Juliusz Kaden-Bandrowski
| ||
Data i miejsce urodzenia | 24 lutego 1885 Rzeszów | |
Data i miejsce śmierci | 8 sierpnia 1944 Warszawa | |
Narodowość | polska | |
Język | polski | |
Dziedzina sztuki | proza, publicystyka | |
Ważne dzieła | ||
| ||
Odznaczenia | ||
![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
Juliusz Kaden-Bandrowski (ur. 24 lutego 1885 w Rzeszowie, zm. 8 sierpnia 1944 w Warszawie) – polski pisarz (prozaik) i publicysta, wolnomularz[1], kapitan piechoty Wojska Polskiego.
Spis treści
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Był bratankiem Aleksandra Bandrowskiego i kuzynem Bronisława Bandrowskiego[2]. Studiował pianistykę w konserwatoriach w Krakowie, Lwowie, Lipsku i Brukseli (od 1907), jednakże zrezygnował z kariery pianisty z powodu skutków dwukrotnego złamania ręki w dzieciństwie. W 1907 zajął się publicystyką – był korespondentem prasy krajowej, pisując recenzje i szkice publicystyczne. Podczas pobytu w Brukseli rozpoczął studia filozoficzne[3]. Zaangażował się wówczas silnie w działalność społeczno-niepodległościową w polskich stowarzyszeniach młodzieżowych na emigracji (lelewelczycy), związanych z PPS-Frakcją Rewolucyjną. Oprócz działalności publicystycznej i prelekcyjnej, w 1911 zadebiutował literacko powieścią Niezguła (pisaną od 1909), dobrze przyjęta przez krytykę. W tym samym roku ukazał się tom nowel Zawody, a w 1913 druga powieść Proch. Przed wybuchem I wojny światowej powrócił do Krakowa, współpracując głównie z tygodnikiem socjalistycznym Naprzód. Juliusz Kaden-Bandrowski, piłsudczyk z wyboru i przekonania, jako pisarz stawał zawsze po stronie prawa moralnego i taki był w życiu. Kawaler Orderu Leopolda II za popularyzację kultury belgijskiej w młodych swych latach górnych i chmurnych.
W sierpniu 1914 roku, po wybuchu wojny, wstąpił do I Brygady Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego, którego został adiutantem. Następnie pełnił funkcję oficera werbunkowego oraz kronikarza I Brygady[3]. 28 kwietnia 1916 roku został awansowany na chorążego, a 1 stycznia 1917 roku – podporucznika 5 pułku piechoty Legionów Polskich[4]. Od września 1918 roku działał w Polskiej Organizacji Wojskowej w Krakowie.
18 listopada 1918 generał Bolesław Roja mianował go kierownikiem Biura Prasowego w Polskiej Komendzie Wojskowej w Krakowie[5]. Następnie służył jako sztabowy oficer łącznikowy podczas walk o Przemyśl. Relacjonował następnie obronę Lwowa i Kresów Wschodnich w czasie walk polsko-ukraińskich, w okresie do stycznia 1919. W grudniu 1918 został pierwszym redaktorem naczelnym tygodnika „Żołnierz Polski”, po czym od wiosny 1919 zrezygnował, aby relacjonować walki wojny polsko-bolszewickiej – wyprawy na Wilno i Kijów. Kierował wówczas Biurem Prasowym Naczelnego Dowództwa, co spowodowało później głośne oskarżenia o nadużycia finansowe, lecz ostatecznie nieudowodnione. Zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku i 274. lokatą w korpusie oficerów piechoty. W latach 1923–1924 był oficerem rezerwy 14 pułku piechoty we Włocławku[6]. W 1934 roku pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa Miasto III z przydziałem do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr I[7].
