Wspólny pokój (powieść)
Okładka pierwszego wydania książki | |
Autor | |
---|---|
Typ utworu | |
Wydanie oryginalne | |
Miejsce wydania | |
Język | |
Data wydania |
1932 |
Wydawca |
Wydawnictwo Współczesne |
Wspólny pokój – środowiskowa powieść obyczajowa Zbigniewa Uniłowskiego z 1932 roku.
Debiut powieściowy pisarza. Zaliczany też do gatunku tzw. powieści z kluczem, w której pod zmienionymi nazwiskami przedstawiono prawdziwe osoby[a]. Akcja utworu, zawierającego wątki autobiograficzne, toczy się w środowisku warszawskiej cyganerii artystycznej przełomu lat 20/30. XX wieku i dotyczy głównie postaci związanych z „Kwadrygą”. Ze względu na naturalistyczne opisy ubogiego życia studentów, swobodę słownictwa oraz stosunkowo śmiałe ujęcia erotyczne powieść wywołała skandal swym weryzmem i silnym krytycyzmem osobistym[b], a pierwsze wydanie zostało skonfiskowane przez cenzurę jako nie nadające się do rozpowszechniania publicznego.
W 1959 na podstawie utworu nakręcono film Wspólny pokój w reżyserii W.J. Hasa. Jego fabułę częściowo wykorzystano też w kilkuodcinkowym serialu Życie Kamila Kuranta w reż. Grzegorza Warchoła (1982).
Treść[edytuj | edytuj kod]
Wiosną, po półrocznym zdrowotnym pobycie w Zakopanem, do Warszawy powraca początkujący literat Lucjan Salis. Nie mając się gdzie podziać, decyduje się na zamieszkanie u przyjaciela – Zygmunta Stukonisa, gdzie wspólny pokój przymusowo dzieli z kilkoma lokatorami. Dzięki Zygmuntowi wchodzi też w „kawiarniane” środowisko artystyczne stolicy, bezwolnie przyjmując jego próżniaczo-luzacki styl życia wraz ze zwyczajowym pijaństwem. Przy braku realnych obowiązków, bezsensowna swoboda i rosnące zobojętnienie nie sprzyjają ambitnym zamiarom twórczym Lucjana, któremu w dodatku odnawia się słabo zaleczone schorzenie płucne. Nie ułatwiają mu tego i warunki mieszkaniowe pokoju, w którym wciąż przybywa przygodnych współlokatorów. Ich barwne postacie i nietypowe zachowania stają się przedmiotem wnikliwych obserwacji Lucjana, który jednak nie potrafi tego przetworzyć na fabularną warstwę zamierzonej powieści. W uciążliwym, bezładnym i deprymującym otoczeniu stopniowo słabnie jego wola i zdrowie, niszczone szybko postępującą gruźlicą; wskutek różnych dramatycznych zdarzeń ubywa także kolejnych sublokatorów. Resztki gorączkowych rojeń niedoszłego pisarza kończy jego przedwczesny zgon w smętnym wnętrzu wspólnego pokoju.
Cechy powieści[edytuj | edytuj kod]
Mimo licznych akcentów humorystycznych i skłonności do ujęć karykaturalnych, powieść Uniłowskiego ogólnie nacechowana jest atmosferą pesymizmu i przytłaczającego nihilizmu[3]. Narasta jeszcze ona, gdy od połowy książki miejscem akcji staje się tytułowy „wspólny pokój”. W sensie ideowym utwór sygnalizuje rozczarowanie ówczesnego pokolenia młodych powojenną rzeczywistością – z ideową pustką i pozbawioną obiecywanych nadziei. Niewybredny język, jak i notoryczne pijaństwo powieściowych bohaterów, stanowi w istocie próbę ucieczki od tej rzeczywistości. Ze strony autora sprzeciwem wobec niej jest programowy naturalizm, znajdujący m.in. wyraz w drastycznym przedstawianiu zdarzeń z ich brutalizacją, w prowokującym erotyzmie, a także w słownictwie dialogów z licznymi wulgaryzmami; widoczny jest też w upodobaniu do licznych porównań animalistycznych (jak chora wrona, jak wstrętne duże robaki, jak dwie myszy, jak czerwony krab, kopytkowaty nos itp.)[4].
