Bukan

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Bukan
Ilustracja
Nothofagus obliqua
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bukowce

Rodzina

bukanowate

Rodzaj

bukan

Nazwa systematyczna
Nothofagus Blume
Mus. Bot. 1: 307 (1851)[3]
Zasięg
Mapa zasięgu
Multimedia w Wikimedia Commons

Bukan, buk południowy, notofagus (Nothofagus Blume) – rodzaj roślin z monotypowej rodziny bukanowatych (Nothofagaceae Kuprian.). Obejmuje w zależności od ujęcia systematycznego 35[2], 36[4], 38[3] lub 43[5] gatunki. Do rodzaju tego należą zarówno drzewa zimozielone, jak i zrzucające liście. Występują one na półkuli południowej i są tam odpowiednikiem buka z półkuli północnej[2]. Drzewa te są ważnym źródłem surowca drzewnego – pod tym względem tylko eukaliptus ma większe znaczenie na półkuli południowej[6].

Występowanie[edytuj | edytuj kod]

Współcześnie bukany występują od Nowej Gwinei, poprzez wschodnią Australię, Nową Zelandię po południową część Ameryki Południowej[2]. To rozmieszczenie jest związane z długą historią tego rodzaju. W zapisie kopalnym od późnej kredy znanych jest wiele liści, kupul i pyłku bukanów, ukazujących że miał on dawniej większy zasięg. Bukany wywodzą się z prehistorycznego superkontynentu Gondwany, którego częściami były m.in. Australia, Nowa Zelandia, Antarktyda i Ameryka Południowa. W przeszłości bukany rosły także na Antarktydzie i dopiero 3–4 miliony lat temu zlodowacenie doprowadziło do ich wymarcia na tym kontynencie[7].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pęd z liśćmi i kupulami Nothofagus obliqua
Liście i kupula Nothofagus moorei
Korona Nothofagus solandri var. cliffortioides
Pokrój
Zimozielone lub zrzucające liście drzewa i krzewy[5]. Gatunek N. grandis dorasta do 50 m wysokości[8].
Liście
Skrętoległe, ułożone często na pędach w dwóch rzędach. Przylistki obecne. Blaszka liściowa pojedyncza, całobrzega, piłkowana lub podwójnie piłkowana[5].
Kwiaty
Kwiaty męskie są najczęściej pojedyncze, lecz u niektórych gatunków mogą być zebrane maksymalnie po trzy w kwiatostany wierzchotkowate. Są siedzące lub wyrastają na bardzo krótkich szypułkach. Zawierają od 4 do 90 pręcików i okryte są 4–6 zrośniętymi listkami okrywy. Kwiaty żeńskie są siedzące lub krótkoszypułkowe, okryte trwałą kupulą. Dolna zalążnia jest zwieńczona krótką szyjką ze zwykle zagiętymi znamionami. W kwiatach często obecne są prątniczki[5]. Podczas kwitnienia zalążki po prostu wybrzuszają się na zalążni i nie rozwijają się aż do zapylenia 9–10 tygodni później[6].
Owoce
Dwu- lub trójkanciaste orzechy okryte kupulą[5].
Rodzaje podobne
Rośliny z tego rodzaju podobne są do buka (Fagus)[9].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jedyny rodzaj z rodziny bukanowatych stanowiącej klad bazalny w rzędzie bukowców, należącym do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych[2]. W przeszłości włączany był do rodziny bukowatych, ale dowody molekularne spowodowały wyodrębnienie rodzaju Nothofagus w rodzinę bazalną dla całego rzędu bukowców[5].

bukowce

bukanowate Nothofagaceae




bukowate Fagaceae





woskownicowate Myricaceae



orzechowate Juglandaceae





rzewniowate Casuarinaceae




brzozowate Betulaceae



Ticodendraceae







Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne Cronquist, podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa oczarowe Takht., nadrząd Juglandanae Takht. ex Reveal, rząd bukowce Engl., rodzina bukanowate Kuprian.[10]

Wykaz gatunków[3]

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Bukany są istotnym źródłem drewna na półkuli południowej. Niektóre gatunki mają zastosowanie komercyjne także w zachodniej Europie i w północno-zachodniej Ameryce Północnej[11]. Służą między innymi jako surowiec drzewny, jako drzewo do zastąpienia wiązu w krajobrazie (po epidemii holenderskiej choroby wiązu) lub także jako roślina ozdobna[6].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b c d e Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-03] (ang.).
  3. ↑ a b c World Checklist of Selected Plant Families. Kew Gardens. [dostęp 2010-01-03]. (ang.).
  4. ↑ Nothofagus. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-06-23].
  5. ↑ a b c d e f Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 276-277. ISBN 978-1-84246-634-6.
  6. ↑ a b c D.J. Mabberley: The Plant-book: A Portable Dictionary of the Vascular Plants (Second Edition). Cambridge University Press, 1997, s. 492. ISBN 978-0-521-41421-0. (ang.).
  7. ↑ Robert Hill. Biogeography, evolution and palaeoecology of Nothofagus (Nothofagaceae): The contribution of the fossil record.. „Australian Journal of Botany”. 49, s. 321, 2001. DOI: 10.1071/BT00026. (ang.). 
  8. ↑ Nothofagus grandis. Plantes & botanique. [dostęp 2017-02-20]. (fr.).
  9. ↑ Nothofagus. Plantes & botanique. [dostęp 2017-02-20]. (fr.).
  10. ↑ Crescent Bloom: Nothofagus. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-01-03]. (ang.).
  11. ↑ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. I. Trees and shrubs. London: Macmillan, 1988, s. 111. ISBN 0-333-73003-8.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bukan&oldid=72326846”