Widłogłówka dwupręga
| Phaner furcifer | |||
| (de Blainville, 1839) | |||
 Osobnik z kolekcji muzealnej | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
widłogłówka dwupręga | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Widłogłówka dwupręga[3], tana[4] (Phaner furcifer) – gatunek ssaka naczelnego z rodziny lemurkowatych (Cheirogaleidae). Endemit Madagaskaru, jest zagrożony wyginięciem.
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Widłogłówka dwupręga występuje w północno-wschodnim Madagaskarze, od Toamasiny na północ do włącznie półwyspu Masoala[5].
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1839 roku francuski zoolog Henri Marie Ducrotay de Blainville, nadając mu nazwę Lemur furcifer[1]. Miejsce typowe to Zatoka Antongila, Madagaskar[1][6]. Holotyp to skóra dorosłej samicy (sygnatura MNHN-ZM-2007-1544) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu[7], czaszka zilustrowana przez de Blainville’a[8] najwyraźniej zaginęła po 1939 roku[9]; okaz zebrany w 1834 roku przez Jules’a Goudota[7].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy[5].
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Phaner: Etymologia nazwy rodzajowej Phaner ciekawiła badaczy przez wiele lat. Gray często tworzył tajemnicze nazwy taksonów, których nie wyjaśniał. W 1904 amerykański zoolog Theodore Sherman Palmer starał się udokumentować etymologie wszystkich nazw taksonów ssaków, jednak nie potrafił definitywnie wyjaśnić pochodzenia właśnie nazwy rodzajowej Phaner, wskazując tylko na pochodzenie z greki od φανερός (phaneros) oznaczającego „widoczny, oczywisty”[10]. W 2012 Alex Dunkel, Jelle Zijlstra i Colin Groves podjęli próbę wyjaśnienia zagadki. Idąc za pewnymi początkowymi spekulacjami, poszukiwanie literatury wydanej około 1870 ujawniło źródło nazwy: brytyjską komedię The Palace of Truth autorstwa W.S. Gilberta, której premiera odbyła się w Londynie 19 listopada 1870, prawie półtora tygodnia przed datą ukończenia przedmowy manuskryptu Graya (także opublikowanego w Londynie). Komedia skupia się na bohaterach noszących imiona: Król Phanor, Mirza i Azema. Jako że rodzaje Mirza i Azema (mikrusek rdzawy, Microcebus rufus, obecnie synonim dla Microcebus) zostały również opisane w tej samej publikacji i są równie zagadkowe, autorzy doszli do wniosku, że Gray widział komedię i nadał trzem rodzajom lemurów jako nazwy imiona jej bohaterów[11].
- furcifer: łac. furcifer „uchwyt na widły”, od furca „widły o dwóch ostrzach”[12].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Brak danych dotyczących wymiarów i masy ciała[13][14]. Ubarwienie od rudoszarego do brązowoszarego, z charakterystycznym ciemnym pasem biegnącym wzdłuż grzbietu, rozwidlonym na głowie, przechodzącym w dwa pasy sięgające oczu.
Tryb życia
[edytuj | edytuj kod]Prowadzą naziemny i nadrzewny, wyłącznie nocny tryb życia. Zamieszkują wilgotny las równikowy. W przeciwieństwie do większości małych małpiatek, u tego gatunku nie stwierdzono magazynowania zapasów tłuszczu i zapadania w stan estywacji. Wyspecjalizowały się w pobieraniu z drzew soku, który sączy się przez małe otwory utworzone przez szkodniki w powierzchni drzewa. Oprócz soku drzew lemurki tana zjadają również niektóre owady. Same padają ofiarą takich drapieżników jak czubak madagaskarski i galidie – malgaskie mangusty.
Tana żyją w trwałych związkach monogamicznych, rzadziej poligynicznych. Samica rodzi jedno młode. Długość życia w niewoli dochodzi do 12 lat.
Status zagrożenia i ochrona
[edytuj | edytuj kod]W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów widłogłówka dwupręga od 2020 roku klasyfikowana jest jako gatunek zagrożony (EN, Endangered); wcześniej, od 2014 roku zaliczano ją do kategorii VU (ang. vulnerable ‘narażony’), a od 2008 roku do kategorii LC (ang. least concern ‘najmniejszej troski’). Od 2004 roku gatunek nie był obserwowany przez naukowców w jego naturalnym środowisku (stan w 2017). Lemur ten występuje w regionach, które doświadczyły znacznej utraty siedlisk, rozkwitu nielegalnego wydobycia surowców (np. szafirów) i gdzie trwają intensywne polowania. Wziąwszy pod uwagę te zagrożenia przypuszcza się, że liczebność populacji zmalała o około połowę w ciągu ostatnich trzech pokoleń (tj. 21 lat) i nadal spada[2].
Gatunek jest ujęty w I załączniku konwencji waszyngtońskiej (CITES)[15]. Został stwierdzony na kilku obszarach chronionych, w tym w Parku Narodowym Masoala i Parku Narodowym Zahamena[2].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c H.M.D. de Blainville: Ostéographie, ou, Description iconographique comparée du squelette et du système dentaire des Mammifères récents et fossiles: pour servir de base à la zoologie et à la géologie. T. 1. Paris: J.B. Baillière et fils, 1839–1864, s. 35. (fr.).
- ↑ a b c d Phaner furcifer, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 29. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 101. ISBN 83-01-14344-4.
- ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 140. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Phaner furcifer de Blainville, 1839. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-05]. (ang.).
- ↑ a b MNHN-ZM-2007-1544. [w:] Mammals (ZM) [on-line]. Muséum national d’histoire naturelle. [dostęp 2023-09-05]. (ang.).
- ↑ H.M.D. de Blainville: Ostéographie, ou, Description iconographique comparée du squelette et du système dentaire des Mammifères récents et fossiles: pour servir de base à la zoologie et à la géologie. Atlas. T. 1. Paris: J.B. Baillière et fils, 1839–1864, s. ryc. vii. (fr.).
- ↑ C.P. Groves & I. Tattersall. Geographical variation in the fork-marked lemur, Phaner furcifer (Primates, Cheirogaleidae). „Folia Primatologica”. 56 (1), s. 46, 1991. DOI: 10.1159/000156526. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 528, 1904. (ang.).
- ↑ A.R. Dunkel, J.S. Zijlstra & C.P. Groves. Giant rabbits, marmosets, and British comedies: etymology of lemur names, part 1. „Lemur News”. 16, s. 66–67, 2012. ISSN 1608-1439. (ang.).
- ↑ furcifer, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-05] (ang.).
- ↑ Ch. Schwitzer, R.A. Mittermeier, E.E. Louis, Jr. & M.C. Richardson: Family Cheirogaleidae (Mouse, Giant Mouse, Dwarf and Fork-marked Lemurs). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 64. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 90. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ Phaner furcifer, [w:] Species+ [online], UNEP-WCMC, CITES Secretariat [dostęp 2023-11-21] (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- K. Briercheck: Phaner furcifer. (On-line), Animal Diversity Web, 1999. [dostęp 2008-12-25]. (ang.).
- S. Flannery: Fork-crowned Lemur (Phaner furcifer). The Primata. [dostęp 2008-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (21 listopada 2009)]. (ang.).