Język cerkiewnosłowiański

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
црькъвьнослове́ньскъ ῾ѧзы́къ
Obszar

Rosja, Ukraina, Białoruś, Polska, Czechy, Słowacja, Bułgaria, Rumunia, Macedonia Północna, Serbia, Czarnogóra

Pismo/alfabet

cyrylica, głagolica

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
Ethnologue 6b zagrożony↗
Kody języka
Kod ISO 639-1↗ cu
Kod ISO 639-2↗ chu
Kod ISO 639-3↗ chu
IETF cu
Glottolog chur1257
Ethnologue chu
GOST 7.75–97 цер 777
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku cerkiewnosłowiańskim
Słownik języka cerkiewnosłowiańskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język cerkiewnosłowiański (cs. црькъвьнослове́ньскъ ῾ѧзы́къ, ros. церковнославянский язык, ukr. церковнослов'янська мова, serb. црквенословенски језик, mac. старословенски јазик) – język literacki i liturgiczny używany w cerkwi prawosławnej (także przez prawosławnych w Polsce), oraz części Kościołów greckokatolickich. Wywodzi się z języka staro-cerkiewno-słowiańskiego.

Nie jest językiem żywym, gdyż nie ma grupy etnicznej używającej go jako mowy ojczystej, ale nie jest też językiem wymarłym w ścisłym tego słowa znaczeniu, gdyż nadal funkcjonuje jako język liturgiczny, powinien zatem być klasyfikowany jako język wegetujący.

Język cerkiewnosłowiański wywarł duży wpływ na rozwój kultury Słowian oraz południowo- i wschodniosłowiańskich języków literackich. Dopiero w XVIII–XIX w. te rozwijające się nowożytne literackie języki słowiańskie wyparły go, spychając do pierwotnej, wyłącznie kościelno-religijnej funkcji.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Język cerkiewnosłowiański od X wieku zaczął się rozprzestrzeniać wśród Słowian południowych i wschodnich, żył jeszcze jakiś czas na terenie czeskim, ominął natomiast Słowenię, nie dotarł do Lechitów i Łużyczan. W krajach, w których się pojawił, służył jako język liturgiczny i literacki, zapisywany cyrylicą.

Wraz z rozpowszechnianiem się liturgii słowiańskiej, księgi kościelne były przepisywane na różnych terenach i kopiści coraz częściej pozostawiali w nich ślady swej wymowy. Z biegiem czasu różnice pomiędzy poszczególnymi językami słowiańskimi stawały się coraz większe i coraz większe były odstępstwa od języka „kanonu” – staro-cerkiewno-słowiańskiego. Na terenie Serbii rozwinęła się serbska redakcja języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, na terenie Chorwacji – chorwacka, w Bułgarii – bułgarska, na Rusi – ruska. Język tych redakcji nazywany jest cerkiewnosłowiańskim, co rezerwuje określenie „staro-cerkiewno-słowiański” dla tekstów najstarszych. Języki te miały charakter ponaddialektalny. Język cerkiewnosłowiański oparty jest na gwarze okolic Salonik i przyswoił sobie elementy czeskie, (morawskie), panońskie, potem znów nasycał się elementami bułgarskimi, macedońskimi, serbsko-chorwackimi.

Pierwszym przekładem Pisma Świętego w języku cerkiewnosłowiańskim była rękopiśmienna Biblia Gennadiusza (1499). W latach 1580–1581 ukazał się pierwszy przekład drukowany Biblia ostrogska, a następnie Biblia moskiewska (1633) i Biblia Elżbietańska (1751).

Głównym czynnikiem normalizującym język cerkiewnosłowiański, i to nie tylko na Rusi, była Gramatyka Melecjusza Smotryckiego (ok. 1578–1633), wydana po raz pierwszy pod Wilnem w 1618. Pierwsze próby ograniczenia panowania języka cerkiewnosłowiańskiego w piśmiennictwie rosyjskim przyniósł dopiero w. XVIII.

