Twierdza św. Elżbiety (Kropywnycki)
48°29′53″N 32°15′14″E/48,498056 32,253889 nowoczesny widok z góry | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Światosława Chorobrogo 1 |
| Typ budynku |
kopce ziemne |
| Architekt |
Ivan Glebov |
| Inwestor |
L. Mentcelius |
| Zniszczono |
1784 |
| Właściciel |
własność publiczna |
Położenie na mapie Ukrainy  | |
Położenie na mapie obwodu kirowohradzkiego  | |
Położenie na mapie miasta Kropywnycki  | |
| 48°29′53″N 32°15′14″E/48,498056 32,253889
| |
.jpg)
.svg)
Twierdza św. Elżbiety – dawna twierdza ziemna w mieście Kropywnycki, w geograficznym centrum Ukrainy (znane również lokalnie jako „kopce ziemne”). W Europie istnieje nie więcej niż dziesięć tego typu twierdz.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Po powstaniu Nowej Serbii na ziemiach ukraińskich Kozaków twierdza powstała w celu ochrony terytoriów serbskich osadników przed najazdami Tatarów. Twierdza św. Elżbiety została zbudowana zgodnie z dekretem Senatu, który utworzył także Nową Serbię. Dekret został 4 stycznia 1752 podpisany przez cesarzową Elżbietę. Na podstawie dekretu serbski pułkownik Ivan Horvat otrzymał dyplom uznania, a Ivan Glebov otrzymał instrukcję[1][2].
Do budowy twierdzy przybył pułk hadziacko-mirhorodzki 1390 ukraińskich kozaków, a główne prace ukończył w ciągu czterech miesięcy: od czerwca do października 1754. Podczas prac zginęło 72 Zaporożców, 233 zachorowało, a 855 uciekło do Siczy[3]. Twierdza św. Elżbiety tylko raz służyła w czasie działań wojennych – podczas wojny rosyjsko-tureckiej (1768–1774). 4 stycznia 1769 dowodzona przez chana krymskiego Kirima Gireja 70-tysięczna armia turecko-tatarska przekroczyła granicę i 7 stycznia zatrzymała się w pobliżu stacji. W twierdzy ukrywali się generał Isakow wraz z garnizonem i okolicznymi mieszkańcami. Tatarzy splądrowali okoliczne wsie i wzięli w niewolę okolicznych mieszkańców, jednak obrońcom miasta udało się odeprzeć ataki tatarskie i przepędzić najeźdźców. Była to ostatnia wyprawa Tatarów krymskich na Ukrainę[4].
Od 1775 twierdza św. Elżbiety utraciła swoje znaczenie obronne. W 1784 twierdzę zlikwidowano. Całą artylerię przewieziono do Chersonia, a sama twierdza w ciągu kilku lat stopniowo została rozbrojona. W 1794 przechowywano tu jeszcze 162 sztuki broni, które służyły 277 strzelcom. Do przygranicznych miast, głównie do Chersonia, wywożono działa i artylerię. W kwietniu 1795 do Nowomyrhorody wysłano 5 armat. W dawnej twierdzy zachowały się jedynie dwie armaty – ustawione są one na kamiennych cokołach przy wejściu od strony dawnej bramy głównej[5]. W latach 1797–1801 twierdza była centrum administracyjnym guberni noworosyjskiej[potrzebny przypis]. Całkowite zniesienie statusu twierdzy nastąpiło 15 marca 1805. Rozwiązano garnizon, lecz w koszarach przez wiele lat mieścił się batalion (trzy kompanie).
Zarys twierdzy stał się emblematem miasta[6].
W latach wojny ukraińsko-sowieckej bolszewicy utworzyli tu więzienie dla przeciwników politycznych, przede wszystkim dla atamanów Republiki Chołodnojarskiej.
Od 1950 na terenie dawnej twierdzy znajduje się zespół pamięci poświęcony Armii Czerwonej. W pobliżu dawnej bramy głównej znajduje się pomnik bohatera Związku Radzieckiego Grigorija Kuropyatnikowa[7].
Stan obecny
[edytuj | edytuj kod]Na terenie dawnej twierdzy znajdują się zespoły pamięci poświęcone bohaterom II wojny światowej i wojny rosyjsko-ukraińskiej[8]. Również w 2016 utworzono pomnik ofiar Wielkiego Głodu (w latach 1932–1933 miasto straciło 2238 mieszkańców)[9].
-
Pomnik Grigorija Kuropjatnikowa (1921–1982) -
Miejsce głównej bramy -
Pozostałości umocnień ziemnych -
Widok z góry -
Północna część -
Wschodnia część -
Część zachodnia -
Część południowa
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ На доповіді Сената «Генваря 4 дня 1752 года подписано Ея императорского Величества рукою тако: быть по сему, а данную генерал майору Глебову инструкцию велено оной крепости учинить наперед план и для рассмотрения прислать в военную коллегию». Центральний державний військово-історичний архів Росії Ф.349, інв.№ 9, спр.1445, стор.2-4
- ↑ Хто креслив перші плани фортеці Святої Єлисавети [online], dozor.kr.ua [dostęp 2024-08-08].
- ↑ Фортеця Святої Єлисавети [online], librarychl.kr.ua [dostęp 2024-08-08].
- ↑ Об учреждении Губернского города в Екатеринославском Наместничестве, под названием Екатеринославля, и о составлении сего Наместничества из 15 уездов
- ↑ О устройстве новых укреплений по границам Екатеринославской губернии
- ↑ Кривенко В. Герб і прапор Кіровограда // Знак. — 1998. — № 17. — С. 5.
- ↑ Шукач | ЖЗЛ: Куропятников Григорий Александрович [online], www.shukach.com [dostęp 2024-08-08].
- ↑ Історичні вали фортеці Св. Єлисавети [online], kroptravel.gov.ua [dostęp 2024-08-08].
- ↑ Загальноукраїнський том Національної книги пам'яті жертв Голодомору 1932–1933 років в Україні
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Соколов Г. И. Историческая и статистическая записка о военном городе Елисаветграде // Записки Одесского общества истории и древностей. — Т. 2. — 1848. — С. 386–395;
- Українське козацтво: Мала енциклопедія. — Київ; Запоріжжя, 2005.
- Архів фортеці Єлисавети в ІР НБУВ / Інгульський степ, альманах. К. 2016.