Berberys

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Berberys
Ilustracja
Kwitnące pędy berberysu Thunberga
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

jaskropodobne

Rząd

jaskrowce

Rodzina

berberysowate

Rodzaj

berberys

Nazwa systematyczna
Berberis L.
Sp. Pl. 330. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny

Berberis vulgaris L.[3]

Multimedia w Wikimedia Commons
Owoce berberysu zwyczajnego
Pokrój berberysu Thunberga 'Atropurpurea'

Berberys, kwaśnica (Berberis L.) – rodzaj krzewów z rodziny berberysowatych (Berberidaceae Juss.). Należy do niego ok. 450–500 gatunków, przy czym ich klasyfikacja i relacja względem rodzaju mahonia Mahonia pozostaje od dawna przedmiotem debaty naukowej. Rośliny te występują głównie w strefie klimatu umiarkowanego na półkuli północnej, a poza tym w Ameryce Południowej. W Polsce rośnie dziko tylko berberys zwyczajny. Rośliny te zasiedlają zróżnicowane siedliska – od lasów deszczowych po półpustynie[4].

Liczne gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne ze względu na kwiaty i owoce, są też cenione ze względu na silnie cierniste pędy, dzięki czemu mogą tworzyć żywopłoty stanowiące barierę, która skutecznie zniechęca do jej sforsowania. Owoce są jadalne i nadają się na przetwory[4]. Są też roślinami miododajnymi[5].

Ponieważ różne gatunki berberysów są roślinami żywicielskimi rdzy zbożowej Puccinia graminis wywołującej rdzę źdźbłową zbóż i traw oraz Puccinia striiformis wywołującej rdzę żółtą – w wielu krajach obowiązują restrykcje związane z uprawą i przemieszczaniem roślin z tego rodzaju[4][5].

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Przedstawiciele rodzaju spotykani są głównie na półkuli północnej, a poza tym w Ameryce Południowej. Obszarami o największym bogactwie gatunków jest rejon Himalajów oraz południowe Chile i Argentyna[4]. W samych Chinach występuje 215 gatunków, z czego 197 jest endemitami[6]. Berberysy rosną na pozostałych obszarach Azji, w Europie (w zależności od ujęcia 4 lub 6 gatunków[7]), w północnej Afryce i w górach afrykańskich[5] oraz w Ameryce Północnej (22 gatunki)[8]. W Polsce rośnie w stanie dzikim tylko berberys zwyczajny Berberis vulgaris[9]. Berberys Thunberga B. thunbergii lokalnie rośnie zdziczały z upraw i już zadomowiony (np. w rejonie Poznania i Wrocławia)[10].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Cierniste krzewy osiągające zwykle do 5 m wysokości[4], do najwyższych należy B. turcomanica osiągający 9 m i mający pokrój małych drzew. Niektóre gatunki (np. B. aetnensis) nie przekraczają 1 m wysokości[9]. Pędy pokryte są cierniami pochodzenia liściowego, pojedynczymi na wierzchołkach pędów, zwykle trójdzielnymi. Osiągają one u niektórych gatunków (B. potaninii, B. veitchii) do 4 cm długości. Pędy zróżnicowane są na długo- i krótkopędy[9]. Drewno i kora od wewnątrz są żółte[9][4]. Korzenie są zwykle gęste i cienkie[9]. Niektóre gatunki tworzą kłącza[8].
Liście
Skrętoległe[8], zmodyfikowane liście długopędów to ciernie, w ich kątach wyrastają liście asymilacyjne na krótkopędach skupione w pęczki. Liście u różnych gatunków są zimozielone i opadające na zimę. Blaszka liściowa niepodzielona, zwykle ząbkowana lub z brzegiem szczecinkowatym, czasem całobrzega. Liście mają różne kształty od okrągławych czy sercowatych, poprzez lancetowate, eliptyczne, odwrotnie jajowate po łopatkowate i równowąskie. Liście zimozielone są z reguły sztywniejsze, skórzaste[9]. Osiągają od ok. 1 do ponad 7 cm długości[8].
Kwiaty
Obupłciowe, drobne (zazwyczaj ok. 0,5 cm średnicy, rzadko do 2 cm – B. hookeri), wyrastają z krótkopędów i zebrane są w grona, rzadziej wiechy, zwykle zwisające, rzadko wzniesione, bardzo rzadko kwiaty są pojedyncze (B. candidula, B. dictyophylla). Działek kielicha i płatków korony jest po 6, przy czym wyrastają one w okółkach po trzy. Korona zwykle jest miseczkowata, a jej płatki żółte do pomarańczowych[4], rzadko czerwone od zewnątrz lub białe[9]. U nasady płatków znajdują się po dwa miodniki[9]. Pręcików naprzeciwległych płatkom jest 6[4][6] (reagują na dotyk stulając się do wnętrza kwiatu[4]). Zalążnia pojedyncza z długą lub krótką szyjką[4], często bardzo krótką[6].
Owoce
Podłużne, rzadko kulistawe jagody, zwykle czerwone, rzadziej granatowe do czarnych[9]. Zawierają od jednego do 10 nasion[6].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Ujęcie taksonomiczne rodzaju i jego relacja w stosunku do rodzaju mahonia Mahonia pozostaje od początku XIX wieku przedmiotem debaty naukowej[11]. Różni autorzy wyodrębniali oba rodzaje lub łączyli je w jeden (Berberis sensu lato), przy czym zwłaszcza w miarę publikowania kolejnych dowodów molekularnych przewagę zyskiwać zaczął pogląd drugi[12][13], w efekcie w bazach taksonomicznych często rodzaje te są łączone jako Berberis[14][15]. Mimo dowodów na parafiletyczny charakter rodzaju Mahonia wciąż nie ma ustalonego rozwiązania w zakresie taksonomii tych roślin[11]. Tradycyjny podział roślin między tymi dwoma rodzajami opiera się na kryteriach morfologicznych[16], przy czym kluczową cechą diagnostyczną są liście podzielone w rodzaju Mahonia i pojedyncze w rodzaju Berberis[16]. Znaczenie taksonomiczne tego kryterium zostało podważone po analizach różnic we wzorach użyłkowania pojedynczych liści świadczące o bliższych związkach filogenetycznych niektórych roślin z roślinami o liściach złożonych (typowych dla starszych przedstawicieli tej grupy) niż z innymi roślinami o liściach pojedynczych. W efekcie wyodrębnianie rodzaju Berberis w oparciu o to kryterium morfologiczne tworzyło sztuczną grupę obejmującą gatunki o różnym pochodzeniu[12]. W 2017 opublikowana została propozycja, bazująca na analizie molekularnej szerokiej grupy gatunków, z której wynika, że celowe jest wyodrębnienie w grupie Berberis-Mahonia czterech rodzajów obejmujących odpowiednio cztery główne linie rozwojowe zachowujące okrojone (wąsko ujmowane) rodzaje Berberis (≡ Berberis s.str.) i Mahonia oraz Alloberberis (≡ Mahonia sect. Horridae) i Moranothamnus (≡ Berberis claireae)[11].

