Wklęsłopancerzówka czerwonogłowa
| Platemys platycephala[1] | |||||
| (Schneider, 1792) | |||||
_(10358928446).jpg)
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Rodzaj |
Platemys | ||||
| Gatunek |
Platemys platycephala | ||||
| |||||
Wklęsłopancerzówka czerwonogłowa (Platemys platycephala) – gatunek żółwia z rodziny matamatowatych (Chelidae) i podrzędu żółwi bokoszyjnych; jedyny przedstawiciel rodzaju Platemys[2]. Występuje w Ameryce Południowej[3].
Wygląd
[edytuj | edytuj kod]Wklęsłopancerzówka czerwonogłowa jest obecnie jedynym gatunkiem z rodzaju Platemys[4] i można go odróżnić od blisko spokrewnionego rodzaju Acanthochelys dzięki podwójnie spłaszczonemu ciału, spłaszczonej skorupie oraz spłaszczonej głowie[5]. Ponadto żółw ten ma podwójny wzór rowków na pancerzu. P. platycephala ma bardzo duży zasięg występowania w porównaniu z żółwiami Acanthochelys. Dwa podgatunki, P. p. platycephala i P. p. melanonota różnią się na podstawie wzoru kolorystycznego[4]. Kamuflaż jest bardzo przydatny w przypadku tego gatunku, ponieważ zamieszkuje płytkie baseny i koryta potoków. Pomarańczowo-brązowy wzór[4] na głowie utrudnia dostrzeżenie go z góry ze względu na ściółkę liściową o podobnym kolorze wzdłuż małych basenów i koryt potoków. Inne rozróżnienia obejmują haczyk u podstawy stopy do kopulacji (u samców) i wyspecjalizowany otwór u podstawy plastronu do składania jaj (u samic)[5].
P. platycephala to żółw średniej wielkości o długości skorupy od 14 do 18 cm[6]. Samice są zwykle nieco mniejsze i mają krótsze ogony. Karapaks jest eliptyczny i spłaszczony, a dwie wzniesione części tworzą zagłębienie. Pancerz jest pomarańczowego do żółtobrązowego i czarnego w różnych ilościach, w zależności od podgatunku[6]. Plastron jest koloru ciemnobrązowego lub czarnego, podczas gdy mostek (boczna część skorupy) jest żółty z czarnym paskiem w poprzek[5]. Wzory głowy i szyi składają się z pomarańczowych lub żółto-brązowych pasków na grzbiecie oraz czarnych pasków na brzuchu i po bokach. Głowa jest mała, trójkątna, gładka i niepodzielna. Na szyi znajdują się stożkowate guzki – zaokrąglone wypustki i łuski chroniące przed atakiem drapieżników[6]. P. platycephala należy do podrzędu żółwi bokoszyjnych. Te żółwie chowają głowy do skorup, wyginając szyję na boki, a nie prosto, jak żółwie bokoszyjne. Tęczówki są brązowe. Czarne kończyny posiadają duże przednie łuski, ogon jest krótki i czarny. Błony pławne występują zarówno na przednich, jak i tylnych kończynach, ponieważ żółw ten porusza się w wodzie i na lądzie[5].
Genetyka
[edytuj | edytuj kod]Istnieje kilka badań genetycznych dotyczących tego gatunku żółwia. Bickham i in. (1993) przeprowadzili badanie cytologiczne na małą skalę dotyczące poziomów ploidii (liczby zestawów chromosomów) komórek somatycznych i gametowych na kilku okazach w Surinamie[7]. Autorzy zbadali wiele tkanek (śledzionę, wątrobę, krew, jądra) sześciu próbek (pięciu samców, jedną samicę) i odkryli, że komórki wykazywały różny poziom ploidalności u poszczególnych osobników i pomiędzy nimi. Jeden osobnik płci męskiej składał się nawet z komórek triploidalnych i tetraploidalnych[4]. Stwierdzono większą zmienność genetyczną w odniesieniu do stosunku diploidalnego (2n) do triploidalnego (3n) wśród wielu osobników niż w obrębie jednego osobnika[4]. Ponadto komórki diploidalne brały udział wyłącznie w mejozie i późniejszym rozmnażaniu płciowym u samców, więc wystąpiły prawidłowe gamety i normalna płodność[7].
