Synagoga w Mogielnicy
![]() Rzut parteru synagogi w Mogielnicy | |
Państwo | |
---|---|
Miejscowość | |
Adres |
plac Dół |
Budulec |
drewno |
Architekt |
nieznany, Henryk Stifelman (przebudowa) |
Data budowy |
po 1856 |
Data zburzenia | |
Tradycja | |
Obecnie |
nie istnieje |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego ![]() | |
Położenie na mapie Polski ![]() | |
![]() |
Synagoga w Mogielnicy – drewniana bożnica zbudowana w drugiej połowie XIX w. w Mogielnicy[1], obecnie mieście położonym w województwie mazowieckim, w powiecie grójeckim, nad rzeką Mogielanką. Powstała nie wcześniej niż w 1856[1]przy ulicy Dół[2], na północny wschód od mogielnickiego rynku. Po zniszczeniach wyrządzonych w trakcie I wojny światowej została odrestaurowana w latach dwudziestych XX w. Zakres prac obejmował m.in. naprawę zawalonego dachu, podmurowanie cokołu oraz podniesienie ścian[1]. We wrześniu 1939, na początku II wojny światowej, synagoga została spalona przez Niemców. Obiekt po zakończeniu wojny nie został odbudowany[1].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Gmina żydowska powstała w Mogielnicy pod koniec XVIII w.[1]. Miasto było jednym z ważniejszych ośrodków chasydyzmu[3], chociaż mogielnicka synagoga prawdopodobnie była przeznaczona społeczności aszkenazyjskiej[4]. Mieszkańcy wyznania mojżeszowego stanowili w 1827 prawie połowę ludności miejscowości. Nieistniejący budynek bożnicy został wzniesiony po 1856, kiedy to przez społeczność żydowską Mogielnicy został zakupiony drewniany dom, mający pełnić funkcję modlitewną. Synagoga musiała zostać wybudowana w późniejszym okresie[1].
W czasie I wojny światowej budynek został znacznie uszkodzony. Prace restauracyjne przeprowadzono po 1921 wg. projektu architekta Henryka Stiefelmana, jednocześnie przebudowując wnętrza obiektu. We wrześniu 1939 synagoga została spalona przez Niemców i nie została odbudowana[1].
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Synagoga była orientowana, zlokalizowana na północny wschód od mogielnickiego rynku, przy drodze prowadzącej do Grójca. Budynek piętrowy, drewniany, o wymiarach 10,0 m na 16,0 m oraz wysokości wynoszącej około 10,0 m. Zaprojektowany na planie prostokąta złożonego z dwóch zasadniczych części – sali głównej oraz przedsionka z wydzieloną izbą. Elewacja frontowa podkreślona trójosiowym, dwukondygnacyjnym portykiem kolumnowym. Na piętrze babiniec, dostępny z zewnętrznego podestu. Całość kryta czterospadowym dachem łamanym polskim, stolcowym. Autor projektu nie jest znany.
Budynek wykonany w konstrukcji zrębowej z lisicami, wewnątrz w formie półkolumn o uproszczonych, doryckich głowicach. Po pracach restauracyjnych w latach dwudziestych XX w. na niewysokim, murowanym cokole.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/MOGIELNICA_cross_section_S.pdf/page1-220px-MOGIELNICA_cross_section_S.pdf.jpg)
Ściany zewnętrzne artykułowane pionowym deskowaniem, podkreślone kleszczami o prostokątnym profilu. Północno-zachodnia elewacja frontowa z czterema kolumnami, opracowanymi podobnie do wewnętrznych lisic. Na niej główne wejście do synagogi, pierwotnie w skrajnym, lewym przęśle, po remoncie przeniesione na środkową oś, podobnie jak wejście do sali głównej z sieni. W portyku, na parterze grodzony ganek, na piętrze podest z balustradą przed babińcem, dostępny z jednobiegowych schodów zewnętrznych. Pozostałe elewacje z drewnianymi oknami: pojedynczymi, trójrzędowymi, dwudzielnymi w babińcach i przedsionku oraz bliźniaczymi, czterorzędowymi, dwudzielnymi zwieńczonymi łukowo w sali głównej. Tylna fasada, południowo-wschodnia, tradycyjnie z oknami skierowanymi na Jerozolimę.
Wejście frontowe prowadzi do sieni, pierwotnie mniejszej. Powiększona została kosztem wydzielonej izby-babińca. Dodatkowe wejście w elewacji południowej, blisko portyku. W mechicy na parterze szczelina, na piętrze szereg niewielkich okienek. Sala główna o proporcjach zbliżonych do kwadratu, o wymiarach 9,0 m x 8,6 m. Obniżona względem przedsionka o trzy stopnie. W osi budynku podciąg podparty w sali modlitw na dwóch słupach. Pomiędzy słupami bima na podwyższeniu ze schodkami od lewej i prawej strony. Pośrodku południowo-wschodniej ściany umiejscowiony aron ha-kodesz, po pracach remontowych wymieniony z szafy gdańskiej na kredens oraz pozbawiony zwieńczenia w postaci korony z napisami.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/MOGIELNICA_longitudal_section.pdf/page1-220px-MOGIELNICA_longitudal_section.pdf.jpg)
Wszystkie stropy płaskie, po restauracji synagogi w sali głównej „na nakładkę”. Belki stropowe oparte poprzecznie, na ścianach oraz podciągu. Wieńczący budynek dwukondygnacyjny, czterospadowy dach łamany, polski, stolcowy oparty na stropach oraz kolumnach portyku, prawdopodobnie pokryty gontem.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/MOGIELNICA_elevation_E.pdf/page1-220px-MOGIELNICA_elevation_E.pdf.jpg)
Wnętrza częściowo polichromowane. Dominują motywy roślinne i zwierzęce. Półkolumny oraz filary podpierające podciąg z malowanymi winoroślami. Na mechicy wizerunek Bramy Nieba, wołu oraz lwa. Nad oknami fryz obiegający cała salę główną z krajobrazem wypełnionym architekturą, drzewami i zwierzętami. Na tylniej ścianie przedstawienia instrumentów muzycznych. Strop pozbawiony polichromii[1].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h Maria i Kazimierz Piechotkowie , Bramy Nieba. Bóżnice drewniane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, [online] (pol.).
- ↑ Wirtualny Sztetl, https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/m/1241-mogielnica/112-synagogi-domy-modlitwy-mykwy/87150-synagoga-w-mogielnicy
- ↑ zobacz stronę Żydowskiego Instytutu Historycznego poświęconą Mogielnicy https://web.archive.org/web/20120705002205/http://www.jewishinstitute.org.pl/pl/gminy/miasto/374.html
- ↑ Portal The Bezalel Narkiss Index of Jewish Art: https://cja.huji.ac.il/browser.php?mode=set&id=22159
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- [1] Portal Wirtualny Sztetl;
- [2] Portal Jewish Institute;
- [3] Miasto Mogielnica na portalu JewishGen;
- [4] Miasto Mogielnica na portalu Boris Feldblyum Collection;
- [5] Portal The Bezalel Narkiss
Index of Jewish Art;
- [6] Strona poświęcona cmentarzowi żydowskiemu w Mogielnicy na portalu Blood and Frogs;
- [7] Strona poświęcona cmentarzowi żydowskiemu w Mogielnicy na portalu Cmentarze-Żydowskie.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Maria Piechotka, Kazimierz Piechotka, Bramy Nieba – Bóżnice drewniane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, wyd. I, Warszawa: Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata i Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, 2015, ISBN 978-83-942048-5-3 .