Starzykowiec południowy

Starzykowiec południowy
	Curaeus curaeus
	(Molina, 1782)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	kacykowate
Podrodzina	epoletniki
Rodzaj	Curaeus; P.L. Sclater, 1862
Gatunek	starzykowiec południowy
Synonimy
	Rodzaju: Notiopsar Oberholser, 1921; Gatunku: Turdus Curaeus Molina, 1782; Notiopsar curaeus reynoldsi W.L. Sclater, 1939;
	Rodzaju: Notiopsar Oberholser, 1921; Gatunku: Turdus Curaeus Molina, 1782; Notiopsar curaeus reynoldsi W.L. Sclater, 1939;
Podgatunki
	C. c. curaeus (Molina, 1782); C. c. recurvirostris Markham, 1971; C. c. reynoldsi (W.L. Sclater, 1939);
	C. c. curaeus (Molina, 1782); C. c. recurvirostris Markham, 1971; C. c. reynoldsi (W.L. Sclater, 1939);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; występuje przez cały rok tylko poza sezonem lęgowym
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Starzykowiec południowy^[4] (Curaeus curaeus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny kacykowatych (Icteridae), występujący w Ameryce Południowej. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Systematyka

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy opisany przez Juana Molinę w 1782 roku pod nazwą Turdus Curaeus^[5]. Jako miejsce typowe autor wskazał Chile^[5]. Jedyny przedstawiciel rodzaju Curaeus, opisanego przez Philipa Sclatera w 1862 roku^[6]. Gatunek pod względem zachowania podobny do starzykowca bruzdodziobego (Gnorimopsar chopi), ale dane molekularne sugerują bliskie pokrewieństwo ze starzykowcem szkarłatnym (Amblyramphus holosericeus)^[7]. Zaliczany do tego rodzaju starzykowiec samotny został w 2014 roku na podstawie badań filogenetycznych i danych molekularnych przeniesiony do monotypowego rodzaju Anumara^[8]. Wyróżniono trzy podgatunki C. curaeus^[9]^[d], choć podgatunek recurvirostris wymaga dalszych badań^[7].

Etymologia

Nazwa rodzajowa i epitet gatunkowy jest onomatopeją araukańskiej nazwy Küren dla starzykowca południowego^[10].

Występowanie

Starzykowiec południowy występuje w zależności od podgatunku^[9]:

C. curaeus curaeus – środkowe Chile i południowo-zachodnia Argentyna
C. curaeus recurvirostris – wyspa Reisco (południowe Chile)
C. curaeus reynoldsi – Ziemia Ognista (południowe Chile i południowa Argentyna)

Morfologia

Długość ciała samców wynosi średnio 26,8 cm, masa ciała samców średnio 83,3 g, samic średnio 82,9 g (podgatunek nominatywny, południowo-zachodnia Argentyna); u podgatunku reynoldsi masa ciała samców średnio wynosi 114,6 g, samic średnio 99,1 g^[7]. Duży kacyk z długim dziobem o wyraźnie spłaszczonej górnej krawędzi dzioba (culmen). Upierzenie jest całkowicie czarne z lekkim niebieskawym połyskiem, pióra na koronie i karku nieco lancetowate. Tęczówki ciemnobrązowe, dziób i nogi czarne. Różni się od pozornie podobnego starzyka granatowego (Molothrus bonariensis) głównie większymi rozmiarami ciała, ostrym kształtem dzioba oraz bardziej matowym kolorze czarnym. Płci podobne. Osobnik młodociany jest ciemniejszy i bardziej brązowy niż dorosłe ptaki. Podgatunek reynoldsi jest większy i ma węższy dziób niż podgatunek nominatywny^[7].

Ekologia

Środowiskiem życia starzykowca południowego w centralnym Chile są zarośla typu śródziemnomorskiego o umiarkowanej wilgotności (ang. mesic), również zadrzewienia. Preferuje te ulokowane w dnach dolin, do tego zamieszkuje otwarte lasy wiecznie zielone lub z bukanami (Nothofagus) zrzucającymi liście, zwykle w przecinkach lub na ich obrzeżach. Prócz tego można go napotkać na wybrzeżach jezior lub nadmorskich plażach, pastwiskach, plantacji sosen (Pinus) i polach uprawnych. W Argentynie zasiedla wyłącznie lasy Nothofagus i ich okolice. Na północy Ziemi Ognistej występuje na wilgotnym stepie. Odnotowywany od poziomu morza do 1500 m n.p.m.^[7] Starzykowiec południowy to gatunek wszystkożerny – zjada owady, wodne bezkręgowce (w tym dziesięcionogi), nasiona, owoce, również nektar (z pui Puya), małe kręgowce (jak gryzonie) oraz ptasie jaja i pisklęta. Spożywane nasiona należą do roślin uprawnych, np. kukurydzy; konsumowane owoce mogą być jednak zarówno dzikie (np. Aristotelia chilensis lub berberysu), jak i pochodzące z upraw (czereśnie, winogrona, morele). Zdarza się, że wyjada karmę dla drobiu lub odpady z ludzkiego jedzenia. Żeruje głównie na ziemi, przetrząsa również liście w ściółce lub szuka pokarmu pod leżącą na ziemi korą i kamieniami. Zwykle spotykany w grupach 6–20 osobników^[7].

