Podział administracyjny Polski (1975–1998)

	Polska Rzeczpospolita Ludowa ;
	Ten artykuł jest częścią serii:; Ustrój i polityka PRL Ustrój polityczny; Konstytucja; Sejm Rada Społeczno-Gospodarcza (od 1982); ; Rada Państwa Przewodniczący; ; Rząd Premier; ; Podział administracyjny: 1944–75 • 1975–98; Rady narodowe; Partie polityczne; Prezydent PRL (od 1989); Senat (od 1989); Trybunał Stanu (od 1982); Trybunał Konstytucyjny (od 1986); Rzecznik Praw Obywatelskich (od 1988); Naczelny Sąd Administracyjny (od 1980);
	Portal Polska Ludowa

Podział administracyjny Polski w latach 1975–1998

Granice województw na tle gmin

Obszary właściwości urzędów rejonowych (stan na 31 XII 1998)

Porównanie podziałów administracyjnych sprzed i po reformie z 1999 roku

Podział administracyjny Polski w latach 1975–1998 – podział administracyjny obowiązujący od 1 czerwca 1975 r. do 31 grudnia 1998 r. Został wprowadzony ustawą z 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych^[1], trwał do reformy w 1999 roku.

Utworzono 49 województw, zlikwidowano pośredni szczebel administracyjny – powiaty.

Nieliczne województwa miały więcej niż 1 000 000 mieszkańców. Stolicami nowych województw zostały w wielu przypadkach średnie bądź małe, prowincjonalne miasta. Włączono wiele mniejszych miast i wsi do większych miejscowości, próbując sztucznie tworzyć ośrodki wielkomiejskie (np. Marklowice, Pszów, Radlin i Rydułtowy włączono do Wodzisławia Śląskiego).

Historia[edytuj | edytuj kod]

Jako powód reformy uznaje się chęć wzmocnienia kontroli nad niższymi warstwami aparatu państwowego przez KC PZPR. Po przejęciu władzy przez Edwarda Gierka i rozbiciu opozycji w Biurze Politycznym nadal trwał opór niższych warstw PZPR, gdzie tworzyły się partyjne kliki. Poprzez reorganizację administracji i nowy podział terytorialny Gierek mógł wprowadzić „swoich ludzi” do komitetów wojewódzkich i rozbić stare stronnictwa^[2].

Nie było podziału na gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie, lecz na miasta i gminy jako podstawowe jednostki administracyjne. Początkowo Polska dzieliła się na 2343 gminy i 814 miast, a więc na 3157 jednostek najniższego rzędu. Warszawa, Łódź, Kraków i Wrocław miały szczególny status, z wewnętrznym podziałem na dzielnice jako pomocnicze jednostki administracyjne.

Województwo warszawskie miało status województwa stołecznego (do 26 maja 1990)^[1]^[3], a województwa łódzkie i krakowskie były województwami miejskimi (do 30 czerwca 1984)^[1]^[4]^[a].

Na terenie województw miejskich wojewódzkie rady narodowe nosiły nazwy „Rada Narodowa Miasta (nazwa miasta)”. Na terenie województwa wrocławskiego wojewódzka rada narodowa nosiła nazwę „Rada Narodowa Województwa Wrocławskiego i Miasta Wrocławia”, w rzeczywistości do wydzielenia miasta Wrocławia jako osobnej jednostki z województwa wrocławskiego nigdy nie doszło^[1].

Restrukturyzacja w III RP[edytuj | edytuj kod]

W 1990 utworzono 254 urzędy rejonowe^[3]^[5], będące pomocniczymi jednostkami wojewódzkich organów administracji rządowej ogólnej. W następnych latach ich liczba wzrosła do 268^[6]^[7]. Stanowiły one instytucjonalną bazę przywróconych z dniem 1 stycznia 1999 r. powiatów^[8].

W 1991 i 1992 przeprowadzono wielką restrukturyzację gmin, dokonując istotnych zmian w dotychczasowym podziale na miasta i gminy^[b]^[9]^[10]^[11]:

większość odrębnych jednostek posiadających wspólne organy dla zarówno miast, jak i gmin (znajdujących się w miastach) połączono; określenie gmina miejsko-wiejska nie było oficjalnie używane, stosowano nadal określenie gmina (obocznie używano określenia miasto połączone z gminą lub miasto-gmina, aby odróżnić je od gmin typowo wiejskich),
niektóre odrębne jednostki posiadające aczkolwiek wspólne organy dla zarówno miast, jak i gmin (znajdujących się w miastach) oficjalnie rozdzielono,
część odrębnych jednostek posiadających oddzielne organy dla zarówno miast, jak i gmin (znajdujących się w miastach) zachowała swą odrębność; dotyczyło to szczególnie większych miast choć występowały duże rozbieżności; stan ten (traktowany jako niezmienny) nie został opisany w dziennikach ustaw,
nieliczne miasta, które zachowały swą odrębność w dalszym ciągu, były jednostkami administracyjnymi określanymi jako miasta (nie gminy).