Sama nazwa „język cerkiewnosłowiański” została użyta po raz pierwszy w roku 1820 przez rosyjskiego filologa Aleksandra Wostokowa w jego pracy Рассуждения о славянском языке[1].

Alfabet[edytuj | edytuj kod]

А а Б б В в Г г Д д Є є, е Ж ж Ѕ ѕ
а҆́зъ бꙋ́ки вѣ́ди глаго́ль добро̀ є҆́сть живѣ́те ѕѣлѡ̀
З з И и І ї К к Л л М м Н н Ѻ ѻ, о
землѧ̀ и҆́же и҆̀ ка́кѡ лю́дїє мыслѣ́те на́шъ ѻ҆́нъ
Ѡ, Ѽ ѡ, ѽ П п Р р С с Т т Ѹ, Ꙋ ѹ, ꙋ Ф ф Х х
ѡ҆ме́га поко́й рцы̀ сло́во тве́рдо ѹ҆́къ фе́ртъ хѣ́ръ
Ѿ ѿ Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы Ь ь
ѡ҆́тъ цы̀ че́рвь ша̀ ща̀ (шта̀) є҆́ръ є҆ры̀ є҆́рь
Ѣ ѣ Ю ю Ꙗ ꙗ Ѧ ѧ Ѯ ѯ Ѱ ѱ Ѳ ѳ Ѵ ѵ
ꙗ҆́ть ю҆̀ ꙗ҆̀ ю҆́съ ма́лый ксѝ псѝ ѳита̀ ѵ҆́жица

Język cerkiewnosłowiański a ludy słowiańskie i ich lokalne języki[edytuj | edytuj kod]

Język cerkiewnosłowiański przez długie wieki był językiem piśmiennym wszystkich Słowian prawosławnych. Rolę tego języka u Bułgarów, Serbów, Rosjan, Ukraińców, Białorusinów, a także częściowo u katolickich Chorwatów można porównać z rolą łaciny na Zachodzie. Miał wpływ na kształtowanie się języków literackich tych ludów opartych na żywej ludowej podstawie[2].

Cerkiewizmy[edytuj | edytuj kod]

Cerkiewizm (ros. церковнославянизм (cerkownosławianizm)) to wyraz, forma gramatyczna lub konstrukcja składniowa zapożyczona przez dany język narodowy z języka cerkiewnosłowiańskiego (lub staro-cerkiewno-słowiańskiego). Szerszym pojęciem, który w sobie może mieścić cerkiewizm jest słowianizm[3]. Bogdan Walczak stwierdził, że najliczniej cerkiewizmy występują w języku rosyjskim[4]. Witold Mańczak zauważa jednak, że o ile w języku rosyjskim jest możliwe odróżnienie form rodzimych od cerkiewizmów (tj. form niezgodnych z typowymi dla języków wschodniosłowiańskich), tak w językach południowosłowiańskich może nie być to możliwe. Przykładowo w języku rosyjskim na podstawie kryteriów fonetycznych można stwierdzić, że forma rzeczownika głowa – голова (golova), z pełnogłosem, jest typowa dla języków wschodniosłowiańskich, natomiast forma глава (glava) to cerkiewizm. Jednak fakt, że w języku scs., podobnie jak w językach południowosłowiańskich takich jak bułgarski, macedoński, serbskochorwacki, słoweński słowo głowa ma formę glava nie świadczy o tym, że są to przypadki cerkiewizmów w tych językach[4].

Język cerkiewnosłowiański przez wieki funkcjonował jako język liturgii większości Słowian i pewna terminologia religijna oraz kościelna przyjęła się w sposób bezpośredni lub pośredni we wszystkich językach słowiańskich[5].

