Przejdź do zawartości

Zwiastowanie z Ustiuga

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zwiastowanie z Ustiuga
Ilustracja
Autor

nieznany

Data powstania

XII w.

Medium

tempera na desce

Wymiary

238 × 168 cm

Miejsce przechowywania
Miejscowość

Moskwa

Lokalizacja

Galeria Tretiakowska

Zwiastowanie z Ustiuga (cs., ros. Устюжское Благовещение) – ikona przedstawiająca Zwiastowanie Bogurodzicy, powstała w XII w. w kręgu nowogrodzkiej szkoły ikonopisania. Napisana dla soboru św. Jerzego w monasterze pod tym samym wezwaniem w Nowogrodzie Wielkim, została przewieziona do Moskwy przez Iwana Groźnego. Następnie była związana ze świątyniami Kremla moskiewskiego – najpierw była ikoną patronalną w ikonostasie soboru Zwiastowania, następnie znajdowała się w ikonostasie soboru Zaśnięcia Matki Bożej. Po ich zamknięciu dla celów kultowych została przeniesiona do zbiorów moskiewskiej Galerii Trietiakowskiej.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Według opisu w II latopisie nowogrodzkim i innych źródłach pisemnych z XVI–XVII w. ikona znajdowała się pierwotnie w Monasterze Jurjewskim w Nowogrodzie, w jego głównym soborze św. Jerzego, dla tej świątyni została napisana, a stamtąd została przeniesiona na Kreml moskiewski[1]. Datowana na XII w. (według różnych autorów lata 1119–1130, 1130–1140 lub nawet okres 1130–1190), została przewieziona do Moskwy przez Iwana Groźnego[2].

Prawdopodobnie na początku była ikoną patronalną soboru Zwiastowania, a przed 1627 przeniesiono ją do soboru Zaśnięcia Matki Bożej[1]. W XVI w. jej kopię umieszczono także w soborze św. Michała Archanioła na Kremlu, zaś dla soboru Zwiastowania napisano jej wariant z dodatkowymi klejmami[1]. Znane są też liczne inne kopie ikony[1]. Jedna z nich, przechowywana obecnie w muzeum Kołomienskoje, była ikoną patronalną nadbramnej cerkwi Zwiastowania w Monasterze Sołowieckim[3].

Nazwę Zwiastowanie z Ustiuga, błędnie sugerującą pochodzenie wizerunku z Wielkiego Ustiuga, ukuto w XVIII w. w związku z błędnym utożsamieniem ikony z innym wizerunkiem maryjnym – Ustiuską Ikoną Matki Bożej. Błędnie powiązano ją również z postacią jurodiwego św. Prokopiusza z Ustiuga, który miał modlić się przed nią o ocalenie Wielkiego Ustiuga[1]. Szczególne wspomnienie liturgiczne tej ikony wypada 8 lipca, według kalendarza juliańskiego[4].

Ikona o wymiarach 238 x 168 cm, wykonana w technice tempery na desce, przedstawia scenę Zwiastowania[5]. Wyróżnia się prostotą kompozycji, z której wyeliminowano wszystkie zbędne detale[5]. Maryja z motkiem czerwonej nici w dłoni stoi na stopniu ołtarza. Na wysokości piersi Matki Bożej ukazana jest postać Dzieciątka Jezus. Archanioł Gabriel wyciąga ku Maryi dłoń w geście błogosławieństwa[1]. Przed chwilą wypowiedział słowa pozdrowienia Zdrowaś Mario łaskiś pełna, Pan z Tobą![5] Maryja pochyla lekko głowę w geście pokory w obliczu woli bożej[5]. Ukazanie na ikonie Chrystusa jako nienarodzonego jeszcze Dzieciątka nawiązuje do tradycji, w myśl której Chrystus wcielił się właśnie w momencie, gdy Maria zgodziła się urodzić Syna Bożego. Chrystus jest nagi, tylko z przepaską na biodrach, co stanowi z kolei nawiązanie do jego przyszłego Ukrzyżowania[5].

W górnej części ikony w mandorli ukazany jest Jezus Chrystus o rysach Boga Ojca na tronie, w otoczeniu aniołów, na błękitnym tle[5]. Sugeruje to ukazanie i spełnienie woli Ojca przez Syna. Nie zachowało się pierwotne tło ikony i jeden z elementów kompozycji: promień z postacią Ducha Świętego ukazanego jako gołębica. Promień ten biegł od postaci Boga w górnej części kompozycji do łona Maryi[5].

Pierwotnie wizerunek znajdował się w koszulce (sukience); pierwsza z koszulek zaginęła podczas wojny francusko-rosyjskiej w 1812, drugą ufundowano na jej miejsce w XIX w.[1]

Kopie ikony różnią się w pewnym stopniu od oryginału – przykładowo ikona z Monasteru Sołowieckiego w miejsce prostego złotego tła ma rozbudowaną kompozycję z motywami architektonicznym, a pomiędzy archaniołem Gabrielem i Maryją widoczna jest jaskinia i grota, w której narodzi się Jezus Chrystus[3].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]