Zapaść behawioralna
Zapaść behawioralna – termin stworzony przez etologa Johna B. Calhouna, aby opisać załamanie zachowań, które może wynikać z przeludnienia danej populacji. Termin i koncepcja wywodzą się z serii eksperymentów Calhouna na temat przeludnienia, które przeprowadził na szczurach norweskich w latach 1958-1962[1]. W ramach eksperymentów Calhoun i jego badacze stworzyli serię badań znanych jako „szczurze utopie” – stanowiące zamknięte przestrzenie, w których szczury miały nieograniczony dostęp do pożywienia i wody, umożliwiając nieskrępowany wzrost populacji. Calhoun ukuł termin „zapaść behawioralna” w swoim raporcie z 1 lutego 1962 r. w artykule zatytułowanym „Gęstość populacji i patologia społeczna” w Scientific American[2] na temat eksperymentu na szczurach[3]. Później przeprowadzał podobne eksperymenty na myszach, od 1968 do 1972 roku.
Praca Calhouna została wykorzystana jako zwierzęcy model upadku społecznego, a jego badania stały się kamieniem probierczym socjologii miejskiej i psychologii w ogóle[4]. Jednym z głównych pól zainteresowań Johna B. Calhouna był potencjalny wpływ przeludnienia na społeczeństwo. W powojennych latach, kiedy światowa populacja gwałtownie wzrastała, przeludnienie było postrzegane jako bardzo realny potencjalny problem[5].
Eksperymenty[edytuj | edytuj kod]
W badaniu z 1962 roku Calhoun opisał zachowanie w następujący sposób:
Wiele [samic szczurów] nie było w stanie przeżyć ciąży lub porodu, gdyby do niego doszło. Jeszcze większa liczba, po pomyślnym porodzie, nie spełniała funkcji macierzyńskich. Wśród samców zaburzenia zachowania wahały się od dewiacji seksualnych do kanibalizmu i od szaleńczej nadaktywności do patologicznego wycofania, z którego poszczególne osobniki wychodziły, aby jeść, pić i poruszać się tylko wtedy, gdy inni członkowie społeczności spali. Równie zakłócona była społeczna organizacja zwierząt....
Wspólne źródło tych zaburzeń stało się najbardziej widoczne w populacjach naszej pierwszej serii trzech eksperymentów, w których obserwowaliśmy rozwój tego, co nazwaliśmy "zapaścią behawioralną". Zwierzęta gromadziły się w największej liczbie w jednej z czterech połączonych ze sobą zagród, w których utrzymywana była kolonia. Aż 60 z 80 szczurów w każdej eksperymentalnej populacji gromadziło się w jednym kojcu podczas pory karmienia. Pojedyncze szczury rzadko jadły, z wyjątkiem towarzystwa innych szczurów. W rezultacie w kojcu przystosowanym do jedzenia rozwinęło się ekstremalne zagęszczenie populacji, pozostawiając pozostałe przestrzenie niemal niezamieszkane.
... W eksperymentach, w których rozwinęła się "zapaść behawioralna", śmiertelność osesków sięgała aż 96 procent wśród najbardziej zdezorientowanych grup w populacji.[5]
Wczesne eksperymenty Calhouna ze szczurami zostały przeprowadzone na polach uprawnych w Rockville w stanie Maryland, począwszy od 1947 roku[6].
Calhoun w czasie gdy pracował w Narodowym Instytucie Zdrowia Psychicznego (National Institute of Mental Health) w 1954 roku, rozpoczął liczne eksperymenty na szczurach i myszach. Podczas swoich pierwszych testów umieścił około 32 do 56 szczurów w skrzyni o wymiarach 10 na 14 stóp (3 na 4.2 metra) w stodole w hrabstwie Montgomery. Podzielił przestrzeń na cztery pokoje. Każdy pokój został specjalnie stworzony, aby pomieścić tuzin dojrzałych brązowych szczurów norweskich. Szczury mogły manewrować między pokojami, korzystając z ramp. Ponieważ Calhoun zapewniał nieograniczone zasoby, takie jak woda, pożywienie, a także ochrona przed drapieżnikami, chorobami i pogodą, mówiono, że szczury znajdują się w „szczurzej utopii” lub „mysim raju”, wyjaśnił inny psycholog[7].
Po wcześniejszych eksperymentach na szczurach Calhoun stworzył później w 1972 r. „Środowisko hamujące śmiertelność myszy”: klatkę kwadratową o wymiarach 101 na 101 cali (2,5 na 2,5 metra) dla myszy, z uzupełnianym pożywieniem i wodą w celu stałego wspierania wzrostu populacji[8], by maksymalnie wykorzystać eksperymentalny charakter badania. W jego najsłynniejszym eksperymencie z serii „Wszechświat 25” populacja osiągnęła szczytową liczbę 2200 myszy, a następnie wykazywała szereg nienormalnych, często destrukcyjnych zachowań. Do 600 dnia populacja była na drodze do wyginięcia[6].