Od stycznia 1921 przez kilka miesięcy przebywał w USA z odczytami agitacyjnymi i informującymi o sytuacji kraju, w środowisku polonijnym. Jego twórczość w latach 20. była obfita: Kaden wydawał wtedy powieści, wspomnienia i zbiory opowiadań. Od 1922 rozpoczął druk w odcinkach powieści politycznej Generał Barcz, uważanej za najważniejszą w karierze Kadena-Bandrowskiego, która spotkała się z żywym i zróżnicowanym przyjęciem i wywołała polemiki. Powieść opowiada o dniach odzyskania przez Polskę niepodległości i oparta jest na faktach – większość postaci i część zdarzeń miała odpowiedniki w rzeczywistości. Od 1925 drukował odcinki kolejnej ważnej powieści, Czarne skrzydła o tematyce społeczno-politycznej, opowiadającej o losie górników Zagłębia Dąbrowskiego, a w 1932 napisał powieść polityczną Mateusz Bigda, analizującą walkę o władzę w powojennej Polsce. Nadal intensywnie działał na polu publicystyki i promowania literatury. Trzecią powieścią cyklu rozpoczętego przez Czarne skrzydła miały być Białe skrzydła, pisane od 1937 i ukończone dopiero w 1942, którego większość maszynopisu zaginęła jednak podczas wojny. Należał do pierwszego składu redakcji pisma „Skamander”[8].
W latach 1923–1926 przewodniczył Związkowi Zawodowemu Literatów Polskich, ponownie w 1933. W latach 1933–1939 był sekretarzem generalnym Polskiej Akademii Literatury. Był też radnym Warszawy. W trakcie II wojny światowej, podczas okupacji niemieckiej, mimo propozycji opuszczenia miasta, pozostał w Warszawie (do której przeprowadził się podczas dwudziestolecia międzywojennego). Podczas obrony stolicy 8 września 1939 roku objął dział propagandy prasowej w Komisariacie Cywilnym przy dowództwie obrony. Wtedy też uczestniczył w tajnym nauczaniu literatury i udzielał lekcji muzyki. Aresztowany przez Gestapo i przesłuchiwany[potrzebny przypis]. Ostatnią jego powieścią napisaną podczas okupacji jest Jedwabny węzeł, którego odnalezione fragmenty ogłosiła Irena Szypowska w „Twórczości” nr 11 z roku 1959. Był to ostatni tom cyklu „Mateusz Bigda” Zmarł 8 sierpnia 1944, w czasie powstania warszawskiego, na skutek odniesienia rany od odłamka pocisku 6 sierpnia.
Jego powieści charakteryzują się wiernością faktom i wnikliwością. Zauważalne są w niej elementy behawioryzmu i ekspresjonizmu oraz niezwykle kontrastowe połączenia różnych stylów i środków literackich. W 1951 wszystkie jego utwory z wyjątkiem Miasta mojej matki i W cieniu zapomnianej olszyny zostały wycofane z polskich bibliotek oraz objęte cenzurą[9] do czasów odwilży po śmierci Stalina[potrzebny przypis].
Życie rodzinne[edytuj | edytuj kod]
Był synem Juliusza Mariana Bandrowskiego i jego żony Heleny z Kadenów. Jego bratem był Jerzy Bandrowski (1883–1940), powieściopisarz i tłumacz z angielskiego oraz dziennikarz.
Był wyznania ewangelicko–reformowanego. W małżeństwie z Romaną ze Szpaków (primo voto Lewińską) (1882–1962) miał dwóch synów bliźniaków: Andrzej (1920–1943) podporucznik Armii Krajowej, zginął w akcji 3 czerwca 1943 w Warszawie; Paweł (1920–1944), porucznik AK, walczył w powstaniu warszawskim i poległ na Czerniakowie 15 września 1944 roku.
Juliusz Kazimierz Kaden-Bandrowski i jego synowie zostali pochowani na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie.
Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1928)[10][11]
- Krzyż Niepodległości (1931)[12]
- Krzyż Walecznych (1922)[13]
- Złoty Krzyż Zasługi – dwukrotnie (po raz drugi w 1938[14])
Twórczość literacka[edytuj | edytuj kod]
- 1911 – Niezguła (powieść), Zawody (zbiór nowel)
- 1913 – Proch
- 1914 – Zbytki (opowiadania)
- 1915 – Piłsudczycy, Bitwa pod Konarami (wspomnienia), Iskry (nowele)
- 1916 – Mogiły
- 1919 – Łuk
- 1920 – Jesień (dramat)
- 1922 – Generał Barcz
- 1923 – Karty w tas (dramat), Wakacje moich dzieci (opowiadania)
- 1924 – Przymierze serc i inne nowele
- 1925 – Miasto mojej matki (opowiadania), Czarne skrzydła (powieść)
- 1926 – Europa zbiera siano (reportaże)
- 1927 – Nad brzegiem wielkiej rzeki (opowiadania dla młodzieży)
- 1932 – Aciaki z I-szej (opowiadania)
- 1932 – Mateusz Bigda
- Białe skrzydła – powst. 1939-1942, pierwszy druk zachowanych fragmentów (pt. Jedwabny węzeł) w 1959 roku w Twórczości.
