Psychologia
Psychologia (od stgr. ψυχή psyche „dusza”; λόγος logos „słowo, myśl, rozumowanie”) – nauka badająca mechanizmy i prawa rządzące psychiką oraz zachowaniami człowieka[1]. Psychologia bada również wpływ zjawisk psychicznych na interakcje międzyludzkie oraz interakcję z otoczeniem. Psychologia jako nauka dotyczy ludzi, ale mówi się również o psychologii zwierząt (czyli zoopsychologii), chociaż zachowaniem się zwierząt zajmuje się także dziedzina biologii – etologia.
Psychologia a inne nauki[edytuj | edytuj kod]
Nauki, z których czerpie psychologia, to głównie socjologia, antropologia, filozofia i biologia, dzięki wypracowaniu własnych metod eksperymentalnych psychologia jest nauką samodzielną. Psychologia bywa jednak zaliczana do nauk społecznych, a także humanistycznych. Bywa także zaliczana do nauk behawioralnych (nauk o zachowaniu) razem z socjologią, etologią, biologią behawioralną, antropologią kulturową, kryminologią, niektórymi działami medycyny (psychiatrią, medycyną behawioralną).
Dziedziny[edytuj | edytuj kod]
Psychologia akademicka zajmuje się m.in.:
- procesami poznawczymi – postrzeganiem, myśleniem, wyobrażaniem, pamięcią (psychologia poznawcza);
- nabywaniem mowy i powiązaniem jej z pozostałymi procesami psychicznymi (psycholingwistyka);
- rozwojem i zmianami mechanizmów psychicznych (psychologia rozwoju człowieka);
- emocjami, procesami motywacji, stałymi cechami psychicznymi (psychologia osobowości i psychologia pozytywna);
- postrzeganiem osób i psychicznymi aspektami interakcji między ludźmi (psychologia społeczna) oraz komunikacją między nimi (negocjacje, mediacje);
- związkiem procesów psychicznych i funkcjonowaniem centralnego układu nerwowego (neuropsychologia), fizjologicznym podłożem procesów psychicznych (psychofizjologia), ewolucyjnymi aspektami mechanizmów psychicznych (psychologia ewolucyjna);
- psychologicznymi aspektami religii, twórczości naukowej i artystycznej oraz innych obszarów funkcjonowania człowieka;
- zaburzeniami osobowości (psychopatologia).
Psychologia stosowana zajmuje się zastosowaniem wiedzy psychologicznej w:
- zaburzeniach procesów psychicznych (psychopatologia), ich diagnozowaniu i leczeniu (psychologia kliniczna) – pokrewną dziedziną medycyny jest psychiatria,
- diagnozie i rehabilitacji osób z uszkodzeniami centralnego układu nerwowego (neuropsychologia),
- korygowaniu zaburzeń relacji społecznych w związkach partnerskich i rodzinie (psychoterapia, psychologia małżeństwa i rodziny),
- psychicznych uwarunkowaniach chorób somatycznych, promocji zdrowia i działań praktycznych na terenie medycyny (psychologia zdrowia),
- wymiarze sprawiedliwości (psychologia sądowa),
- problemach szkolno-wychowawczych, funkcjonowaniu instytucji szkolnych i wychowawczych (psychologia wychowawcza),
- organizacjach (psychologia organizacji) i przedsiębiorstwach (psychologia pracy),
- zachowaniach ekonomicznych ludzi (psychologia ekonomiczna),
- w wojsku, sporcie, wyznaniach i w wielu innych obszarach.
Dziedzina psychologii na pograniczu statystyki zajmująca się konstrukcją testów psychologicznych to psychometria. Obecnie coraz lepsze rezultaty daje łączenie psychologii z neurobiologią (zob. także kognitywistyka).
Pochodzenie nazwy[edytuj | edytuj kod]
Termin psychologia pochodzi z języka greckiego i dosłownie oznacza „naukę o duszy”. Nazwa ta jednak nie była znana ani używana przez starożytnych greków (stosowano wtedy gr. zwrot περι ψυχης). Nazwa „psychologia” została sztucznie utworzona dopiero w XVI wieku.
Najwcześniej użył jej poeta i humanista Marko Marulić ze Splitu w zagubionej łacińskiej rozprawie „Psichiologia de ratione animae humanae” wydanej między 1510 a 1519 rokiem[2][3][4].
Warto również zauważyć, że nazwa „psychologia” nie od razu się przyjęła: przez cały XVII wiek stosowano nazwę „pneumatologia” (od gr. pneuma – tchnienie, duch). Do rozpowszechnienia nazwy „psychologia” przyczynił się dopiero w XVIII wieku niemiecki filozof Christian Wolff poprzez wydanie Psychologia empirica i Psychologia rationalis.
