Wigierczycy

Wigierczycy – organizatorzy i uczestnicy harcerskich kursów instruktorskich organizowanych w latach 1924–1939 i po wojnie do 1959 nad jeziorem Wigry przez Warszawską i Mazowiecką Chorągiew Harcerzy ZHP, potem także nieformalna grupa mająca cechy spontanicznego ruchu wewnątrz ZHP, zrzeszająca młodych instruktorów harcerskich – uczestników tych kursów.

Działalność wigierczyków odbierana była przez niektórych jako opozycyjna wobec kierownictwa ZHP; przede wszystkim jednak miała cechy puszczańskie, nawiązujące do tradycji woodcraftu.

Zachód słońca nad jeziorem Wigry

Kursy instruktorskie

Na odludziu w sosnowym borze nad Zatoką Hańczańską jeziora Wigry (rejon wsi Cimochowizna), w miejscu odkrytym w 1923 przez 17 Warszawską Drużynę Harcerską, odbył się w 1924 pierwszy obóz i zarazem kurs instruktorski Chorągwi Warszawskiej. Zapoczątkował on organizowane w tym samym miejscu coroczne (oprócz 1933 i 1935) obozy szkoleniowe Chorągwi Warszawskiej, a od 1928 – również Chorągwi Mazowieckiej. Początkowo czterotygodniowe obozy stanowiły cały kurs instruktorski, z czasem stały się częścią cyklu szkoleń, obejmujących kurs teoretyczny w Warszawie, trzydniowy kurs dyskusyjny w „Domku Harcerskim” przy ul. Saskiej, praktykę w innej drużynie, obóz zimowy w górach i obóz wigierski. Po zakończeniu szkolenia uczestnicy kursów wigierskich otrzymywali stopień przodownika (podharcmistrza) – ówcześnie pierwszy stopień instruktorski.

Kursy wigierskie były jednym z bardziej znaczących przedsięwzięć programowych w przedwojennym ZHP, ich celem było m.in. ujednolicenie zasad kształcenia kadry instruktorskiej związku (z tego względu na kursach weryfikowano stopnie i sprawności harcerskie).

Charakterystyczne cechy kursów wigierskich – m.in.:

• własny styl obozownictwa – bez elementów wojskowych (bram, ogrodzenia, apeli, raportów i meldunków),
• bliski kontakt z pierwotną przyrodą,
• puszczaństwo (obecne m.in. w zdobnictwie, rozkładzie i trybie zajęć),
• bogata symbolika i obrzędowość oparta w części na elementach starosłowiańskich,
• swoiste nazewnictwo (m.in. miana puszczańskie),
• specyficzna, serdeczna atmosfera.

Symbolem kursów był totem Światowida, który ustawiano co rok w lesie nad zatoką.

Specyficzna atmosfera kursów niezwykle silnie integrowała uczestników i pozostawiała trwałe przyjaźnie, mające znaczenie w dalszych biografiach wigierczyków.

Na kształt kursów mieli wpływ wybitni instruktorzy harcerscy, m.in. harcmistrzowie: Stanisław Lange, Aleksander Kamiński „Kamyk”, Władysław Ludwig „Czarna Pantera”, Tomasz Piskorski „Piskorz Jelenie Rogi”, Witold Sosnowski, Wacław Błaszczyk, Henryk Wechsler. Na przedwojennych kursach wigierskich wyszkoliło się ok. 600-700, a wg innych źródeł nawet ok. 1100 młodszych instruktorów (wśród nich był m.in. Jan Bytnar).

Ostatni kurs przedwojenny zorganizowano w 1939, do tradycji tej częściowo powrócono również po wojnie – kursy nad Wigrami odbywały się do 1959.

Zatokę Hańczańską jeziora Wigry od czasu obozów harcerskich niektórzy nazywają Zatoką Harcerską. Jednak według przewodnika turystycznego z lat 30. nazwy te nie są tożsame, precyzyjniej Zatoka Harcerska jest częścią Zatoki Hańczańskiej.

Batalion

Do kursów na Suwalszczyźnie nawiązali twórcy konspiracyjnej organizacji „Wigry”, późniejszego batalionu harcerskiego, częściowo wywodzący się ze środowiska ich organizatorów (Władysław Ludwig, Witold Sosnowski).

Krąg instruktorski

Środowisko przedwojennych instruktorów organizujących kursy wigierskie utworzyło w latach 1956–1965 krąg instruktorski przy Głównej Kwaterze Harcerstwa. Krąg „Wigry” zrzeszał ok. 400 instruktorów, pochodzących z różnych chorągwi ZHP, którzy zamieszkali w Warszawie. Prowadził szeroką działalność programową, m.in. opracowywał zadania programowe, wspierał organizację kursów instruktorskich i ogólnopolskich imprez harcerskich, popularyzował historię ZHP. W kręgu istniały sekcje problemowe, m.in. obozowa, historyczna, opieki, wydawnicza oraz harcerskiej służby krwi. Pracami „Wigier” kierowała rada kręgu.

Krąg wydawał periodyki: „Wiadomości Wigierskie” (w latach 1957–1962), a następnie „Biuletyn Wigierski” (1962–1964), w których publikowano prace problemowe, opracowania instruktorskie (np. prace z kursów instruktorskich), instrukcje, wspomnienia, biogramy i inne. Redaktorami tych czasopism byli m.in. Kazimierz Gorzkowski, Andrzej Fersten, Maria Fersten.

Przewodniczący kręgu „Wigry”:

• Józef Sosnowski
• Zdzisław Domaradzki
• Józef Sosnowski (ponownie)
• Stanisława Wej-Osiecka

Miejsce upamiętniające kursy

Tablica na kamieniu upamiętniająca harcerzy z kursów instruktorskich, znajdująca się na terenie pokamedulskiego zespołu klasztornego (niedaleko studni). Ufundowana i ulokowana w 1993 przez harcerzy z Harcerskiego Ruchu Ochrony Środowiska im. św. Franciszka z Asyżu.

Bibliografia

• Leksykon harcerstwa. Olgierd Fietkiewicz (red.). Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 1988, s. 494.
• Henryk G. Wechsler. O tradycji i kursach wigierskich.. „Harcerstwo”. 1, 1948. brak numeru strony, cyt. w: Pobudka. Pismo instruktorskie ZHR. [dostęp 2009-06-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-25)].