józefa Piłsudskiego. Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet (1928-1939), Kraków 2013, s. 82, ISBN 978-83-7730-952-0
  10. ↑ Alicja Pacholczykowa, Maria Chmieleńska (1869-1945?) ...,s. 307
  11. ↑ Joanna Dufrat, W służbie obozu marszałka Józefa Piłsudskiego ..., s. 94
  12. ↑ Joanna Dufrat, W służbie obozu marszałka Józefa Piłsudskiego ..., s. 412

Bibliografia

Alicja Pacholczykowa, Maria Chmieleńska (1869–1945?),Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego, t. 1, Warszawa 1978, s. 306–307

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Maria_Chmieleńska&oldid=57212431”