Stanisław Gacoń
| Data i miejsce urodzenia |
25 września 1902 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
28 maja 1943 |
| Przyczyna śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie |
rolnik |
| Narodowość |
Polak |
| Rodzice |
Jan i Maria z domu Pacacno |
| Małżeństwo |
Stanisław Gacoń (ur. 25 września 1902 w Bukowej, zm. 28 maja 1943 tamże[1]) – polski rolnik, stracony za pomaganie Żydom podczas II wojny światowej.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Stanisław Gacoń był synem Jana i Marii z domu Pacacno[1]. Z żoną Apolonią mieszkał na pograniczu wsi Bukowa i Januszkowice. W pobliżu żyło rodzeństwo obojga z nich. Apolonia pochodziła z sąsiadującej z Januszkowicami wsi Sowina. Tamtejszy sklep prowadziły rodziny Korzenników i spokrewnionych z nimi Krugerów[2].
W czasie niemieckiej okupacji większość okolicznych Żydów umieszczono w getcie w Kołaczycach. Niewielkiej ich liczbie udało się uciec podczas jego likwidacji. Niektórzy znaleźli pomoc w Sowinie u rodzin m.in. Kopciów, Jachymów, Kutynów i Stasiowskich[2]. Nieznana z imienia (być może nazywała się Ryfka albo Rajsa[3]) kilkuletnia córka Edmunda Korzennika została ukryta przez niego w okolicznej Bukowej u znajomego małżeństwa Apolonii i Stanisława Gaconiów. Mimo szerzących się represji wobec Polaków pomagających Żydom i tragedii Jana Jantonia z pobliskiej Woli Brzosteckiej, bezdzietni Gaconiowie opiekowali się przez kilka miesięcy dziewczynką, przedstawiając ją jako nieślubną córkę siostry Apolonii[2][1].
28 maja 1943, w następstwie donosu o ukrywaniu żydowskiego dziecka, do domostwa Gaconiów przybyli oficerowie Gestapo. Mimo poddania małżeństwa brutalnym przesłuchaniom, zaprzeczali zarzutom. Funkcjonariusze mieli już opuścić domostwo, gdy jeden z nich zapytał dziewczynkę w jidysz, na co otrzymał od niej odpowiedź w tym języku. Potwierdził tym samym jej żydowskie pochodzenie. W efekcie jeden z Niemców, Karl Hauch, zastrzelił na miejscu ją oraz Gaconiów. Sąsiadom kazano zakopać ofiary w miejscu egzekucji, na podwórku Gaconiów[2][1]. Następnie Niemcy rozgrabili majątek. Po kilku tygodniach Gaconiów przeniesiono na cmentarz w Brzostku, dziewczynka pozostała w pierwotnym miejscu pochówku[3].
22 czerwca 2022 w Brzostku z inicjatywy Instytutu Pileckiego uroczyście odsłonięto w ramach projektu Zawołani po imieniu tablicę upamiętniającą małżeństwo Gaconiów oraz Jana Jantonia[4]. W wydarzeniu uczestniczyła m.in. Helena Mroczkowska – bratanica Stanisława Gaconia oraz Cecylia Krzyszczuk – wnuczka brata Apolonii Gacoń[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Gacoń Apolonia z domu Stasiowska, Gacoń Stanisław [online], Życie za życie [dostęp 2023-04-06] (pol.).
- ↑ a b c d Stanisław Gacoń - Instytut Pileckiego [online], instytutpileckiego.pl [dostęp 2023-04-04] (pol.).
- ↑ a b Malutką Rajsę hitlerowiec chwycił za nogi i uderzył jej głową o ścianę. Małżeństwo Gaconiów, którzy ją ukrywali rozstrzelano na podwórku przed ich domem. - ziemiadebicka.pl [online], ziemiadebicka.pl, 25 stycznia 2023 [dostęp 2023-04-06] (pol.).
- ↑ Ich śmierć nigdy nie zostanie zapomniana [online], polonia.tvp.pl, 23 czerwca 2022 [dostęp 2023-04-06] (pol.).
- ↑ W Brzostku – upamiętniono Polaków ratujących Żydów | eKAI [online], eKAI | Portal Katolickiej Agencji Informacyjnej, 23 czerwca 2022 [dostęp 2023-04-06].