Artykuł z 1962 r. w Scientific American ukazał się w czasie, gdy przeludnienie stało się przedmiotem wielkiego zainteresowania opinii publicznej i wywarło znaczny wpływ na kulturę.[9] Calhoun sformułował większość swoich prac w kategoriach antropomorficznych, w sposób, który czynił jego idee bardzo przystępnymi dla laickiej publiczności[6].
Sam Calhoun postrzegał los populacji myszy jako metaforę potencjalnego losu ludzkości. Scharakteryzował załamanie społeczne jako „śmierć duchową”[8], odnosząc się do śmierci cielesnej jako „drugiej śmierci”, o której mowa w biblijnym wersecie Objawienia 2:11[8].
Calhoun przeszedł na emeryturę z Narodowego Instytutu Zdrowia Psychicznego w 1984 roku, ale kontynuował pracę nad wynikami swoich badań aż do swojej śmierci 7 września 1995 roku[10].
Wyjaśnienie[edytuj | edytuj kod]
Uważa się, że specyficzne dobrowolne tłoczenie się gryzoni, do którego odnosi się określenie „zapaści behawioralnej”, wynikało z wcześniejszego, mimowolnego zagęszczenia populacji: poszczególne osobniki tak przyzwyczaiły się do bliskości podczas jedzenia, że zaczęły kojarzyć karmienie z towarzystwem, i rezygnowały z posiłków, gdy nie było innych osobników w pobliżu. Calhoun w końcu znalazł sposób, aby temu zapobiec, zmieniając niektóre ustawienia pomieszczeń, tym samym nieco zmniejszając śmiertelność, ale ogólne patologiczne konsekwencje przeludnienia pozostały niezmienne[11].
Zastosowanie u ludzi[edytuj | edytuj kod]
Kontrowersje dotyczą konsekwencji tych badań. Eksperyment psychologa Jonathana Freedmana polegał na zwerbowaniu uczniów szkół średnich i studentów do przeprowadzenia serii eksperymentów, które mierzyły wpływ gęstości zaludnienia na zachowanie ludzi. Mierzył ich poziom stresu, dyskomfort, agresję, rywalizację i ogólne niezadowolenie. Oświadczył w 1975 roku, że nie znalazł żadnych znaczących negatywnych skutków. Naukowcy argumentowali, że „praca Calhouna nie dotyczyła jedynie gęstości w sensie fizycznym, jako liczby osób na jednostkę kwadratową, ale dotyczyła stopni interakcji społecznych”[12].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Hall, Edward, T., The Hidden Dimension: An Anthropologist Examines Humans' Use of Space in Public and in Private,, ASIN B0006BNQW2, Anchor Books, 1966, s. 25.
- ↑ John B. Calhoun, "Population Density and Social Pathology", „Scientific American”, 1962 [dostęp 2015-12-14] [zarchiwizowane 2019-11-21].
- ↑ John B. Calhoun, Population density and social pathology, „Scientific American”, 1962, s. 139–148, PMID: 13875732.
- ↑ Roger R. Hock, Forty Studies that Changed Psychology : Explorations into the History of Psychological Research, wyd. 5, Prentice Hall, 1970, ISBN 978-0-13-114729-4.
- ↑ a b J.B. Calhoun, Population density and social pathology, „California Medicine”, 1970, PMID: 18730425, PMC1501789, 113 (5): 54.
- ↑ a b c Will Wiles, The Behavioral Sink, „Cabinet Magazine”, 2011 [dostęp 2012-08-24].
- ↑ Edmund Ramsden, Medical Historian Examines NIMH Experiments in Crowding, NIH record, 2008 [dostęp 2013-10-13].
- ↑ a b c J.B. Calhoun, Death squared: The explosive growth and demise of a mouse population, „Proceedings of the Royal Society of Medicine”, 1973, s. 80–88, DOI: 10.1177/00359157730661P202, PMID: 4734760.
- ↑ Edmund Ramsden, Jon Adams, Escaping the Laboratory: the rodent experiments of John B. Calhoun & their cultural influence, Journal of Social History, 2009, s. 761–797, DOI: 10.1353/jsh/42.3.761 [dostęp 2019-08-12].
- ↑ NLM Announces the Public Release of the Papers of John B. Calhoun, Noted NIH Researcher in Social Crowding and Aggression, U.S. National Library of Medicine, 2012 [dostęp 2013-10-13].
- ↑ Edmund Ramsden, Jon Adams, Escaping the Laboratory:The Rodent Experiments of John B. Calhoun & Their Cultural Influence, „The Journal of Social History”, 2008, s. 22 [dostęp 2021-03-28].
- ↑ Carla Garnett, Plumbing the ‘Behavioral Sink’, Medical Historian Examines NIMH Experiments in Crowding [online], 2008 [dostęp 2020-08-15].