Książka stanowiła dla Uniłowskiego również pretekst do rozliczenia z niechętnymi mu literatami (m.in. skamandrytami) oraz z prozą krajowych ekspresjonistów. Ukazując stołeczne środowisko literackie, pisarz ograniczył je wprawdzie do własnego kręgu „Kwadrygi”, lecz w tym wycinku podjął próbę krytyki i rozrachunku z dotychczasową tradycją literacką (m.in. poprzez szczególnie ostre ataki na twórczość J. Kadena-Bandrowskiego)[5], ale też w odniesieniu do twórców z „Kwadrygi”)[3]. Pod względem artystycznym powieść jest nie tylko istotnym wkładem w rozwój polskiej prozy autobiograficznej, ale też w kontynuację nurtu realistycznego z lat trzydziestych ubiegłego wieku[6]. Zbyt śmiała erotyka oraz zjadliwość uwag o ówczesnej Polsce (społeczeństwie, literaturze, polityce władz) przesądziły wtedy o uznaniu powieści za lewicowy pamflet[3].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wśród nich: Stanisław Ryszard Dobrowolski (Zygmunt Stukonis), Stanisław Maria Suliński (Stanisław Krabczyński – „Dziadzia”), matka Dobrowolskiego (Stukonisowa), jego brat Mieczysław (Mieciek), Felicja Stodulska i Teodozja Mokucka, poza tym K.I. Gałczyński (Klimek Paczyński), Władysław Sebyła (Brocki), Lucjan Szenwald (Kazio Wermel), a także Julian Tuwim (Tamwim), Włodzimierz Słobodnik (Gowornik), Stefan Flukowski (Turkowski), Edward Boyé (Bove) oraz sam Zbigniew Uniłowski jako Lucjan Salis[1].
- ↑ „Książka była wielkim sukcesem, ale jej ukazaniu towarzyszył pewien posmak skandalu. Wiele sprzeciwów głównie wśród najbliższych przyjaciół i kolegów Uniłowskiego wywołała paszkwilowość, relacja o prawdziwych zdarzeniach i sytuacjach, zbyt jawnie mieszająca autentyczne szczegóły i znaki rozpoznawcze z krzywdzącą i dotkliwą interpretacją. Stanęłam wtedy w szeregu antagonistów i surowych krytyków autora”[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Faron 1976 ↓, s. XXXI–XXXII.
- ↑ Hanna Mortkowicz-Olczakowa, Portrety i wspomnienia. Zbigniew Uniłowski, „Życie Literackie”, 4, 1958, s. 8–9 [dostęp 2023-08-06] .
- ↑ a b c Tomasz Miłkowski , Janusz Termer, Leksykon dzieł i tematów literatury powszechnej dla uczniów gimnazjów i liceów, Warszawa: Książka i Wiedza, 2002, s. 509, ISBN 978-83-05-13385-2 .
- ↑ Faron 1976 ↓, s. XXXIV–XL.
- ↑ Uniłowski 1976 ↓, s. 25, 146, 219–220.
- ↑ Faron 1976 ↓, s. XLI–XLV.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zbigniew Uniłowski, Wspólny pokój i inne utwory, Bolesław Faron, Wrocław – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976 (Biblioteka Narodowa, seria 1, nr 224), ISSN 0208-4104 .
- Bolesław Faron, Wstęp, [w:] Wspólny pokój i inne utwory, Wrocław – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976 (Biblioteka Narodowa, seria 1, nr 224), ISSN 0208-4104 .
- Grzegorz Gazda, Dwudziestolecie międzywojenne. Słownik literatury polskiej, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe; Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, 2008, s. 2014, ISBN 978-83-7420-110-0 .
- Wynik wyszukiwania frazy „Zbigniew Uniłowski, Wspólny pokój” [online], Katalog Biblioteki Narodowej [dostęp 2023-08-06] .
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Pierwsze wydanie powieści w bibliotece Polona