Wiązówka (roślina)

Wiązówka
	; Wiązówka błotna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	wiązówka
	Nazwa systematyczna
	Filipendula Mill.; Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754
	Typ nomenklatoryczny
	Filipendula vulgaris Moench
Synonimy
	Ulmaria Mill.;
	Ulmaria Mill.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wiązówka (Filipendula Mill.) – rodzaj roślin z rodziny różowatych (Rosaceae). Należy do niego 13 gatunków (oraz mieszańce międzygatunkowe)^[5]. Występują na półkuli północnej na obszarach o klimacie umiarkowanym^[6], zasiedlając zwykle siedliska wilgotne, ale też w jednym przypadku (wiązówka bulwkowa) – suche i wapienne zbocza^[6]^[7]. Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne^[8].

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj ten najbardziej zróżnicowany jest w Azji wschodniej. W Chinach rośnie 7 gatunków^[9], kilka we wschodniej Syberii i na Wyspach Japońskich. W Europie, w tym w Polsce, rosną dwa gatunki^[7]^[10]:

wiązówka błotna Filipendula ulmaria (L.) Maxim.
wiązówka bulwkowa, w. bulwkowata Filipendula vulgaris Moench

Wiązówka błotna jest najszerzej rozprzestrzeniona – rośnie od wschodniej Azji^[9], poprzez Europę po Amerykę Północną. Na kontynencie amerykańskim rośnie także wiązówka bulwkowa, a poza tym wiązówka czerwona (Filipendula rubra)^[7].

Morfologia i biologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Byliny, często kępowe. Pędy nadziemne wzniesione i wyprostowane, osiągające nawet do 3,5 m wysokości^[7], wyrastają z krótkiego kłącza, często zgrubiałego bulwiasto^[9].
Liście: Nagie, dolne pierzasto podzielone, z listkami kształtu lancetowatego, o brzegu ząbkowanym. Często pomiędzy 3–5 większymi listkami obecne są listki mniejsze. Listek szczytowy większy od pozostałych, czasem 3–5 łatkowy lub nawet klapowany. U nasady liścia obecna jest para okazałych lub drobnych przylistków przyrastających do ogonka^[8]^[7].
Kwiaty: Niewielkie, zwykle obupłciowe, zebrane w wielokwiatowe, silnie rozgałęzione wiechy, bez liści przykwiatowych (przysadek i podkwiatków). Działki kielicha, w liczbie 5, są drobne, zrośnięte u nasady i podczas owocowania odgięte do dołu. Płatków korony jest 5. Płatki są zwykle zaokrąglone, z krótkim paznokciem, barwy białej, różowej lub czerwonej. Pręciki liczne, w liczbie od 20 do 40, u nasady zrosłe z małym dyskiem miodnikowym. Słupków jest od 5 do 15, najczęściej około 10. Są górne, umieszczone są na płaskim lub nieco wyniesionym dnie kwiatowym. Są wolne lub zrosłe u nasady (tylko w jednym przypadku – bocznie). Zawierają po 1–2 zalążki. Na szczycie zwieńczone są główkowatym znamieniem^[8]^[7]^[9].
Owoce: Jednonasienne mieszki (czasem określane jako niełupki ze względu na przylegającą do nasiona owocnię)^[9]. Owoce, zwykle w liczbie około 10 są często ścieśnione i nieco skręcone ze sobą^[7]. Nasiona mają kształt wrzecionowaty i zawierają bardzo niewiele bielma^[9].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj należący do plemienia Ulmarieae, podrodziny Rosoideae, rodziny różowatych (Rosaceae Juss.), rzędu różowców, kladu różowych w obrębie okrytonasiennych. Stanowi klad bazalny w obrębie podrodziny^[2]^[11].

Wykaz gatunków^[5]^[12]

Filipendula angustiloba (Turcz. ex Fisch. & C.A.Mey.) Maxim.
Filipendula auriculata (Ohwi) Kitam.
Filipendula camtschatica (Pall.) Maxim. – wiązówka kamczacka
Filipendula digitata (Willd.) Bergmans – wiązówka palmowata, w. dłoniasta
Filipendula glaberrima Nakai – wiązówka gładka
Filipendula × intermedia (Glehn) Juz.
Filipendula kiraishiensis Hayata
Filipendula multijuga Maxim.
Filipendula occidentalis (S.Watson) Howell
Filipendula × purpurea Maxim. – wiązówka purpurowa
Filipendula rubra (Hill) B.L.Rob. – wiązówka czerwona
Filipendula tsuguwoi Ohwi
Filipendula ulmaria (L.) Maxim. – wiązówka błotna
Filipendula vestita (Wall. ex G.Don) Maxim.
Filipendula vulgaris Moench – wiązówka bulwkowa, w. bulwkowata

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-05].
↑ ^a ^b Filipendula Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-08-05].
↑ ^a ^b GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 145. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ^c Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin, tom I, A-J. Poznań: Zysk i S-ka, 2011, s. 375. ISBN 978-83-7506-845-0.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Li Chaoluan: Filipendula. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-07-26].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 84, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ D.D. Potter D.D. i inni, Phylogeny and classification of Rosaceae, „Plant Systematics and Evolution”, 266, 2007, s. 5–43, DOI: 10.1007/s00606-007-0539-9 .
↑ Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008. ISBN 978-83-925110-5-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].

[grin-4] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-05].

[powo-5] Filipendula Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-08-05].

[E-6] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[philips-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 145. ISBN 0-333-74890-5.

[grabowska-8] Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin, tom I, A-J. Poznań: Zysk i S-ka, 2011, s. 375. ISBN 978-83-7506-845-0.

[china-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Li Chaoluan: Filipendula. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-07-26].

[checklist-10] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 84, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[11] D.D. Potter D.D. i inni, Phylogeny and classification of Rosaceae, „Plant Systematics and Evolution”, 266, 2007, s. 5–43, DOI: 10.1007/s00606-007-0539-9 .

[12] Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008. ISBN 978-83-925110-5-2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]