Stanisław Batys Gorski
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Profesor nauk przyrodniczych | |
| Specjalność: botanika, entomologia, farmakologia | |
| Alma Mater | |
| Profesura | |
| Nauczyciel akademicki | |
| Uczelnia | |
| Okres zatrudn. |
1830-1842 |
Stanisław Batys Gorski (ur. 6 maja 1802 w Dwórce k. Kobrynia, zm. 3 kwietnia 1864 w Warszawie) – polski biolog, botanik, entomolog i farmaceuta.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Przez rok studiował nauki przyrodnicze, a następnie medycynę na Uniwersytecie Wileńskiego, studia ukończył w 1825, od 1830 był tam wykładowcą[1].
Prowadził badania dotyczące m.in. flory i fauny Puszczy Białowieskiej. Dzięki pracy O roślinach żubrom upodobanych, jakoteż innych w Puszczy Białowiezkiey jest uważany za pierwszego polskiego badacza naukowca piszącego o florze Puszczy Białowieskiej[2].
W latach 1829-1832 pełnił funkcję kierownika Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Wileńskiego[3].
W 1830 stworzył katalog zebranych przez siebie w latach 1820-29 roślin naczyniowych, w 1834 katalog roślin zgromadzonych w Ogrodzie Botanicznym Wileńskiej Medyko-Chirurgicznej Akademii. Od 1832 był asystentem i profesorem w na tej uczelni, wykładał tam botanikę i farmakologię[4]. Kolekcjonował zbiory przyrodnicze, w początkowym okresie zielniki roślin z terenów województw wileńskiego, trockiego i podlaskiego (m.in. z Puszczy Białowieskiej).
Od 1836 Gorski zainteresował się owadami, nabył od rodziny b. królewskiego kartografa Karola Hermanna Perthéesa jego rękopisy i jako jedyny systematyk opracował część zgromadzonej kolekcji wybranych grup błonkówek, muchówek i pluskwiaków.
W 1842 władze rosyjskie zlikwidowały akademię, a zbiory przyrodnicze Gorskiego przekazały do Kijowa. Z całej kolekcji Batys Gorskiemu pozwolono zachować tylko prywatną część kolekcji owadów oraz zielniki, równocześnie zmuszono go do przejścia na emeryturę.
Zamieszkał wówczas w prywatnym muzeum przyrodniczym Konstantego hr. Tyzenhauza w Postawach. Hrabia przez ponad dziesięć lat finansował badania Gorskiego i jego wyjazdy za granicę m.in. w Berlinie drukowane i ilustrowane były monografie florystyczne i entomologiczne Gorskiego. W 1853 zmarł hr. Tyzenhauz, Batys Gorski zamieszkał wówczas u ziemianina Adolfa Kubickiego w Polesiu k. Święcian. Ostatnie 11 lat życia poświęcił opracowywaniu kolekcji chrząszczy, tworząc obszerną monografię, jego prace przerwało powstanie styczniowe. W dniu 3 maja 1864 roku Stanisław Batys Gorski popełnił samobójstwo[5].
Publikacje[edytuj | edytuj kod]
Opublikował około 20 prac, w tym pięć poświęconych botanice[1]. Między innymi:
- Zoologia albo historya naturalna źwierząt, w głównych zasadach, podług systematu Linneusza trybem Blumenbacha z wielą dodatków i odmian, zastosowanych do dzisiejszego stanu tej nauki : dla użytku młodzieży szkolnej (1836-37, wspólnie z N.A.Kumelskim)[6]
- O roślinach żubrom upodobanych, jako też innych w Puszczy Białowiezkiey opublikowana w Dzienniku Wileńskimw 1829[2]
- Botanische Bemerkungen (Wyliczenie roślin naczyniowych Litewskich postrzeganych od r. 1820–1829). W: Naturhistorische Skizze von Lithauen, Volhynien und Podolien in Geognostisch-Mineralogischer Botanischer und Zoologischer Hinsicht. Wilno; 1830. s. 105–184[7][1]
- Rzadsze rośliny okolic Wilna. W: Baliński M. Opisanie statystyczne miasta Wilna. Wilno: Józef Zawadzki; 1835. s. 23–28[8]
- Relacya o zdarzonym fenomenie na jeziorze zwaném Kruhło w uroczyszczu Grażaliszskiém, leżącém w województwie Trockiém o półtrzeciéj mili od Wilna, między południem i zachodem, w dzień Stéj Trójcy d. 26 maja n. s. roku 1782, koło godziny piątéj wieczornéj i kilka słów o teraźniejszym stanie jeziora i okolicznej wegetacji. Biblioteka Warszawska. 1848 T.2 s. 180–192[9]
- Catalogus plantarum, quae in calidariis, tepidariis, frigidariis Horti Botanici Acad. Caesar. Medico-chirurgicae. Wilno: Józef Zawadzki, 1834[1]
- Icones Potamogetonum, Characearum, Cyperacearum et Graminearum novas vel minus cognitas species Lithuaniae illustrantes. Berlin1849[10]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Ilona Jukonienė i inni, S. B. Gorski’s Bryological Collection in the Herbarium of Vilnius University, „Acta Societatis Botanicorum Poloniae”, 87 (3), 2018, DOI: 10.5586/asbp.3588, ISSN 2083-9480 [dostęp 2023-02-06] (ang.).
- ↑ a b Puszcza Białowieska jak kopalnia wiedzy [online], Kurier Poranny, 11 sierpnia 2011 [dostęp 2023-02-06] (pol.).
- ↑ Portrety botaników polskich, „Wiadomości Botaniczne” (40), 1996, s. 53.
- ↑ Горский Станислав Батыс | Профессора и преподаватели российских университетов (вторая половина XVIII - начало XX в.) [online], persons.russianuniversityhistory.tsu.ru [dostęp 2023-02-06].
- ↑ Art et culture de Lituanie: 150e anniversaire de la mort de Stanisław Batys Górski (1802-1864) [online] [dostęp 2023-02-06] (ang.).
- ↑ Zoologia albo historya naturalna źwierząt, w głównych zasadach, podług systematu Linneusza trybem Blumenbacha z wielą dodatków i odmian, zastosowanych do dzisiejszego stanu tej nauki : dla użytku młodzieży szkolnej [online], polona.pl [dostęp 2023-02-06].
- ↑ 'Naturhistorische Skizze von Lithauen, Volhynien und Podolien in geognostisch-mineralogischer, botanischer und zoologischer Hinsicht' - Digitalisat | MDZ [online], www.digitale-sammlungen.de [dostęp 2023-02-06].
- ↑ Michał Baliński, Opisanie statystyczne miasta Wilna, Józef Zawadzki własnym nakładem, 1835 [dostęp 2023-02-06].
- ↑ Biblioteka Warszawska, 1848, T. 2, 1848 [dostęp 2023-02-06].
- ↑ Samuel Orgelbrand, Encyklopedyja powszechna, Orgelbrand, 1862, s. 270 [dostęp 2023-02-06] (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Górski Stanisław Batys, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2018-10-18].
- Stanislovas Batys Gorskis. Visuotinė lietuvių enciklopedija, T. VII (Gorkai-Imermanas). – Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2005. 12 psl.