Jest to rzadkie zjawisko ze względu na ograniczoną liczbę żywych osobników poliploidalnych występujących w naturalnych populacjach kręgowców. Rodzaj jaszczurek Lacerta i rodzaj ryb Phoxinus to jedyne inne znane przykłady mozaicyzmu diploidalnego i triploidalnego[8][9]. Dodatkowo P. platycephala zawiera kilka kombinacji poziomu ploidalności (xn) w różnych typach komórek lub tkanek. Zjawisko to znane jest jako mozaikowość lub chimeryzm[8][9]. W kolejnym badaniu Bickham i Hanks (2009) przeprowadzili analizę cytogenetyczną żółwia, aby określić, jak powszechny jest ten proces w Ameryce Południowej, i odkryli, że w Boliwii istnieją normalne populacje diploidalne, podczas gdy populacje zmiennej ploidalności utrzymują się w Surinamie[7]. Ponadto Darr i in. (2006) odkryli, że populacje żółwi z Gujany Francuskiej charakteryzują się zwiększoną częstością występowania triploidów w porównaniu z Boliwią i Surinamem[7]. Przetestowano kilka hipotez, wykorzystując dane filogenetyczne z mitochondrialnego DNA (mtDNA), ale stwierdzono wysoki poziom rozbieżności w przypadku trzech populacji monofiletycznych[7].
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Żółw ten zamieszkuje duży obszar w północnej i środkowej Ameryce Południowej, od południowego dorzecza Orinoko w Wenezueli po dorzecze Amazonki. Jednakże P. platycephala nie zamieszkuje dużych rzek, lecz występuje w płytkich potokach i na dnie lasów[10].
Ernst (1983) zbadał rozległy zasięg geograficzny tego gatunku i ustalił obecność ciemniejszego podgatunku w jego zachodnim zasięgu. Do wyjaśnienia istnienia tego podgatunku autor wykorzystał „teorię ostoi leśnych czwartorzędu”. Teoria opiera się na znaczących zmianach klimatycznych zachodzących na równiku i wokół niego w okresie czwartorzędu. Podczas tych zmian klimatycznych związanych ze zlodowaceniami, północne lasy deszczowe Ameryki Południowej otrzymały mniej opadów i uległy zniszczeniu, a następnie rozszerzyły się podczas interglacjału[11]. Zmiana ta spowodowała, że u wielu gatunków zaszła specjacja allopatyczna i dała początek nowemu podgatunkowi – P. p. melanonota[11].
Podgatunki
[edytuj | edytuj kod]Istnieją dwa podgatunki wklęsłopancerzówki czerwonogłowej:
- P. p. platycephala (Schneider, 1792) – zamieszkujący większość zasięgu gatunku poza fragmentem części zachodniej (Brazylia, Gujana, Surinam, Gujana Francuska, Wenezuela, Kolumbia, Boliwia i większość peruwiańskiego zasięgu)[12].
- P. p. melanonata Ernst, 1984 – zamieszkujący zachodnią część zasięgu – Ekwador i przyległe północne Peru oraz południowa Kolumbia (Putumayo)[12]. Główną różnicą między tymi podgatunkami jest ubarwienie pancerza – P. p. melanonata ma całkowicie ciemnobrązowy lub czarny karapaks[12].
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]Zabarwienie i kształt pancerza, głowy i nóg pomagają ukryć się temu żółwiowi przed gatunkami drapieżników amazońskich. W naturze gatunek ten preferuje jaja płazów i zjada różne owady, mięczaki (ślimaki i ślimaki nagie), płazy i niektóre rośliny, żerując na lądzie i w wodzie[13]. W niewoli okazy mogą rozwijać się na pożywieniu gadów, warzywach, owadach, robakach, a nawet rybach[12]. P. platycephala można zwykle spotkać w płytkich basenach i może zamieszkiwać suche obszary przez długi czas. Kilka osobników zostało nawet silnie zaatakowane przez pijawki (na jednym żółwiu znaleziono 81 pijawek) podczas pory suchej[13].
Rozmnażanie
[edytuj | edytuj kod]Młode zazwyczaj przypominają rodziców, z wyjątkiem jaśniejszego ubarwienia. Świeżo wyklute mają około 4–6 cm długości pancerza i około 20 g masy. Gody zwykle odbywają się w porze deszczowej lasów deszczowych Amazonii (od końca marca do początku grudnia)[14]. Samce podążają za samicami, dosiadają od tyłu, a następnie pocierają zadziorami podbródka (mięsistymi włóknami) o czubek głowy samic. Niektórzy autorzy donoszą również o gwałtownym gryzieniu i wydalaniu wody z nozdrzy samców podczas kopulacji[14]. Kopulację obserwowano na lądzie i w wodzie i zwykle występuje późnym popołudniem lub w nocy. Składanie jaj następuje w porze suchej (od końca grudnia do początku marca), kiedy samica składa duże, owalne jajo (o długości około 5 cm i szerokości 2,5 cm)[13]. Wielu herpetologów donosi, że kilka tygodni później samice składają kolejne jajo, podczas gdy niektóre składają wiele jaj na raz. Żółw wykopuje płytkie wgłębienia w celu złożenia jaj, a następnie przykrywa je lekko piaskiem i/lub ściółką z liści[14].
