Juliusz Kaden-Bandrowski

Juliusz Kaden-Bandrowski
Data i miejsce urodzenia	24 lutego 1885 Rzeszów
Data i miejsce śmierci	8 sierpnia 1944 Warszawa
Narodowość	polska
Język	polski
Dziedzina sztuki	proza, publicystyka
Ważne dzieła
Łuk Generał Barcz
Odznaczenia

Grób pisarza Juliusza Kaden-Bandrowskiego na Cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie

Juliusz Kaden-Bandrowski (ur. 24 lutego 1885 w Rzeszowie, zm. 8 sierpnia 1944 w Warszawie) – polski pisarz (prozaik) i publicysta, wolnomularz, kapitan piechoty Wojska Polskiego.

Życiorys

Studiował pianistykę w konserwatoriach w Krakowie, Lwowie, Lipsku i Brukseli (od 1907), jednakże zrezygnował z kariery pianisty z powodu skutków dwukrotnego złamania ręki w dzieciństwie. W 1907 zajął się publicystyką – był korespondentem prasy krajowej, pisując recenzje i szkice publicystyczne. Podczas pobytu w Brukseli rozpoczął studia filozoficzne. Zaangażował się wówczas silnie w działalność społeczno-niepodległościową w polskich stowarzyszeniach młodzieżowych na emigracji (lelewelczycy), związanych z PPS-Frakcją Rewolucyjną. Oprócz działalności publicystycznej i prelekcyjnej, w 1911 zadebiutował literacko powieścią Niezguła (pisaną od 1909), dobrze przyjęta przez krytykę. W tym samym roku ukazał się tom nowel Zawody, a w 1913 druga powieść Proch. Przed wybuchem I wojny światowej powrócił do Krakowa, współpracując głównie z tygodnikiem socjalistycznym Naprzód. Juliusz Kaden-Bandrowski, piłsudczyk z wyboru i przekonania, jako pisarz stawał zawsze po stronie prawa moralnego i taki był w życiu. Kawaler Orderu Leopolda II za popularyzację kultury belgijskiej w młodych swych latach górnych i chmurnych.

W sierpniu 1914 roku, po wybuchu wojny, wstąpił do I Brygady Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego, którego został adiutantem. Następnie pełnił funkcję oficera werbunkowego oraz kronikarza I Brygady. 28 kwietnia 1916 roku został awansowany na chorążego, a 1 stycznia 1917 roku – podporucznika 5 pułku piechoty Legionów Polskich. Od września 1918 roku działał w Polskiej Organizacji Wojskowej w Krakowie.

Portret Juliusza Kadena-Bandrowskiego, ok. 1913 r.

W listopadzie 1918 wstąpił do Wojska Polskiego i służył jako sztabowy oficer łącznikowy podczas walk o Przemyśl. Relacjonował następnie obronę Lwowa i Kresów Wschodnich w czasie walk polsko-ukraińskich, w okresie do stycznia 1919. W grudniu 1918 został pierwszym redaktorem naczelnym tygodnika „Żołnierz Polski”, po czym od wiosny 1919 zrezygnował, aby relacjonować walki wojny polsko-bolszewickiej – wyprawy na Wilno i Kijów. Kierował wówczas Biurem Prasowym Naczelnego Dowództwa, co spowodowało później głośne oskarżenia o nadużycia finansowe, lecz ostatecznie nieudowodnione. Zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku i 274. lokatą w korpusie oficerów piechoty. W latach 1923–1924 był oficerem rezerwy 14 pułku piechoty we Włocławku. W 1934 roku pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa Miasto III z przydziałem do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr I.

Od stycznia 1921 przez kilka miesięcy przebywał w USA z odczytami agitacyjnymi i informującymi o sytuacji kraju, w środowisku polonijnym. Jego twórczość w latach 20. była obfita: Kaden wydawał wtedy powieści, wspomnienia i zbiory opowiadań. Od 1922 rozpoczął druk w odcinkach powieści politycznej Generał Barcz, uważanej za najważniejszą w karierze Kadena-Bandrowskiego, która spotkała się z żywym i zróżnicowanym przyjęciem i wywołała polemiki. Powieść opowiada o dniach odzyskania przez Polskę niepodległości i oparta jest na faktach – większość postaci i część zdarzeń miała odpowiedniki w rzeczywistości. Od 1925 drukował odcinki kolejnej ważnej powieści, Czarne skrzydła o tematyce społeczno-politycznej, opowiadającej o losie górników Zagłębia Dąbrowskiego, a w 1932 napisał powieść polityczną Mateusz Bigda, analizującą walkę o władzę w powojennej Polsce. Nadal intensywnie działał na polu publicystyki i promowania literatury. Trzecią powieścią cyklu rozpoczętego przez Czarne skrzydła miały być Białe skrzydła, pisane od 1937 i ukończone dopiero w 1942, którego większość maszynopisu zaginęła jednak podczas wojny. Należał do pierwszego składu redakcji pisma „Skamander”.

