Przejdź do zawartości

Sromotnik smrodliwy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Sromotnik smrodliwy
Ilustracja
Owocnik częściowo objedzony przez muchy
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

sromotnikowce

Rodzina

sromotnikowate

Rodzaj

sromotnik

Gatunek

sromotnik smrodliwy

Nazwa systematyczna
Phallus impudicus L
Sp. pl. 2: 1178 (1753)
Młody owocnik
Przekrój młodego owocnika (jajo)
Owocnik objedzony przez muchy
Jaja sromotnika

Sromotnik smrodliwy (Phallus impudicus L.) – gatunek grzybów z rodziny sromotnikowatych (Phallaceae)[1].

Systematyka i nazewnictwo

[edytuj | edytuj kod]

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Phallus, Phallaceae, Phallales, Phallomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].

Naukowa nazwa nawiązuje do jego kształtu, Nazwa rodzajowa wywodzi się od greckiej nazwy prącia (φαλλός, w zlatynizowanej formie Phallus). Również polska nazwa sromotnik to staropolski wyraz oznaczający osobę okrytą hańbą lub siejącą zgorszenie. Drugi człon nazwy w języku polskim pochodzi od nieprzyjemnego zapachu wydzielanego przez tego grzyba.

Synonimów naukowych ma ponad 20. Niektóre z nich[2]:

  • Phallus impudicus var. americanus Ulbr. 1932
  • Phallus impudicus var. carneolus Houda 1993
  • Phallus impudicus var. imperialis (Schulzer) Ulbr. 1932
  • Phallus impudicus var. obliteratus (Malençon) Kreisel 1996
  • Phallus impudicus var. subindusiatus 2010
  • Phallus impudicus var. vulgaris Ulbr. 1932
  • Phallus mauritianus Lloyd 1910

Nazwę polską nadał Józef Jundziłł w 1830 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był także pod innymi nazwami: sromotnik bezwstydny, sromotnik śmierdzący, sromotnik wstydliwy, panna-bedłka, słupiak cuchnący[3]. Nazwy regionalne: śmierdziak, śmierdziuch, śmierdziel, smrodnik, smrodziuch, sromnik, bedłka pańska, jajczak[4], a także biskup, czubosz, czujny, gazówka, kołpak, nadymana, pszczela, smardz śmierdzący, smrodlica, śmierdząca panna, świeczka, węże jajo[5].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Młody owocnik

Jest to grzyb o nietypowej budowie. Owocnik młodych okazów jest kulisty lub jajowaty, barwy białej lub kremowej, czasami z żółtym odcieniem. Ma rozmiar 4–6 × 3–5 cm i przyrasta do podłoża grzybnią przypominającą dość grube sznury[6]. Częściowo jest ukryty pod ziemią. Jest to tzw. jajo, nazywane potocznie również czarcim jajem[7]. Na przekroju poprzecznym można zauważyć, że wewnątrz osłony jaja występuje już zaczątek owocnika. W trakcie rozwoju jajo pęka i pojawia się bardziej już typowy owocnik dojrzały (tzw. receptakl)[8]. Młode owocniki mają słaby zapach, podobny do zapachu rzodkiewki[5]. Przypominają swoim wyglądem purchawki, jednak różnią się od nich osłoną; składa się ona z dwóch warstw, pomiędzy którymi występuje galaretowata masa. Podczas dojrzewania grzyba masa staje cię bardziej płynna i po rozerwaniu osłony pokrywa główkę receptakla[4].

Receptakl

Ma wysokość 10–30 cm, jest walcowaty, górą wąski, porowaty, łamliwy i pusty w środku. Ma biały kolor, u nasady pochwę, a na szczycie słabo wyodrębnioną główkę[9]. Główka przypomina wyglądem smardze. Ma długość kilkunastu cm, kształt stożka lub naparstka i pokryta jest zieloną, galaretowata masą, w której znajdują się zarodniki. Grzyb wydziela nieprzyjemny, przypominający padlinę zapach. Dla ludzi zapach ten wyczuwalny jest z dość daleka. Zwabia on muchy, które odżywiają się galaretowatą masą i zarodnikami, przy okazji rozsiewając je. Po wyjedzeniu przez muchy galaretowatej masy zarodników receptakl jest biały i ma na powierzchni puste komory[6]. Badania naukowe wykazały, że śluzowata masą zarodnionośną sromotników odżywiają się muchy Calliphora vicina, Lucilia caesar, Lucilia ampullacea i Dryomyza anilis, a w ich ciekłych odchodach znajduje się duża liczba zarodników[10].