Niezależnie od problemów z klasyfikacją gatunków tu zaliczanych rodzaj należy do podplemienia Berberidinae (wspólnie z ×Mahoberberis C. K. Schneid., Mahonia Nutt., Ranzania T.Ito) i plemienia Berberideae z podrodziny Berberidoideae w rodzinie berberysowatych (Berberidaceae) zaliczanej do jaskrowców (Ranunculales)[15][2].

Lista gatunków
 Osobny artykuł: Lista gatunków z rodzaju berberys.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-07-09] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-22].
  4. ↑ a b c d e f g h i j Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. I. Trees and shrubs. London: Macmillan, 1988, s. 81. ISBN 0-333-73003-8.
  5. ↑ a b c David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 109. ISBN 978-1-107-11502-6.
  6. ↑ a b c d Junsheng Ying: Berberis Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-04-13].
  7. ↑ Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., Valentine D.H., Walters S.M., Webb P.W.: Flora Europaea. Vol. 1. London: Cambridge University Press, 1964, s. 245.
  8. ↑ a b c d Berberis Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-04-13].
  9. ↑ a b c d e f g h i Włodzimierz Seneta, Drzewa i krzewy liściaste. T. 1, Abelia-Buxus, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 1991, s. 250-253, ISBN 83-01-10135-0.
  10. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 41, ISBN 978-83-62975-45-7.
  11. ↑ a b c Yu, Chih-Chieh; Chung, Kuo-Fang. Why Mahonia? Molecular recircumscription of Berberis s.l., with the description of two new genera, Alloberberis and Moranothamnus. „Taxon”. 66, 6, s. 1371-1392, 2017. 
  12. ↑ a b Jorge S. Marroquín, Joseph E. Laferrière. Transfer of Specific and Infraspecific Taxa from Mahonia to Berberis. „Journal of the Arizona-Nevada Academy of Science”. 30, 1, s. 53-55, 1997. 
  13. ↑ Young-Dong Kim, Sung-Hee Kim, Leslie R. Landrum. Taxonomic and phytogeographic implications from ITS phylogeny in Berberis (Berberidaceae). „Journal of Plant Research”. 117, 3, s. 175–182, 2004. 
  14. ↑ Berberis. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-07-15].
  15. ↑ a b Genus: Berberis L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-07-15].
  16. ↑ a b Leslie Walter Allam Ahrendt. Berberis and Mahonia A taxonomic revision. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 57, s. 1-480, 1961. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Berberys&oldid=68691014”