Ekranizacje[edytuj | edytuj kod]
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
22 lutego 1980 w Warszawie jednej z ulic na terenie obecnej dzielnicy Bemowo zostało nadanie imię Juliusza Kadena-Bandrowskiego[15].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Ludwik Hass, Ambicje rachuby, rzeczywistość. Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej 1905-1928. Warszawa 1984, s. 232.
- ↑ Promocja „sub auspiciis imperatoris”. „Nowości Illustrowane”. Nr 21, s. 3, 20 maja 1905.
- ↑ a b Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, pod red. Jadwigi Czachowskiej i Alicji Szałagan. Warszawa 1996. Tom 4, s. 8.
- ↑ Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917), Warszawa 1917, s. 23.
- ↑ Rozkazy DOGen. Kraków ↓, Nr 11 z 18 listopada 1918 roku.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 165, 476. Rocznik Oficerski 1924, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 156, 417.
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1934, L.dz. 250/mob. 34, s. 9, 809.
- ↑ Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, pod red. Jadwigi Czachowskiej i Alicji Szałagan. Warszawa 1996. Tom 4, s. 9.
- ↑ Cenzura PRL : wykaz książek podlegających niezwłocznemu wycofaniu 1 X 1951 r.. posł. Zbigniew Żmigrodzki. Nortom: Wrocław, 2002, s. 19. ISBN 83-85829-88-1.
- ↑ Odznaczenia orderem Polonia Restituta. „Kurier Warszawski”. Nr 134, s. 16, 15 maja 1928.
- ↑ Kronika. Odznaczenia. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 238 z 16 października 1928.
- ↑ Odznaczenia Krzyżem i Medalem Niepodległości. „Słowo Polskie”, s. 8, Nr 104 z 17 kwietnia 1931.
- ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych nr 35 z 26 września 1922
- ↑ M.P. z 1938 r. nr 262, poz. 616.
- ↑ Uchwała nr 60 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 22 lutego 1980 r. w sprawie nadania nazw ulicom, "Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 29 czerwca 1980 r., nr 8, poz. 6, s. 2.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Juliusz Kaden-Bandrowski „Generał Barcz”, Ossolineum, Kraków 1975. Wstęp Michała Sprusińskiego.
- J.i E. Szulcowie, Cmentarz Ewangelicko – Reformowany w Warszawie, Warszawa 1989, s. 20-21.
- Polski Słownik Biograficzny
- Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, pod red. Jadwigi Czachowskiej i Alicji Szałagan. Warszawa 1996. Tom 4
|
- Autorzy objęci zapisem cenzury w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
- Bandrowscy herbu Sas
- Członkowie Polskiej Akademii Literatury
- Członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej
- Członkowie Związku Zawodowego Literatów Polskich
- Juliusz Kaden-Bandrowski
- Kapitanowie piechoty II Rzeczypospolitej
- Ludzie urodzeni w Rzeszowie
- Odznaczeni dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Krzyżem Niepodległości
- Odznaczeni Krzyżem Walecznych (II Rzeczpospolita)
- Oficerowie piechoty Legionów Polskich 1914–1918
- Pochowani na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie
- Polscy wolnomularze (II Rzeczpospolita)
- Polscy jurorzy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina
- Polscy pisarze dwudziestolecia międzywojennego
- Polscy prozaicy
- Polscy socjaliści
- Radni Warszawy (II Rzeczpospolita)
- Uczestnicy walk o Przemyśl 1918 (strona polska)
- Uczestnicy tajnego nauczania na ziemiach polskich 1939–1945
- Urodzeni w 1885
- Zmarli w 1944
- Żołnierze I Brygady Legionów Polskich