Ochrona
[edytuj | edytuj kod]Ze względu na niewielkie rozmiary rzadko poluje się na P. platycephala w celu spożycia. W niewoli żółw ten jest podatny na infekcje grzybicze i nie jest uważany za gatunek dla początkujących[15]. Bardzo niewielu udało się go rozmnożyć, a większość widziana w niewoli została zabrana ze środowiska naturalnego[16]. Francja umieściła ten gatunek na swojej liście gatunków chronionych w Gujanie Francuskiej i zakazuje chwytania jakichkolwiek okazów w celach łowieckich, handlowych itp. Czerwona księga gatunków zagrożonych IUCN nie zawiera obecnie tego gatunku. USGS donosi, że około 1985 roku na polu golfowym w południowej Florydzie znaleziono okaz tego żółwia, ale nie oczekuje się, żeby miało to jakikolwiek wpływ na gatunki rodzime[17].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Platemys platycephala, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ P. Uetz & J. Hallermann, Genus: Platemys, [w:] The Reptile Database [online] [dostęp 2024-02-09] (ang.).
- ↑ R. Midtgaard, Genus Platemys [online], RepFocus [dostęp 2024-02-09] (ang.).
- ↑ a b c d e Przemysław Szwajkowski, Platemys platycephala - wklęsłopancerzówka czerwonogłowa [online], Terrarium, 19 stycznia 2024 [dostęp 2024-02-06] (pol.).
- ↑ a b c d Hobart M. Smith, Peter C.H. Pritchard, Encyclopedia of Turtles, „Copeia”, 1980 (3), 1980, s. 566, DOI: 10.2307/1444546, ISSN 0045-8511, JSTOR: 1444546.
- ↑ a b c Peter C.H. Pritchard, Carl H. Ernst, Roger W. Barbour, Turtles of the World, „Copeia”, 1990 (2), 1990, s. 602, DOI: 10.2307/1446379, ISSN 0045-8511, JSTOR: 1446379.
- ↑ a b c d e John W. Bickham i inni, Ploidy Diversity and the Production of Balanced Gametes in Male Twist-Necked Turtles (Platemys platycephala), „Copeia”, 1993 (3), 1993, s. 723, DOI: 10.2307/1447233, ISSN 0045-8511, JSTOR: 1447233.
- ↑ a b Robert M. Dawley, Kathryn A. Goddard, Diploid-Triploid Mosaics Among Unisexual Hybrids of the Minnows Phoxinus eos and Phoxinus neogaeus, „Evolution”, 42 (4), 1988, s. 649, DOI: 10.2307/2408857, ISSN 0014-3820, JSTOR: 2408857.
- ↑ a b L. Kupriyanova, Cytogenetic and Genetic Trends in the Evolution of Unisexual Lizards, „Cytogenetic and Genome Research”, 127 (2–4), 2009, s. 273–279, DOI: 10.1159/000303325, ISSN 1424-8581.
- ↑ Platemys platycephala, [w:] Turtles of the World [online], Naturalis Biodiversity Center [dostęp 2024-02-09] (ang.).
- ↑ a b Carl H. Ernst, Geographic Variation in the Neotropical Turtle, Platemys platycephala, „Journal of Herpetology”, 17 (4), 1983, s. 345, DOI: 10.2307/1563587, ISSN 0022-1511, JSTOR: 1563587.
- ↑ a b c d Turtle Taxonomy Working Group i inni, Turtles of the World: Annotated Checklist and Atlas of Taxonomy, Synonymy, Distribution, and Conservation Status (9th Ed.), Chelonian Research Foundation & Turtle Conservancy, 2021, DOI: 10.3854/crm.8.checklist.atlas.v9.2021, ISBN 978-0-9910368-3-7 [dostęp 2024-02-08].
- ↑ a b c W.R. Longley, Book Review: Interpolation, „Bulletin of the American Mathematical Society”, 34 (5), 1928, s. 674–675, DOI: 10.1090/s0002-9904-1928-04674-8, ISSN 0002-9904.
- ↑ a b c Chuck Schaffer, Turtles of the World. Franck Bonin, Bernard Devaux, and Alain Dupré. 2006. John Hopkins Press, Baltimore. 416 pages, „Turtle and Tortoise Newsletter”, 12 (1), 2008, s. 37, DOI: 10.2744/1526-3096(2008)12[37a:totwfb]2.0.co;2, ISSN 1526-3096.
- ↑ Twistneck, [w:] Austin's Turtle Page (ATP) [online] [dostęp 2024-02-09] (ang.).
- ↑ South American flat-headed turtle, Platemys platycephala [online], www.turtlepuddle.org [dostęp 2024-02-08].
- ↑ L.A. Somma, Platemys platycephala (Schneider, 1792), [w:] U.S. Geological Survey, Nonindigenous Aquatic Species Database, Gainesville, FL [online], 29 czerwca 2023 (ang.).