Województwa były pogrupowane w osiem makroregionów^[12]:

Makroregion Północny – województwa szczecińskie, koszalińskie, słupskie, gdańskie, elbląskie, stolica Gdańsk;
Makroregion Północno-Wschodni – województwa olsztyńskie, suwalskie, ostrołęckie, łomżyńskie, białostockie, stolica Białystok;
Makroregion Środkowo-Zachodni – województwa pilskie, bydgoskie, toruńskie, włocławskie, poznańskie, konińskie, kaliskie, stolica Poznań;
Makroregion Środkowy – województwa płockie, ciechanowskie, łódzkie, skierniewickie, warszawskie, sieradzkie, piotrkowskie, radomskie, stolica Warszawa;
Makroregion Środkowo-Wschodni – województwa siedleckie, bialskopodlaskie, lubelskie, chełmskie, zamojskie, stolica Lublin;
Makroregion Południowo-Zachodni – województwa gorzowskie, zielonogórskie, leszczyńskie, jeleniogórskie, legnickie, wałbrzyskie, wrocławskie, stolica Wrocław;
Makroregion Południowy – województwa opolskie, częstochowskie, katowickie, bielskie, stolica Katowice;
Makroregion Południowo-Wschodni – województwa kieleckie, tarnobrzeskie, krakowskie, tarnowskie, rzeszowskie, przemyskie, nowosądeckie, krośnieńskie, stolica Kraków.

Pod koniec lat 90. XX wieku przeprowadzono kolejną reformę administracyjno-samorządową kraju, wprowadzając na nowo powiaty oraz ustanawiając 16 województw.

Miasta[edytuj | edytuj kod]

W latach 1975–1998 75 miejscowości otrzymało prawa miejskie, głównie duże wsie gminne, posiadające je wcześniej. Jednak spora grupa miast odzyskała samodzielność po włączeniu ich do miast sąsiednich w latach 70.: Poręba, Sławków, Międzyzdroje, Bieruń, Lędziny, Wojkowice, Rydułtowy, Pszów, Miasteczko Śląskie, Imielin, Radlin, Radzionków, Zagórz. W okresie tym 8 miast utraciło prawa miejskie, było to spowodowane dalszym łączeniem się miast w drugiej połowie lat 70.

Lista województw[edytuj | edytuj kod]

W latach 1975–1998 istniały następujące województwa:

Województwo	Miasto wojewódzkie	Powierzchnia (1998, km²)	Ludność (1997, tys.)^[13]	Liczba gmin ogółem (1997)^[13]	Liczba gmin miejskich (1997)^[13]	Liczba gmin miejsko-wiejskich (1997)^[13]	Liczba gmin wiejskich (1997)^[13]	Liczba miast (1997)^[13]
bialskopodlaskie	Biała Podlaska	5348	309	40	4	2	34	6
białostockie	Białystok	10 055	701,7	55	5	15	35	20
bielskie	Bielsko-Biała	3704	924	59	8	10	41	18
bydgoskie	Bydgoszcz	10 349	1135,2	59	3	25	31	28
chełmskie	Chełm	3866	249,4	30	4	0	26	4
ciechanowskie	Ciechanów	6362	436,9	51	5	6	40	11
częstochowskie	Częstochowa	6182	780,6	58	4	13	41	17
elbląskie	Elbląg	6103	494,4	42	5	13	24	18
gdańskie	Gdańsk	7394	1464,8	63	16	5	42	21
gorzowskie	Gorzów Wielkopolski	8484	513,3	40	2	20	18	22
jeleniogórskie	Jelenia Góra	4379	523,9	40	12	13	15	25
kaliskie	Kalisz	6512	723,5	58	3	17	38	20
katowickie	Katowice	6650	3908,6	97	39	16	42	55
kieleckie	Kielce	9211	1132,8	80	4	18	58	22
konińskie	Konin	5139	480,6	48	4	14	30	18
koszalińskie	Koszalin	8470	526	41	6	12	23	18
(miejskie) krakowskie	Kraków	3254	1242,5	39	1	12	26	13
krośnieńskie	Krosno	5702	509,5	44	3	9	32	12
legnickie	Legnica	4037	525,3	37	6	5	26	11
leszczyńskie	Leszno	4154	398,8	32	2	18	12	20
lubelskie	Lublin	6792	1027,5	69	6	11	52	17
łomżyńskie	Łomża	6684	353,2	46	5	7	34	8
(miejskie) łódzkie	Łódź	1524	1105,4	18	6	2	10	8
nowosądeckie	Nowy Sącz	5576	743,1	59	9	5	45	14
olsztyńskie	Olsztyn	12 327	776	58	10	13	35	23
opolskie	Opole	8535	1023,7	65	3	27	35	30
ostrołęckie	Ostrołęka	6498	410,8	44	4	6	34	10
pilskie	Piła	8205	496,5	43	6	18	19	24
piotrkowskie	Piotrków Trybunalski	6266	642,9	56	4	7	45	11
płockie	Płock	5117	521,2	48	5	5	38	10
poznańskie	Poznań	8151	1360,8	62	5	29	28	34
przemyskie	Przemyśl	4437	415,5	41	6	5	30	11
radomskie	Radom	7294	764	63	2	14	47	16
rzeszowskie	Rzeszów	4397	751,9	47	4	9	34	13
siedleckie	Siedlce	8499	661,6	74	7	6	61	13
sieradzkie	Sieradz	4868	412,7	42	2	8	32	10
skierniewickie	Skierniewice	3960	423,9	44	6	2	36	8
słupskie	Słupsk	7453	428,5	37	6	5	26	11
suwalskie	Suwałki	10 490	488,5	48	5	10	33	15
szczecińskie	Szczecin	9982	995,1	54	3	28	23	31
tarnobrzeskie	Tarnobrzeg	6283	610	55	3	14	38	17
tarnowskie	Tarnów	4151	698,5	48	3	7	38	10
toruńskie	Toruń	5348	673,9	49	8	5	36	13
wałbrzyskie	Wałbrzych	4168	735,3	45	15	16	14	31
(stołeczne) warszawskie	Warszawa	3788	2418,4	58	25^[c]	13	20	28
włocławskie	Włocławek	4402	434,9	46	8	7	31	15
wrocławskie	Wrocław	6287	1137,3	40	3	15	22	18
zamojskie	Zamość	6980	490,6	57	4	6	47	10
zielonogórskie	Zielona Góra	8868	677,8	57	7	21	29	28

