Wir pyłowy
Wir pyłowy, wir piaskowy (ang. dust devil) – zjawisko atmosferyczne z grupy litometeorów[1], typ wiru powietrznego, stosunkowo krótkotrwałego i raczej niewielkich rozmiarów, powstającego zwykle przy bezchmurnym lub pogodnym niebie[2] (co odróżnia go od trąby powietrznej, która jest związana z chmurami konwekcyjnymi) i przy łagodnym wietrze, najczęściej wczesnym popołudniem[2]. Wąska, wirująca kolumna, ustawiona w osi w przybliżeniu pionowej, staje się widoczna w wyniku zasysania cząstek pyłu, piasku lub fragmentów roślinności[3].
Typowy wir pyłowy tworzy się nad silnie nagrzaną przez słońce powierzchnią gruntu. Ziemia jest najmocniej nagrzana w przybliżeniu między godzinami: 12.30 a 14.00, gdy kąt wysokości słońca jest duży. Ciepło jest przekazywane do atmosfery, przez co w pobliżu powierzchni gruntu tworzy się wysoce niestabilna warstwa powietrza. Uwolnienie zmagazynowanej w tej warstwie energii prowadzi do powstawania pióropuszy termicznych szybko wznoszącego się powietrza. Słaby wiatr sprzyja zainicjowaniu rotacji w takich miejscach, co prowadzi do powstania wiru[2].
Niestabilność przypowierzchniowej warstwy powietrza (lub innej mieszaniny gazów) zależy od wartości intensywności pionowego kontrastu temperatury, a nie samej temperatury, dlatego wiry pyłowe mogą wystąpić także przy stosunkowo niskich temperaturach (np. na Marsie, gdzie temperatury są znacznie niższe niż na Ziemi)[2].
Większość wirów pyłowych istnieje od kilku sekund do około pięciu minut. W rzadkich przypadkach mogą trwać ponad godzinę. Rekordowy wir o wysokości ok. 750 m przetrwał siedem godzin i przebył dystans 64 km po słonych równinach w zachodnim Utah. Największe wiry mogą osiągać wysokość nawet 1500 metrów i szerokość kilkuset metrów[2], ale większość nie przekracza 30 metrów wysokości[3]. Wiatr w wirze o przeciętnej intensywności osiąga prędkość ok. 40 km/h, a najsilniejszych zjawiskach może przekraczać 80 km/h[2].
Najwięcej wirów pyłowych występuje na terenach suchych: na Saharze, pustyniach Australii, południowym zachodzie Stanów Zjednoczonych, niektórych częściach Indii i na Bliskim Wschodzie. Jest to prawdopodobnie najczęściej występujący typ wirów powietrznych[2].
Wiry pyłowe na Marsie[edytuj | edytuj kod]
Wiry pyłowe występują także na Marsie, co odkryto w latach 70. dzięki sondom Viking. Bezpośrednich dowodów na ich istnienie dostarczyły lądowania Pathfindera[4][5] oraz łaziki marsjańskie Spirit[6] i Opportunity[7]. Marsjańskie wiry pyłowe mają z reguły większe rozmiary niż ziemskie. Na powstawanie i dynamikę wirów pyłowych ma prawdopodobnie wpływ pole magnetyczne planety[potrzebny przypis].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Lithometeors. [w:] International Cloud Atlas [on-line]. World Meteorological Organization. [dostęp 2021-05-23]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g whirlwind, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2021-05-23] (ang.).
- ↑ a b Dust Whirl or Sand Whirl (Dust Devil). [w:] International Cloud Atlas [on-line]. World Meteorological Organization. [dostęp 2021-05-23]. (ang.).
- ↑ Dust Devil Vortices at the Ares Vallis MPF Landing Site, Mars Exploration Program, 2006
- ↑ Martian Dust Devils Caught, Climate Research USA, Ruhr-Universität Bochum, 2006
- ↑ Spirit Gets A Dust Devil Once-Over, SPACE.com
- ↑ Martian Dust Devil Whirls into Opportunity's View. [dostęp 2010-10-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-24)].