W latach 1923–1926 przewodniczył Związkowi Zawodowemu Literatów Polskich, ponownie w 1933. W latach 1933–1939 był sekretarzem generalnym Polskiej Akademii Literatury. Był też radnym Warszawy. W trakcie II wojny światowej, podczas okupacji niemieckiej, mimo propozycji opuszczenia miasta, pozostał w Warszawie (do której przeprowadził się podczas dwudziestolecia międzywojennego). Podczas obrony stolicy 8 września 1939 roku objął dział propagandy prasowej w Komisariacie Cywilnym przy dowództwie obrony. Wtedy też uczestniczył w tajnym nauczaniu literatury i udzielał lekcji muzyki. Aresztowany przez Gestapo i przesłuchiwany^{[potrzebny przypis]}. Ostatnią jego powieścią napisaną podczas okupacji jest Jedwabny węzeł, którego odnalezione fragmenty ogłosiła Irena Szypowska w „Twórczości” nr 11 z roku 1959. Był to ostatni tom cyklu „Mateusz Bigda” Zmarł 8 sierpnia 1944, w czasie powstania warszawskiego, na skutek odniesienia rany od odłamka pocisku 6 sierpnia.

Jego powieści charakteryzują się wiernością faktom i wnikliwością. Zauważalne są w niej elementy behawioryzmu i ekspresjonizmu oraz niezwykle kontrastowe połączenia różnych stylów i środków literackich. W 1951 wszystkie jego utwory z wyjątkiem Miasta mojej matki i W cieniu zapomnianej olszyny zostały wycofane z polskich bibliotek oraz objęte cenzurą do czasów odwilży po śmierci Stalina^{[potrzebny przypis]}.

Życie rodzinne

Był synem Juliusza Mariana Bandrowskiego i jego żony Heleny z Kadenów. Jego bratem był Jerzy Bandrowski (1883–1940), powieściopisarz i tłumacz z angielskiego oraz dziennikarz.

Był wyznania ewangelicko–reformowanego. W małżeństwie z Romaną ze Szpaków (primo voto Lewińską) (1882–1962) miał dwóch synów bliźniaków: Andrzej (1920–1943) podporucznik Armii Krajowej, zginął w akcji 3 czerwca 1943 w Warszawie; Paweł (1920–1944), porucznik AK, walczył w powstaniu warszawskim i poległ na Czerniakowie 15 września 1944 roku.

Juliusz Kazimierz Kaden-Bandrowski i jego synowie zostali pochowani na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie.

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1928)
• Krzyż Niepodległości (1931)
• Krzyż Walecznych (1922)
• Złoty Krzyż Zasługi – dwukrotnie (po raz drugi w 1938)

Twórczość literacka

• 1911 – Niezguła (powieść), Zawody (zbiór nowel)
• 1913 – Proch
• 1914 – Zbytki (opowiadania)
• 1915 – Piłsudczycy, Bitwa pod Konarami (wspomnienia), Iskry (nowele)
• 1916 – Mogiły
• 1919 – Łuk
• 1920 – Jesień (dramat)
• 1922 – Generał Barcz
• 1923 – Karty w tas (dramat), Wakacje moich dzieci (opowiadania)
• 1924 – Przymierze serc i inne nowele
• 1925 – Miasto mojej matki (opowiadania), Czarne skrzydła (powieść)
• 1926 – Europa zbiera siano (reportaże)
• 1927 – Nad brzegiem wielkiej rzeki (opowiadania dla młodzieży)
• 1932 – Aciaki z I-szej (opowiadania)
• 1932 – Mateusz Bigda
• Białe skrzydła – powst. 1939-1942, pierwszy druk zachowanych fragmentów (pt. Jedwabny węzeł) w 1959 roku w Twórczości.

Upamiętnienie

22 lutego 1980 w Warszawie jednej z ulic na terenie obecnej dzielnicy Bemowo zostało nadanie imię Juliusza Kadena-Bandrowskiego.

Bibliografia

• Juliusz Kaden-Bandrowski „Generał Barcz”, Ossolineum, Kraków 1975. Wstęp Michała Sprusińskiego.
• J.i E. Szulcowie, Cmentarz Ewangelicko – Reformowany w Warszawie, Warszawa 1989, s. 20-21.
• Polski Słownik Biograficzny
• Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, pod red. Jadwigi Czachowskiej i Alicji Szałagan. Warszawa 1996. Tom 4