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ W województwie stołecznym i obu miejskich stanowiska wojewody i prezydenta miasta były połączone.
↑ Zmiany weszły w życie 1 lutego 1991, 2 kwietnia 1991 i 1 stycznia 1992.
↑ W tym 11 gmin na obszarze miasta stołecznego Warszawy.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b ^c ^d Dz.U. z 1975 r. nr 16, poz. 91.
↑ Wojciech Roszkowski: Historia Polski 1914–1998, Wydanie siódme rozszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999, s. 330. ISBN 83-01-12921-2.
↑ ^a ^b Dz.U. z 1990 r. nr 21, poz. 123.
↑ Dz.U. z 1983 r. nr 41, poz. 185.
↑ Dz.U. z 1990 r. nr 54, poz. 316.
↑ Dz.U. z 1991 r. nr 3, poz. 16.
↑ Dz.U. z 1997 r. nr 102, poz. 649.
↑ AndrzejA. Gawryszewski AndrzejA., Ludność Polski w XX wieku, Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, 2005, s. 56, ISBN 83-87954-66-7, ISSN 1643-2312 .
↑ Dz.U. z 1991 r. nr 2, poz. 9.
↑ Dz.U. z 1991 r. nr 3, poz. 12.
↑ Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397.
↑ Polska, Kontynenty, Świat – Atlas geograficzny dla klas VI-VIII, PPWK Warszawa-Wrocław, 1992.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Rocznik statystyczny województw 1998, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1998, s. XL-XLI (s. 41–42 dokumentu PDF) .

[5] W województwie stołecznym i obu miejskich stanowiska wojewody i prezydenta miasta były połączone.

[10] Zmiany weszły w życie 1 lutego 1991, 2 kwietnia 1991 i 1 stycznia 1992.

[16] W tym 11 gmin na obszarze miasta stołecznego Warszawy.

[ustawa-1] Dz.U. z 1975 r. nr 16, poz. 91.

[2] Wojciech Roszkowski: Historia Polski 1914–1998, Wydanie siódme rozszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999, s. 330. ISBN 83-01-12921-2.

[ustawa2-3] Dz.U. z 1990 r. nr 21, poz. 123.

[ustawa3-4] Dz.U. z 1983 r. nr 41, poz. 185.

[6] Dz.U. z 1990 r. nr 54, poz. 316.

[7] Dz.U. z 1991 r. nr 3, poz. 16.

[8] Dz.U. z 1997 r. nr 102, poz. 649.

[9] AndrzejA. Gawryszewski AndrzejA., Ludność Polski w XX wieku, Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, 2005, s. 56, ISBN 83-87954-66-7, ISSN 1643-2312 .

[11] Dz.U. z 1991 r. nr 2, poz. 9.

[12] Dz.U. z 1991 r. nr 3, poz. 12.

[13] Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397.

[14] Polska, Kontynenty, Świat – Atlas geograficzny dla klas VI-VIII, PPWK Warszawa-Wrocław, 1992.

[:0-15] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Rocznik statystyczny województw 1998, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1998, s. XL-XLI (s. 41–42 dokumentu PDF) .

[1]

[2]

[3]

[4]

[a]

[5]

[6]

[7]

[8]

[b]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[c]