Dzieje psychologii[edytuj | edytuj kod]
Psychika interesowała ludzi we wszystkich kulturach, ale systematyczne gromadzenie wiedzy empirycznej na ten temat rozpoczyna się dopiero w XIX wieku. Wcześniej psychologia była traktowana jako dziedzina filozofii. Filozofów najbardziej interesowała specyfika procesów psychicznych: czy mają charakter materialny, czy też są funkcją odrębnej substancji (duszy). Filozofowie, którzy wnieśli największy wkład w rozwój psychologii, to Platon (jako pierwszy opisał konflikty wewnętrzne), Arystoteles (systematyczna klasyfikacja procesów psychicznych, prawa kojarzenia), św. Augustyn, Kartezjusz, John Stuart Mill.
Pierwsze próby zastosowania metody doświadczalnej wiążą się z nazwiskami niemieckich naukowców Johannesa Müllera, Hermanna von Helmholtza i Gustava Fechnera, których prace dotyczyły pogranicza fizjologii z psychologią (percepcja bodźców). Wilhelm Wundt wraz z zespołem w oparciu o publikację Jak należy badać duszę? Czyli o metodzie badań psychologicznych Juliana Ochorowicza w roku 1869 usystematyzował metodę rejestracji subiektywnych doznań określaną jako introspekcja. Julian Ochorowicz jako doktorant-metodolog współpracował w zespole Wilhelma Wundta a w roku 1874 przedstawił własną dysertację o Warunkach świadomości na Uniwersytecie w Lipsku. Dodatkowo przedstawił publikację na temat stworzenia Międzynarodowego Kongresu Psychologii[5]. Z inicjatywy Polskiego psychologa Juliana Ochorowicza i innych znanych psychologów w dniach 6-10 sierpnia 1889 roku na Polu Marsowym w Paryżu (na platformie w Wieży Eiffla) odbył się I Międzynarodowy Kongres Psychologii Fizjologicznej[6]. W roku 1909, pierwszą kobietą powołaną do szóstego Komitetu organizacyjnego, Międzynarodowego Kongresu Psychologii Fizjologicznej mającego odbyć się 2-7 sierpnia 1909 roku w Genewie, była polska lekarz Józefa Joteyko – kierownik laboratorium psychologicznego na Uniwersytecie w Brukseli[7]. Dr Ioteyko (pisownia późniejsza: Joteyko) była jedną z ośmiu polskich psychologów, w tym piątą kobietą Międzynarodowego Kongresu Psychologów w Genewie, gdzie doszło do zaproponowania podczas kongresu w 1909 roku, że kolejny międzynarodowy kongres odbędzie się w Warszawie. Ze względu na działania wojenne w latach 1914-1918, na terenie odradzającej się Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1918-1919. Do Zorganizowania Międzynarodowego Kongresu Psychologów w Warszawie nie doszło do dnia dzisiejszego, natomiast od roku 1918 zaczęto organizować na nowo życie publiczne i naukowe m.in.: psychologii[8]. Kolejny siódmy Międzynarodowy Kongres Psychologów, odbył się w Oksfordzie w dniach 26 lipca – 2 sierpnia 1923 roku, któremu przewodniczył Charles S. Myers. Za datę ukonstytuowania się psychologii jako samodzielnej nauki empirycznej uważa się utworzenie w 1879 roku, pierwszego w Europie laboratorium psychologicznego na Uniwersytecie Lipskim przez profesora Wilhelma Wundta.
Psychologia laboratoryjna była wykorzystywana przez szereg pierwszych szkół psychologicznych w Europie, w tym:
- asocjacjonizm (inaczej strukturalizm) (Wilhelm Wundt) zakładający, że złożone doznania są produktem łączenia się prostszych;
- funkcjonalizm (William James) zakładający, że procesy psychiczne mają do wypełnienia funkcje, które je organizują;
- psychologia Gestalt (Max Wertheimer, Wolfgang Kohler, Kurt Koffka) zakładający, że istnieją mechanizmy aktywnie organizujące procesy psychiczne.
Metoda introspekcyjna opierała się na założeniu, że procesy psychiczne możemy badać tylko „od wewnątrz”, rejestrując świadome doznania. Metoda ta jednak była powszechnie krytykowana z powodu subiektywizmu i nieuniknionych deformacji treści psychicznych przez sam fakt badania. Radykalnie odmienną metodologię zaproponował behawioryzm (John Watson) postulujący badanie człowieka jako „czarnej skrzynki”, przez analizę powiązań między docierającymi bodźcami a reakcjami. Współczesna psychologia przyjęła w dużej części metodologiczne postulaty behawioryzmu. Do najważniejszych osiągnięć psychologii (i nauk pokrewnych) należą:
- odkrycie warunkowania klasycznego (Iwan Pawłow) i instrumentalnego (E. Thorndike i Burrhus Skinner);
- badania zapamiętywania i zapominania materiału werbalnego Hermanna Ebbinghausa – wykreślenie krzywej zapominania;
- rozróżnienie pamięci krótkotrwałej i długotrwałej (William James, D. Hebb, D. Broadbent);
- badanie struktury pojęć (Eleanor Rosch);
- gramatyka generatywno-transformacyjna Noama Chomsky’ego;
- określenie etapów rozwoju umysłowego (Jean Piaget);
- określenie etapów rozwoju psychoseksualnego (Zygmunt Freud);
- koncepcja dążenia do przewagi i mocy nad innymi (Władysław Witwicki, Alfred Adler)
- koncepcja hierarchii potrzeb (Abraham Maslow);
- badania funkcjonowania małych grup i zmiany postaw (Kurt Lewin);
- opracowanie metod diagnozy klinicznej i psychoterapii (Zygmunt Freud, Carl Rogers, Aaron Beck).