Zarodniki

Bladożółte, podłużnie eliptyczne i gładkie. Mają rozmiar 3,5–5,0 × 1,5–2,0 μm[6].

Występowanie i siedlisko

[edytuj | edytuj kod]

Występuje na całej półkuli północnej w strefie klimatu umiarkowanego, a także w Ameryce Południowej i w Azji (Japonia, Cejlon, Jawa)[4]. W Polsce jest pospolity[3].

Rośnie pojedynczo lub grupowo w parkach, lasach i zaroślach i jest wszędzie dość pospolity (z wyjątkiem wyższych położeń górskich)[6].

Znaczenie

[edytuj | edytuj kod]
  • Młode osobniki w postaci jaja są jadalne, nawet w stanie surowym[11], a w smaku są lekko ziemisto-rzodkiewkowe[7]. Dojrzałe owocniki są niejadalne z powodu cuchnącego zapachu[4]. We Francji i w Niemczech pozbawione warstwy zarodnionośnej owocniki sromotnika smrodliwego są jednak uważane za przysmak. Spożywane są na surowo lub w marynacie, używa się ich też do przyprawiania kiełbas[12].
  • Badania naukowe wskazują, że wyciąg ze sromotnika może być pomocny w leczeniu zakrzepicy. Zmniejsza on częstość występowania zakrzepów[13].
  • Ze względu na częste niszczenie przez ludność owocników (w celu pozbycia się przykrego zapachu, ale też i estetycznych) w 1983 r. sromotnik smrodliwy został w Polsce objęty ochroną gatunkową jako jeden z pierwszych 20 gatunków grzybów. Z czasem, ze względu na znaczne rozpowszechnienie się tego gatunku, ochrona została zniesiona (w 2004 r.)[5].

Gatunki podobne

[edytuj | edytuj kod]
Sromotnik fiołkowy (Phallus hadriani). Ma wyraźnie lekko fioletowy lub różowawy kolor osłony i słabszy zapach[6].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Index Fungorum. [dostęp 2013-11-12]. (ang.).
  2. Species Fungorum. [dostęp 2013-11-12]. (ang.).
  3. a b Władysław Wojewoda: Checklist of Polisch Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Scienceas, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
  4. a b c d Albert Pilát, Otto Ušák: Mały atlas grzybów. Warszawa: PWRiL, 1977.
  5. a b c Zawadzka Dorota: Sromotnik bezwstydny, w: "Przyroda polska" nr 10 (941), październik 2016, s. 12-13
  6. a b c d e Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
  7. a b Bio-forum.pl: sromotnik smrodliwy [online], www.bio-forum.pl [dostęp 2018-09-08].
  8. Praca zbiorowa: Leksykon grzybów. Wydrukowano w Chinach. ISBN 3-89836-604-9.
  9. Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.
  10. Schremmer, F. (1963). "Wechselbeziehungen zwischen Pilzen und Insekten. Beobachtungen an der Stinkmorchel, Phallus impudicus L. ex Pers" [Interrelations between mushrooms and insects. Observations on Phallus impudicus]. Oesterreichische Botanische Zeitschrift (in German) 110 (4): 380–400. doi:10.1007/BF01373675
  11. Atlas Grzybów [online], atlas.grzybiarze.eu [dostęp 2018-09-08].
  12. Zeitlmayr, Linus (1976). Wild Mushrooms: An Illustrated Handbook. Hertfordshire, UK: Garden City Press. ISBN 0-584-10324-7
  13. Kuznecov, G.; Jegina, K.; Kuznecovs, S.; Kuznecovs, I. (2007). "Phallus impudicus in thromboprophylaxis in breast cancer patients undergoing chemotherapy and hormonal treatment". The Breast 16 (S1): S56. doi:10.1016/s0960-9776(07)70211-4