T Coronae Borealis
 Schemat układu: czerwony olbrzym (prawy) wypełnia powierzchnię Roche’a, a jego materia wypływa przez punkt libracyjny L1 na dysk akrecyjny (bladoniebieski, lewy) wokół białego karła | |||||||||||||||||
| Gwiazdozbiór | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rektascensja |
15h 59m 30,162s | ||||||||||||||||
| Deklinacja |
+25° 55′ 12,61″ | ||||||||||||||||
| Paralaksa (π) |
0,00109 ± 0,000028[1] | ||||||||||||||||
| Odległość | |||||||||||||||||
| Wielkość obserwowana (pasmo V) |
10,247 ± 0,031[1] | ||||||||||||||||
| Ruch własny (RA) |
−4,461 ± 0,016[1] | ||||||||||||||||
| Ruch własny (DEC) |
12,016 ± 0,028[1] | ||||||||||||||||
| Prędkość radialna |
−27,79 ± 0,13[1] | ||||||||||||||||
| Charakterystyka fizyczna | |||||||||||||||||
| Rodzaj gwiazdy | |||||||||||||||||
| Typ widmowy |
M3IIIe_sh[1] | ||||||||||||||||
| Alternatywne oznaczenia | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
 Położenie gwiazdy w gwiazdozbiorze | |||||||||||||||||
T Coronae Borealis (T CrB) – gwiazda nowa, znajdująca się w gwiazdozbiorze Korony Północnej, oddalona od Słońca o ok. 2990 lat świetlnych.
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Jest to układ podwójny złożony z czerwonego olbrzyma reprezentującego typ widmowy M3 i białego karła[2][3]. T CrB typowo ma obserwowaną wielkość gwiazdową zaledwie 10m (niewidoczna gołym okiem)[1]. Ze względu na bliskość obu składników, w układzie ma miejsce transfer masy: wodór z rozdętego czerwonego olbrzyma opada poprzez dysk akrecyjny na powierzchnię białego karła, gromadząc się, aż do eksplozji termojądrowej, która usuwa nagromadzoną materię[3]. Jest ona obserwowalna z Ziemi jako krótkotrwałe, bardzo silne pojaśnienie[3]. Podczas eksplozji jasność gwiazdy wzrasta około 1500 razy, osiągając wielkość około 2,5m[4]. Cykl powtarza się co około 80 lat, co sprawia, że T CrB jest klasyfikowana jako nowa powrotna[3][4].
Masa białego karła rośnie na skutek akrecji, dążąc do granicy Chandrasekhara, co oznacza, że system będzie ewoluował w stronę supernowej typu Ia[5].
Historia obserwacji
[edytuj | edytuj kod]
T Coronae Borealis była pierwszą zidentyfikowaną nową powrotną[5]. Wybuchy T CrB obserwowano kilkakrotnie nieuzbrojonym okiem, dobrze udokumentowane są obserwacje z 1866 i w 1946 roku[5][6]. Rok przed erupcją z 1946 roku, dzięki ciągłym obserwacjom Lesliego Peltiera, zaobserwowano poprzedzające ją pociemnienie gwiazdy. Krzywa blasku ukazuje także, że kilkadziesiąt dni po wybuchu i powrocie do typowej jasności nastąpiło czasowe pojaśnienie; analiza archiwalnych danych wykazała, że takie samo zjawisko wystąpiło też w 1866, ale nie ma ono jednoznacznego wyjaśnienia[5]. Badania archiwalne wskazały także prawdopodobne wcześniejsze obserwacje nowej. W grudniu 1787 roku brytyjski astronom Francis Wollaston zaobserwował gwiazdę, której współrzędne zgadzają się z położeniem T CrB, a wielkość gwiazdowa wskazuje, że była ona w trakcie wybuchu[7]. W 1217 roku opat Burchard z Ursbergu zaobserwował gołym okiem jasny obiekt w Koronie Północnej; czas zdarzenia i jego opis odpowiadają obserwacji wybuchu nowej[7].
W 2015 jasność układu wzrosła w stosunku do wieloletniej normy, a pomiędzy marcem a kwietniem 2023 roku znacznie spadła, podobnie jak miało to miejsce przed erupcją z 1946 roku[8]. Astronomowie oczekują, że następna eksplozja najprawdopodobniej wydarzy się we październiku 2024 roku[9].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g T Coronae Borealis w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ Anderson E., Francis C: HIP 78322. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-08-22]. (ang.).
- ↑ a b c d Beth Ridgeway, NASA, Global Astronomers Await Rare Nova Explosion [online], NASA, 6 lipca 2024 [dostęp 2024-08-28] (ang.).
- ↑ a b Kamil Złoczewski: Kosmos. Przewodnik obserwatora. T. 66. Poznań: Amermedia Sp. z o.o., 2013, s. 22–23. ISBN 978-83-252-1919-2.
- ↑ a b c d Bradley E. Schaefer, Comprehensive Photometric Histories of All Known Galactic Recurrent Novae, „[[The Astrophysical Journal]] Supplement Series”, 2, 187, 2010, s. 275–373, DOI: 10.1088/0067-0049/187/2/275, Bibcode: 2010ApJS..187..275S, arXiv:0912.4426.
- ↑ Mark Phillips, T Coronae Borealis – the Blaze Star [online], The Astronomical Society of Edinburgh, 10 lipca 2024 [dostęp 2024-08-28] (ang.).
- ↑ a b Bradley E. Schaefer, The recurrent nova T CrB had prior eruptions observed near December 1787 and October 1217 AD, „Journal for the History of Astronomy”, 4, 54, 2023, s. 436-455, DOI: 10.1177/00218286231200492, arXiv:2308.13668.
- ↑ B.E. Schaefer, B. Kloppenborg, E.O. Waagen, Announcing T CrB pre-eruption dip [online], AAVSO. American Association of Variable Star Observers [zarchiwizowane z adresu 2024-08-29].
- ↑ Jesús A. Toalá i inni, The X-ray rise and fall of the symbiotic recurrent nova system T CrB, „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”, 2, 532, 2024, s. 1421–1433, DOI: 10.1093/mnras/stae1579, ISSN 0035-8711, Bibcode: 2024MNRAS.532.1421T, arXiv:2405.08980 (ang.).