Yi (dinozaur)

	Yi
	Xu et al., 2015
	Okres istnienia: późna jura (oksford),; ok. 160–159 mln lat temu PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q ↓
	; Art. rekonstrukcja Yi qi
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	zauropsydy
Nadrząd	dinozaury
Rząd	dinozaury gadziomiedniczne
Podrząd	teropody
(bez rangi)	celurozaury
(bez rangi)	maniraptory
(bez rangi)	parawiale
Rodzina	Scansoriopterygidae
Rodzaj	Yi
Gatunki
	Yi qi Xu et al., 2015;
	Yi qi Xu et al., 2015;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Yi – rodzaj niewielkiego, szybującego dinozaura z rodziny Scansoriopterygidae. Jest reprezentowany przez tylko jeden gatunek, Yi qi (翼奇 - w języku mandaryńskim „dziwne skrzydło”), znany z jednego, niekompletnego szkieletu, przy którym zachowały się pióra i błona lotna. Żył na terenie dzisiejszych Chin w jurze, około 160 milionów lat temu. Jego niezwykłą cechą były skrzydła pokryte błoną lotną^[1].

Budowa[edytuj | edytuj kod]

Yi był niewielkim teropodem – jego masa została oszacowana na ok. 380 g. Prawdopodobnie był to osobnik dorosły, na co wskazuje zrośnięcie się szwów neurocentralnych (łączących trzon kręgu z jego łukiem).

Czaszka Yi przypominała czaszki innych rodzajów Scansoriopterygidae (a w mniejszym stopniu także owiraptorozaurów i niektórych bazalnych ptaków, np. Sapeornis i Jeholornis) – była stosunkowo masywna, a pysk był krótki (stanowił ok 40% długości czaszki). Tak jak u innych Scansoriopterygidae trzeci palec dłoni był znacznie dłuższy od 2 pozostałych.

Cechą Yi niespotykaną u innych teropodów (nie licząc blisko spokrewnionego ambopteryksa^[2]) była obecność kości w kształcie pręta. Znajdował się on przy nadgarstku i służył jako podpora dla błony lotnej. Także obecność błony lotnej jest niezwykła, ponieważ u innych teropodów (nie licząc ambopteryksa) powierzchnia skrzydeł była (a u ptaków nadal jest) utworzona z piór, a nie z błony lotnej. U Yi występowały także pióra, były one jednak prymitywne, włókniste.

Materiał kopalny[edytuj | edytuj kod]

Holotypem jest okaz STM 31-2 – częściowy, artykułowany szkielet z zachowanymi odciskami tkanek miękkich. Został on znaleziony przez lokalnego farmera w kamieniołomie w pobliżu wioski Mutoudeng (prowincja Hebei)^[1]. Osady formacji Tiaojishan, w których znaleziono Yi, datowane są na ok. 159,0–159,8 milionów lat, czyli na oksford (późna jura)^[3]. Okaz jest zgnieciony – najlepiej zachowana jest głowa, żuchwa i kręgosłup, które zachowane są nieco trójwymiarowo, reszta szkieletu jest zachowana niemal dwuwymiarowo^[1].

W celu potwierdzenia autentyczności okaz zbadano za pomocą tomografu komputerowego. Badanie nie wykazało żadnych anomalii, co potwierdziło autentyczność okazu^[4]

Ekologia[edytuj | edytuj kod]

Badania wskazują na to, że Yi, podobnie jak reszta Scansoriopterygidae, nie był w stanie latać, z powodu małych mięśni piersiowych^[4].

Przeanalizowano również styl szybowania, wykazując dużą prędkość i szybki spadek wysokości podczas lotu ślizgowego. Powoduje to mniejszą możliwość manewrowania oraz utrudnia szybowanie na dalekie odległości. Budowa palców wskazuje na nadrzewny tryb życia, dodatkowo wzmacniają to wyniki analiz, które wykazały, że zwierzęta te nie były w stanie wystartować bezpośrednio z ziemi^[4].

W późnej Jurze pojawiły się pierwsze ssaki szybujące jak np. Volaticotherium, pierwsze ptaki również zaczęły zapełniać niszę zwierząt nadrzewnych. Spekuluje się, że nowa konkurencja w połączeniu z gorszą umiejętnością szybowania przyczyniła się do wymarcia tej grupy^[4].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b ^c X. Xu, X. Zheng, C. Sullivan, X. Wang i inni. A bizarre Jurassic maniraptoran theropod with preserved evidence of membranous wings. „Nature”. 521 (7550), s. 70-73, 2015. DOI: 10.1038/nature14423.
↑ M.M. Wang M.M. i inni, A new Jurassic scansoriopterygid and the loss of membranous wings in theropod dinosaurs, „Nature”, 569, 2019, s. 256–259, DOI: 10.1038/s41586-019-1137-z (ang.).
↑ ZhiqiangZ. Yu ZhiqiangZ. i inni, SIMS U-Pb geochronology for the Jurassic Yanliao Biota from Bawanggou section, Qinglong (northern Hebei Province, China), „International Geology Review”, 2019, s. 1–11, DOI: 10.1080/00206814.2019.1707127, ISSN 0020-6814 [dostęp 2020-02-22] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d T. AlexanderT.A. Dececchi T. AlexanderT.A. i inni, Aerodynamics Show Membrane-Winged Theropods Were a Poor Gliding Dead-end, „iScience”, 2020, s. 101574, DOI: 10.1016/j.isci.2020.101574 [dostęp 2020-11-02] (ang.).

[plum-1] X. Xu, X. Zheng, C. Sullivan, X. Wang i inni. A bizarre Jurassic maniraptoran theropod with preserved evidence of membranous wings. „Nature”. 521 (7550), s. 70-73, 2015. DOI: 10.1038/nature14423.

[brda-2] M.M. Wang M.M. i inni, A new Jurassic scansoriopterygid and the loss of membranous wings in theropod dinosaurs, „Nature”, 569, 2019, s. 256–259, DOI: 10.1038/s41586-019-1137-z (ang.).

[raba-3] ZhiqiangZ. Yu ZhiqiangZ. i inni, SIMS U-Pb geochronology for the Jurassic Yanliao Biota from Bawanggou section, Qinglong (northern Hebei Province, China), „International Geology Review”, 2019, s. 1–11, DOI: 10.1080/00206814.2019.1707127, ISSN 0020-6814 [dostęp 2020-02-22] (ang.).

[opos-4] T. AlexanderT.A. Dececchi T. AlexanderT.A. i inni, Aerodynamics Show Membrane-Winged Theropods Were a Poor Gliding Dead-end, „iScience”, 2020, s. 101574, DOI: 10.1016/j.isci.2020.101574 [dostęp 2020-11-02] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]