Podział administracyjny Polski (1975–1998)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Podział administracyjny Polski w latach 1975–1998
Granice województw na tle gmin
Obszary właściwości urzędów rejonowych (stan na 31 XII 1998)
Porównanie podziałów administracyjnych sprzed i po reformie z 1999 roku
Polska Rzeczpospolita Ludowa


Godło PRL

Ten artykuł jest częścią serii:
Ustrój i polityka PRL

Portal Polska Ludowa

Podział administracyjny Polski w latach 1975–1998 – podział administracyjny obowiązujący od 1 czerwca 1975 r. do 31 grudnia 1998 r. Został wprowadzony ustawą z 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych[1], trwał do reformy w 1999 roku.

Utworzono 49 województw, zlikwidowano pośredni szczebel administracyjny – powiaty.

Nieliczne województwa miały więcej niż 1 000 000 mieszkańców. Stolicami nowych województw zostały w wielu przypadkach średnie bądź małe, prowincjonalne miasta. Włączono wiele mniejszych miast i wsi do większych miejscowości, próbując sztucznie tworzyć ośrodki wielkomiejskie (np. Marklowice, Pszów, Radlin i Rydułtowy włączono do Wodzisławia Śląskiego).

Historia[edytuj | edytuj kod]

Jako powód reformy uznaje się chęć wzmocnienia kontroli nad niższymi warstwami aparatu państwowego przez KC PZPR. Po przejęciu władzy przez Edwarda Gierka i rozbiciu opozycji w Biurze Politycznym nadal trwał opór niższych warstw PZPR, gdzie tworzyły się partyjne kliki. Poprzez reorganizację administracji i nowy podział terytorialny Gierek mógł wprowadzić „swoich ludzi” do komitetów wojewódzkich i rozbić stare stronnictwa[2].

Nie było podziału na gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie, lecz na miasta i gminy jako podstawowe jednostki administracyjne. Początkowo Polska dzieliła się na 2343 gminy i 814 miast, a więc na 3157 jednostek najniższego rzędu. Warszawa, Łódź, Kraków i Wrocław miały szczególny status, z wewnętrznym podziałem na dzielnice jako pomocnicze jednostki administracyjne.

Województwo warszawskie miało status województwa stołecznego (do 26 maja 1990)[1][3], a województwa łódzkie i krakowskie były województwami miejskimi (do 30 czerwca 1984)[1][4][a].

Na terenie województw miejskich wojewódzkie rady narodowe nosiły nazwy „Rada Narodowa Miasta (nazwa miasta)”. Na terenie województwa wrocławskiego wojewódzka rada narodowa nosiła nazwę „Rada Narodowa Województwa Wrocławskiego i Miasta Wrocławia”, w rzeczywistości do wydzielenia miasta Wrocławia jako osobnej jednostki z województwa wrocławskiego nigdy nie doszło[1].

Restrukturyzacja w III RP[edytuj | edytuj kod]

W 1990 utworzono 254 urzędy rejonowe[3][5], będące pomocniczymi jednostkami wojewódzkich organów administracji rządowej ogólnej. W następnych latach ich liczba wzrosła do 268[6][7]. Stanowiły one instytucjonalną bazę przywróconych z dniem 1 stycznia 1999 r. powiatów[8].

W 1991 i 1992 przeprowadzono wielką restrukturyzację gmin, dokonując istotnych zmian w dotychczasowym podziale na miasta i gminy[b][9][10][11]:

  • większość odrębnych jednostek posiadających wspólne organy dla zarówno miast, jak i gmin (znajdujących się w miastach) połączono; określenie gmina miejsko-wiejska nie było oficjalnie używane, stosowano nadal określenie gmina (obocznie używano określenia miasto połączone z gminą lub miasto-gmina, aby odróżnić je od gmin typowo wiejskich),
  • niektóre odrębne jednostki posiadające aczkolwiek wspólne organy dla zarówno miast, jak i gmin (znajdujących się w miastach) oficjalnie rozdzielono,
  • część odrębnych jednostek posiadających oddzielne organy dla zarówno miast, jak i gmin (znajdujących się w miastach) zachowała swą odrębność; dotyczyło to szczególnie większych miast choć występowały duże rozbieżności; stan ten (traktowany jako niezmienny) nie został opisany w dziennikach ustaw,
  • nieliczne miasta, które zachowały swą odrębność w dalszym ciągu, były jednostkami administracyjnymi określanymi jako miasta (nie gminy).