Lęgi

Okres lęgowy trwa od października do listopada. Trzy gniazda odnalezione w Argentynie (na Victoria Island) zawierały jaja lub świeżo wyklute pisklęta w środku grudnia. Gniazduje samotnie, prawdopodobnie monogamiczny. Gniazdo ma formę masywnego kubka zbudowanego z materii roślinnej – m.in. gałęzi, źdźbeł traw i liści bambusa – wymieszanej z błotem, a wyściełanej delikatniejszymi materiałami. Trzy gniazda z Victoria Island miały zewnętrzną średnicę 20–25 cm i średnicę wewnętrzną ok. 11 cm (głębokość 7 cm). Gniazda umieszczone są 1,5–3 m nad ziemią wśród gęstej roślinności, zarówno rodzimych gatunków, np. bambusów Chusquea, jak i introdukowanych roślin, w tym róży rdzawej (Rosa rubiginosa), jeżyny Rubus ulmifolius czy żarnowca miotlastego (Cytisus scoparius). W zniesieniu 3–6 jaj o średnich wymiarach 30,2 na 21 mm. Brak informacji o okresie inkubacji czy rolach płci przy wychowywaniu młodych^[7].

Status

IUCN uznaje starzykowca południowego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2021). Ze względu na brak dowodów na spadki liczebności bądź istotne zagrożenia dla gatunku, BirdLife International ocenia trend populacji jako stabilny^[11]. Pospolity w większości zasięgu, rzadszy na Ziemi Ognistej. Nie ponosi strat (a niekiedy nawet odnosi korzyści) z przekształcania krajobrazu przez człowieka. Występuje w wielu obszarach chronionych, jak Park Narodowy Vicente Pérez Rosales w Chile i Park Narodowy Los Glaciares w Argentynie^[7].

Uwagi

↑ Greckie νοτιος notios – „południowy” (νοτος notos – „południe”); ψαρ psar, ψαρος psaros – „szpak”. W ornitologii słowo psar oznacza również amerykańskie kacyki.
↑ Łacińskie recurvus – „wygięty do tyłu” (recurvare – „wyginać”); -rostris – -dzioby (rostrum – „dziób”).
↑ Percival William Reynolds (1904–1940), brytyjski ornitolog, podróżnik.
↑ Zobacz w infoboksie.

Przypisy

↑ Curaeus curaeus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ H.Ch. Oberholser. A new name for the genus Curaeus Sclater. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 34, s. 136, 1921. (ang.).
↑ BirdLife International, Curaeus curaeus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2015-4 [dostęp 2016-01-06] (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Agelaiinae Swainson, 1832 - epoletniki (wersja: 2020-01-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-01-04].
↑ ^a ^b J.I. Molina: Saggio sulla storia naturale del Chili. Bologna: Nella Stamperia de S. Tommaso d' Aquino, 1782, s. 252, 345. (wł.).
↑ P.L. Sclater: Catalogue of a collection of American birds. London: N. Trubner and Co., 1862, s. 139. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h R. Fraga: Austral Blackbird (Curaeus curaeus). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2016. [dostęp 2016-01-07]. (ang.).
↑ A.F.L.A. Powell, F.K. Barker, S.M. Lanyon, K.J. Burns, J. Klicka, I.J. Lovette. A comprehensive species-level molecular phylogeny of the New World blackbirds (Icteridae). „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 71, s. 94–112, 2014. DOI: 10.1016/j.ympev.2013.11.009. (ang.).
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Oropendolas, orioles, blackbirds. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2021-01-04]. (ang.).
↑ Curaeus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-02-17] (ang.), [archiwum].
↑ Species factsheet: Curaeus curaeus. BirdLife International. [dostęp 2022-03-07].

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[a-2] Greckie νοτιος notios – „południowy” (νοτος notos – „południe”); ψαρ psar, ψαρος psaros – „szpak”. W ornitologii słowo psar oznacza również amerykańskie kacyki.

[b-4] Łacińskie recurvus – „wygięty do tyłu” (recurvare – „wyginać”); -rostris – -dzioby (rostrum – „dziób”).

[c-5] Percival William Reynolds (1904–1940), brytyjski ornitolog, podróżnik.

[d-13] Zobacz w infoboksie.

[itis-1] Curaeus curaeus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Oberholser-3] H.Ch. Oberholser. A new name for the genus Curaeus Sclater. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 34, s. 136, 1921. (ang.).

[iucn-6] BirdLife International, Curaeus curaeus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2015-4 [dostęp 2016-01-06] (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-7] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Agelaiinae Swainson, 1832 - epoletniki (wersja: 2020-01-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-01-04].

[Molina-8] J.I. Molina: Saggio sulla storia naturale del Chili. Bologna: Nella Stamperia de S. Tommaso d' Aquino, 1782, s. 252, 345. (wł.).

[Sclater-9] P.L. Sclater: Catalogue of a collection of American birds. London: N. Trubner and Co., 1862, s. 139. (ang.).

[hbwalive-10] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h R. Fraga: Austral Blackbird (Curaeus curaeus). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2016. [dostęp 2016-01-07]. (ang.).

[Powell&etal-11] A.F.L.A. Powell, F.K. Barker, S.M. Lanyon, K.J. Burns, J. Klicka, I.J. Lovette. A comprehensive species-level molecular phylogeny of the New World blackbirds (Icteridae). „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 71, s. 94–112, 2014. DOI: 10.1016/j.ympev.2013.11.009. (ang.).

[ioc-12] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Oropendolas, orioles, blackbirds. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2021-01-04]. (ang.).

[hbwalive2-14] Curaeus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-02-17] (ang.), [archiwum].

[birdlife-15] Species factsheet: Curaeus curaeus. BirdLife International. [dostęp 2022-03-07].

[1]

[a]

[2]

[b]

[c]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[d]

[10]

[11]