Historyczne podstawy współczesnych nurtów psychologii[edytuj | edytuj kod]
Najważniejsze nurty (szkoły) psychologiczne[edytuj | edytuj kod]
- Gestalt (psychologia postaci)
- psychoanaliza (nurt psychodynamiczny, psychologia dynamiczna) i neopsychoanaliza
- behawioryzm i neobehawioryzm
- psychologia humanistyczna
- psychologia poznawcza
- psychologia ewolucyjna
- neuropsychologia
- psychologia społeczna
- psychologia polityczna
- psychologia kulturowa
- psychologia religii
- psychologia tłumu
- psychologia międzykulturowa
- psychologia transpersonalna
Krytyka[edytuj | edytuj kod]
Naukowe badanie samej psychologii (czyli metanauka) ujawniło istotne problemy związane z metodologią badań psychologicznych: duży udział błędów[9], niska odtwarzalność[10] i nagminne niewłaściwe a naiwne wykorzystywanie danych statystycznych[11][12]. Odkrycie to doprowadziło do reform w ramach społeczności naukowej i poza nią.
Badania na uniwersytecie w Tilburgu zburzyły złudzenie, że naukowcy są bardziej obiektywni niż większość ludzi, dowodząc, że większość badaczy ma słabą zdolność obiektywnego spojrzenia na dane i przeszacowuje statystyczną moc swoich badań[13].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ psychologia, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2023-03-09].
- ↑ “Psihologija, o naravi ljudske duše” « Marko Marulić, virtualna.nsk.hr [dostęp 2021-01-07].
- ↑ Fernando Vidal, The Sciences of the Soul: The Early Modern Origins of Psychology, University of Chicago Press, 1 grudnia 2011, ISBN 978-0-226-85588-2 [dostęp 2021-01-07] (ang.).
- ↑ Classics in the History of Psychology -- Krstic (1964), psychclassics.yorku.ca [dostęp 2021-01-07].
- ↑ Ochorowicz, J. (1881). Pour un congrès international de psychologie. Revue Philosophique, 12, 1–17.
- ↑ Ribot, T. (1890). Discours du président. In Congrès International de Psychologie Physiologique (pp. 29–32). Paris: Bureau des Revues.
- ↑ VI ME Congrès International de Psychologie. (1910). Geneva: Librairie Kündig.page 34.
- ↑ Ochorowicz J. (1917) Psychologia, pedagogika, etyka. Przyczynki do usiłowań naszego odrodzenia narodowego.
- ↑ Annie Franco, Neil Malhotra, Gabor Simonovits, Underreporting in Psychology Experiments: Evidence From a Study Registry, „Social Psychological and Personality Science”, 2015, DOI: 10.1177/1948550615598377 [dostęp 2021-01-07] (ang.).
- ↑ Marcus Munafò, Metascience: Reproducibility blues, „Nature”, 543 (7647), 2017, s. 619–620, DOI: 10.1038/543619a, ISSN 1476-4687 [dostęp 2021-01-07] (ang.).
- ↑ Erik StokstadSep. 20, 2018, 12:30 Pm, This research group seeks to expose weaknesses in science—and they’ll step on some toes if they have to, Science | AAAS, 20 września 2018 [dostęp 2021-01-07] (ang.).
- ↑ J. Cohen, The earth is round (p < .05), 1994, DOI: 10.1037/0003-066X.49.12.997 [dostęp 2021-01-07].
- ↑ Erik Stokstad, This research group seeks to expose weaknesses in science—and they’ll step on some toes if they have to, Science, 20 września 2018 [dostęp 2021-01-07] (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Gerrig, R., Zimbardo P. Psychologia i życie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Julian Ochorowicz prekursorem I Międzynarodowego Kongresu Psychologii Fizjologicznej w Paryżu. e-book.lib.sjtu.edu.cn. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-24)].
- Wykaz Międzynarodowych Kongresów Psychologii. e-book.lib.sjtu.edu.cn. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-24)].
- Dlaczego psychologia jest nauką?