Województwa były pogrupowane w osiem makroregionów[12]:

  • Makroregion Północny – województwa szczecińskie, koszalińskie, słupskie, gdańskie, elbląskie, stolica Gdańsk;
  • Makroregion Północno-Wschodni – województwa olsztyńskie, suwalskie, ostrołęckie, łomżyńskie, białostockie, stolica Białystok;
  • Makroregion Środkowo-Zachodni – województwa pilskie, bydgoskie, toruńskie, włocławskie, poznańskie, konińskie, kaliskie, stolica Poznań;
  • Makroregion Środkowy – województwa płockie, ciechanowskie, łódzkie, skierniewickie, warszawskie, sieradzkie, piotrkowskie, radomskie, stolica Warszawa;
  • Makroregion Środkowo-Wschodni – województwa siedleckie, bialskopodlaskie, lubelskie, chełmskie, zamojskie, stolica Lublin;
  • Makroregion Południowo-Zachodni – województwa gorzowskie, zielonogórskie, leszczyńskie, jeleniogórskie, legnickie, wałbrzyskie, wrocławskie, stolica Wrocław;
  • Makroregion Południowy – województwa opolskie, częstochowskie, katowickie, bielskie, stolica Katowice;
  • Makroregion Południowo-Wschodni – województwa kieleckie, tarnobrzeskie, krakowskie, tarnowskie, rzeszowskie, przemyskie, nowosądeckie, krośnieńskie, stolica Kraków.

Pod koniec lat 90. XX wieku przeprowadzono kolejną reformę administracyjno-samorządową kraju, wprowadzając na nowo powiaty oraz ustanawiając 16 województw.

Miasta[edytuj | edytuj kod]

W latach 1975–1998 75 miejscowości otrzymało prawa miejskie, głównie duże wsie gminne, posiadające je wcześniej. Jednak spora grupa miast odzyskała samodzielność po włączeniu ich do miast sąsiednich w latach 70.: Poręba, Sławków, Międzyzdroje, Bieruń, Lędziny, Wojkowice, Rydułtowy, Pszów, Miasteczko Śląskie, Imielin, Radlin, Radzionków, Zagórz. W okresie tym 8 miast utraciło prawa miejskie, było to spowodowane dalszym łączeniem się miast w drugiej połowie lat 70.

Lista województw[edytuj | edytuj kod]

W latach 1975–1998 istniały następujące województwa:

Położenie Województwo Miasto
wojewódzkie
Powierzchnia
(1998, km²)
Ludność
(1997, tys.)[13]
Liczba gmin ogółem (1997)[13] Liczba gmin miejskich (1997)[13] Liczba gmin miejsko-wiejskich (1997)[13] Liczba gmin wiejskich (1997)[13] Liczba miast (1997)[13]
POL województwo bialopodlaskie 1975.svg bialskopodlaskie POL Biała Podlaska COA.svg Biała Podlaska 5348 309 40 4 2 34 6
POL województwo bialostockie 1975.svg białostockie POL Białystok COA.svg Białystok 10 055 701,7 55 5 15 35 20
POL województwo bielskie 1975.svg bielskie POL Bielsko-Biała COA.svg Bielsko-Biała 3704 924 59 8 10 41 18
POL województwo bydgoskie 1975.svg bydgoskie POL Bydgoszcz COA.svg Bydgoszcz 10 349 1135,2 59 3 25 31 28
POL województwo chelmskie 1975.svg chełmskie POL Chełm COA.svg Chełm 3866 249,4 30 4 0 26 4
POL województwo ciechanowskie 1975.svg ciechanowskie POL Ciechanów COA.svg Ciechanów 6362 436,9 51 5 6 40 11
POL województwo czestochowskie 1975.svg częstochowskie POL Częstochowa COA (1944-1992).svg Częstochowa 6182 780,6 58 4 13 41 17
POL województwo elblaskie 1975.svg elbląskie POL Elbląg COA.svg Elbląg 6103 494,4 42 5 13 24 18
POL województwo gdanskie 1975.svg gdańskie POL Gdańsk COA.svg Gdańsk 7394 1464,8 63 16 5 42 21
POL województwo gorzowskie 1975.svg gorzowskie POL Gorzów Wielkopolski COA.svg Gorzów Wielkopolski 8484 513,3 40 2 20 18 22
POL województwo jeleniogorskie 1975.svg jeleniogórskie POL Jelenia Góra COA 1.svg Jelenia Góra 4379 523,9 40 12 13 15 25
POL województwo kaliskie 1975.svg kaliskie POL Kalisz COA 1.svg Kalisz 6512 723,5 58 3 17 38 20
POL województwo katowickie 1975.svg katowickie Katowice Herb.svg Katowice 6650 3908,6 97 39 16 42 55
Województwo kieleckie kieleckie Herb miasta Kielce.svg Kielce 9211 1132,8 80 4 18 58 22
Województwo konińskie konińskie POL Konin COA.svg Konin 5139 480,6 48 4 14 30 18
Województwo koszalińskie koszalińskie POL Koszalin COA.svg Koszalin 8470 526 41 6 12 23 18
POL województwo krakowskie 1975.svg (miejskie) krakowskie POL Kraków COA.svg Kraków 3254 1242,5 39 1 12 26 13
Województwo krośnieńskie krośnieńskie POL Krosno COA.svg Krosno 5702 509,5 44 3 9 32 12
POL województwo legnickie 1975.svg legnickie POL Legnica COA.svg Legnica 4037 525,3 37 6 5 26 11
POL województwo leszczynskie 1975.svg leszczyńskie POL Leszno COA.svg Leszno 4154 398,8 32 2 18 12 20
POL województwo lubelskie 1975.svg lubelskie POL Lublin COA 1.svg Lublin 6792 1027,5 69 6 11 52 17
POL województwo lomzynskie 1975.svg łomżyńskie POL Łomża COA.svg Łomża 6684 353,2 46 5 7 34 8
POL województwo lodzkie 1975.svg (miejskie) łódzkie POL Łódź COA.svg Łódź 1524 1105,4 18 6 2 10 8
Województwo nowosądeckie nowosądeckie POL Nowy Sącz COA.svg Nowy Sącz 5576 743,1 59 9 5 45 14
POL województwo olsztyńskie 1975.svg olsztyńskie POL Olsztyn COA.svg Olsztyn 12 327 776 58 10 13 35 23
POL województwo opolskie 1975.svg opolskie POL Opole COA.svg Opole 8535 1023,7 65 3 27 35 30
POL województwo ostroleckie 1975.svg ostrołęckie POL Ostrołęka COA.svg Ostrołęka 6498 410,8 44 4 6 34 10
POL województwo pilskie 1975.svg pilskie POL Piła COA 1.svg Piła 8205 496,5 43 6 18 19 24
POL województwo piotrkowskie 1975.svg piotrkowskie POL Piotrków Trybunalski 1975 COA.png Piotrków Trybunalski 6266 642,9 56 4 7 45 11
POL województwo plockie 1975.svg płockie POL Płock COA.svg Płock 5117 521,2 48 5 5 38 10
POL województwo poznanskie 1975.svg poznańskie POL Poznań COA.svg Poznań 8151 1360,8 62 5 29 28 34
Województwo przemyskie przemyskie POL Przemyśl COA.svg Przemyśl 4437 415,5 41 6 5 30 11
POL województwo radomskie 1975.svg radomskie POL Radom COA.svg Radom 7294 764 63 2 14 47 16
Województwo rzeszowskie rzeszowskie POL Rzeszów COA.svg Rzeszów 4397 751,9 47 4 9 34 13
POL województwo siedleckie 1975.svg siedleckie POL Siedlce COA.svg Siedlce 8499 661,6 74 7 6 61 13
POL województwo sieradzkie 1975.svg sieradzkie POL Sieradz COA.svg Sieradz 4868 412,7 42 2 8 32 10
POL województwo skierniewickie 1975.svg skierniewickie POL Skierniewice COA.svg Skierniewice 3960 423,9 44 6 2 36 8
POL województwo slupskie 1975.svg słupskie POL Słupsk COA.svg Słupsk 7453 428,5 37 6 5 26 11
POL województwo suwalskie 1975.svg suwalskie POL Suwałki COAII.svg Suwałki 10 490 488,5 48 5 10 33 15
POL województwo szczecinskie 1975.svg szczecińskie POL Szczecin COA.svg Szczecin 9982 995,1 54 3 28 23 31
Województwo tarnobrzeskie tarnobrzeskie POL Tarnobrzeg COA.svg Tarnobrzeg 6283 610 55 3 14 38 17
POL województwo tarnowskie 1975.svg tarnowskie POL Tarnów COA.svg Tarnów 4151 698,5 48 3 7 38 10
POL województwo torunskie 1975.svg toruńskie POL Toruń COA.svg Toruń 5348 673,9 49 8 5 36 13
POL województwo walbrzyskie 1975.svg wałbrzyskie POL Wałbrzych COA.svg Wałbrzych 4168 735,3 45 15 16 14 31
POL województwo warszawskie 1975.svg (stołeczne) warszawskie POL Warszawa COA.svg Warszawa 3788 2418,4 58 25[c] 13 20 28
POL województwo wloclawskie 1975.svg włocławskie POL Włocławek COA.svg Włocławek 4402 434,9 46 8 7 31 15
POL województwo wroclawskie 1975.svg wrocławskie Herb wroclaw.svg Wrocław 6287 1137,3 40 3 15 22 18
Województwo zamojskie zamojskie POL Zamość COA.svg Zamość 6980 490,6 57 4 6 47 10
POL województwo zielonogorskie 1975.svg zielonogórskie POL Zielona Góra COA.svg Zielona Góra 8868 677,8 57 7 21 29 28

