Wieldządz
53°19′26″N 18°48′13″E/53,323889 18,803611| wieś | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (III 2011) |
293[2] |
| Strefa numeracyjna |
56 |
| Kod pocztowy |
87-214[3] |
| Tablice rejestracyjne |
CWA |
| SIMC |
0848405 |
Położenie na mapie gminy Płużnica  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu wąbrzeskiego  | |
| 53°19′26″N 18°48′13″E/53,323889 18,803611[1]
| |
Wieldządz – wieś w Polsce położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie wąbrzeskim, w gminie Płużnica.
Na wschód od wsi znajduje się Jezioro Wieldządzkie.
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]W wiekach średnich miejscowość ta była ośrodkiem Komturii wieldządzkiej[4].
W latach 1939–1945 położona była w okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, w rejencji bydgoskiej (Regierungsbezirk Bromberg)[5], w powiecie Chełmno (Kreis Kulm)[6].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa toruńskiego.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczyła 293 mieszkańców[2]. Jest dziewiątą co do wielkości miejscowością gminy Płużnica.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wieś została lokowana na prawie chełmińskim 18 lutego 1349 roku na podstawie wystawionego w Malborku przywileju, który nadał wielki mistrz krzyżacki Henryk Dusemer. Pod koniec lat 70. XIII wieku władze krzyżackie założyły w Wieldządzu komturstwo. Istniało ono nieprzerwanie przynajmniej do 1316 roku, a następnie podległe mu terytoria zostały włączone w skład komturstwa ziemi chełmińskiej[4].
W latach 1939 - 1942 nazwą wsi było Villisaß, lecz po przeprowadzonej zamianie nazw miejscowości w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, w latach 1942 - 1945 nazywała się Welsas. Pod okupacją niemiecką miejscowość ta posiadała status wsi[6].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- nieużytkowany budynek dawnego kościoła ewangelickiego, poświęconego w roku 1900. Świątynia przestała pełnić funkcję obiektu sakralnego po opuszczeniu terenu przez niemieckich ewangelików w roku 1945. Kościół należał do parafii znajdującej się w strukturach Superintendentury (diecezji) Wąbrzeźno Ewangelickiego Kościoła Unijnego. Po II wojnie światowej świątynia została splądrowana, a znajdujące się w niej cenne wyposażenie przeniesione do okolicznych parafii katolickich. Wykorzystywano ją jako magazyn. W latach 60. XX wieku zburzono wieżę. W roku 1993 w kościele otwarto lokal rozrywkowy (dyskoteka Rink Weis), który zaprzestał działalności w roku 2006[7][8].
- Z kościołem ewangelickim związana była pastorówka, ochronka dla dzieci.
- cmentarz ewangelicki, otwarty w roku 1901 i zdewastowany na początku lat 90. XX wieku[7].
- Grodzisko średniowieczne[9][10].
Zamek w Wieldządzu
[edytuj | edytuj kod]W 1222 wzmiankowany jako dawny gród Vilisaz[11]. W 1277 roku Jaćwingowie pod wodzą Skumanda zniszczyli przedzamcze "castrum Welsais", ale zamek krzyżacki został obroniony[11]. W 1278 roku został wzmiankowany pierwszy komtur krzyżacki Dietrich. W 1308 roku komturem został Otto von Lauterberg, inicjator najazdów na Polskę po 1327 roku. Około 1316 zlikwidowano komturię i włączono jej ziemie do komturstwa ziemi chełmińskiej[4]. Zamek zniszczono przypuszczalnie podczas wojny głodowej w 1414 roku. W latach 1971, 1990, 1995 prowadzono niewielkie wykopaliska archeologiczne. Zamek przypuszczalnie składał się budynku szachulcowego na kamiennym fundamencie o długości ponad 30 metrów. Zamek górny przypuszczalnie otaczał wał. Poprzedzało go przedzamcze o nierozpoznanych jeszcze fortyfikacjach. W późniejszym okresie mogła na zamku górnym zostać zbudowana ceglana wieża rycerska[11].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 145889.
- ↑ a b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1461 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c https://www.archeologia.umk.pl/panel/wp-content/uploads/Wieldzadz_druk_03.03.2024-mini.pdf
- ↑ Germanizacja nazw miejscowości w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie. Wybór źródeł, wstęp i oprac. M. Kubicki, Gdańsk-Warszawa 2022, s. 93.
- ↑ a b Germanizacja nazw miejscowości w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie. Wybór źródeł, wstęp i oprac. M. Kubicki, Gdańsk-Warszawa 2022, s. 103.
- ↑ a b Parafia i kościół ewangelicki w Wieldządzu. pluznickiehistorie.pl. [dostęp 2015-08-05]. (pol.).
- ↑ Jakub Stykowski: Tak wygląda opuszczony kościół w Kujawsko-Pomorskiem. Tam podobno odprawiano czarne msze. Gazeta Pomorska, 2025-03-23. [dostęp 2025-03-27].
- ↑ Matuszewska-Kola W., Wyniki prac wykopaliskowych prowadzonych na grodzisku w Wieldządzu, pow. Wąbrzeźno, w 1971 r., [w:] Komunikaty Archeologiczne. Badania wykopaliskowe na terenie województwa bydgoskiego w latach 1970–1972, Bydgoszcz 1978, s. 225–229.
- ↑ Boguwolski R., 1994 Wieldządz, [w:] Wczesnośredniowieczne grodziska, s. 190–194.
- ↑ a b c Tomasz Torbus, Zamki konwentualne Państwa Krzyżackiego w Prusach. Część II: Katalog, Słowo/Obraz Terytoria, 2023, ISBN: 978-83-7453-216-7
| Miejscowości gminy |
| ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostki pomocnicze gminy |
|