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. W województwie stołecznym i obu miejskich stanowiska wojewody i prezydenta miasta były połączone.
  2. Zmiany weszły w życie 1 lutego 1991, 2 kwietnia 1991 i 1 stycznia 1992.
  3. W tym 11 gmin na obszarze miasta stołecznego Warszawy.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c d Dz.U. z 1975 r. nr 16, poz. 91.
  2. Wojciech Roszkowski: Historia Polski 1914–1998, Wydanie siódme rozszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999, s. 330. ISBN 83-01-12921-2.
  3. a b Dz.U. z 1990 r. nr 21, poz. 123.
  4. Dz.U. z 1983 r. nr 41, poz. 185.
  5. Dz.U. z 1990 r. nr 54, poz. 316.
  6. Dz.U. z 1991 r. nr 3, poz. 16.
  7. Dz.U. z 1997 r. nr 102, poz. 649.
  8. Andrzej Gawryszewski, Ludność Polski w XX wieku, Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, 2005, s. 56, ISBN 83-87954-66-7, ISSN 1643-2312.
  9. Dz.U. z 1991 r. nr 2, poz. 9.
  10. Dz.U. z 1991 r. nr 3, poz. 12.
  11. Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397.
  12. Polska, Kontynenty, Świat – Atlas geograficzny dla klas VI-VIII, PPWK Warszawa-Wrocław, 1992.
  13. a b c d e f Rocznik statystyczny województw 1998, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1998, s. XL-XLI (s. 41–42 dokumentu PDF).