Wpływ języka cerkiewnosłowiańskiego na rosyjski język literacki[edytuj | edytuj kod]

Piśmiennictwo zostało wprowadzone na tereny rosyjskie wraz z wprowadzeniem chrześcijaństwa i liturgicznego języka staro-cerkiewno-słowiańskiego. Choć język scs. był wówczas najprawdopodobniej bez większych problemów zrozumiały dla użytkowników miejscowego języka wschodniosłowiańskiego, to jednak był językiem południowosłowiańskim, z widocznymi cechami charakteryzującymi języki tej grupy. Z początku większość tekstów dotyczyła religii albo była pisana przez zakonników (np. kroniki historyczne), którzy starali się pisać językiem jak najbardziej zbliżonym do kanonicznego języka staro-cerkiewno-rosyjskiego[6].

Z czasem jednak pojawiało się coraz więcej tekstów świeckich, w których pojawiało się coraz więcej wpływów ówczesnego lokalnego języka wschodniosłowiańskiego. Mimo to każdy skryba był uczony języka cerkiewnosłowiańskiego, był on kojarzony z wysokim stylem w przeciwieństwie do rodzimego wschodniosłowiańskiego. Z biegiem czasu zanikały różnice między tymi dwiema odmianami i wiele cerkiewizmów przeniknęło do języka niskiego[6].

Po upadku Konstantynopola wielu południowosłowiańskich duchownych wyemigrowało do Rosji, gdzie odkryli że język cerkiewnosłowiański redakcji rosyjskiej bardzo odbiega od pierwowzoru. W efekcie ich działalności język wysoki zbliżył się do archaicznego języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, natomiast język niski, potoczny z cerkiewizmami pozostał bez zmian. W rezultacie pisany język wysoki bardziej oddalił się od potocznego języka mówionego[6].

Piotr Wielki dążył do tego, aby język pisany był zbliżony do języka mówionego warstw wykształconych[6]. Cerkiewnosłowiański redakcji rosyjskiej coraz bardziej ulegał wpływom języka potocznego, na tyle, że południowi Słowianie (którzy sami stosowali cerkiewnosłowiański) utożsamiali go z językiem rosyjskim[7].

W 1755 Michaił Łomonosow wydał opracowanie rosyjskiej gramatyki, gdzie zasugerował trzy odmiany (style) języka. Styl wysoki to cerkiewnosłowiański, którego używa się w tekstach religijnych i poezji wysokiej[6] (np. poematy heroiczne, ody)[8]. Styl niski to język wschodniosłowiański (rosyjski), jednak z przyswojonymi cerkiewizmami, używany w prywatnej korespondencji i komediach. Styl pośredni, łączący cechy wschodniosłowiańskie z cerkiewnosłowiańskimi miał być z kolei używany w poezji, prozie literackiej i rozprawach naukowych[6] (i to on posłużył za podstawę współczesnego języka rosyjskiego)[7][6].

Wielu autorów nie stosowało się do proponowanych trzech stylów (np. Aleksandr Sumarokow) i odrzucało styl wysoki (cerkiewnosłowiański) jako sztuczny[8]. Nikołaj Karamzin i inni utworzyli nowy styl (новый слог) charakteryzujący się przejrzystością i prostotą, gdzie język francuski posłużył za model struktury zdania i szyku wyrazów[9]. Ostatecznie wszystkie te cechy wyważył Aleksander Puszkin i od tego czasu mówi się o współczesnym rosyjskim języku literackim[6].

Leksemy cerkiewnosłowiańskie w rosyjskim języku literackim można zasadniczo podzielić na kilkanaście typów. Niektóre z nich to leksemy wymienialne, tzn. mające wschodniosłowiańskie odpowiedniki[3]. Jeden z typów cerkiewizmów to wywodzące się z prasłowiańskich grup *TolT, *TelT, *TorT, *TerT połączenia odpowiednio: TlaT, TlěT, TraT, Trět zamiast typowych dla języków wschodniosłowiańskich form pełnogłosowych[3]. Jeśli w języku rosyjskim na bazie jednego słowa funkcjonuje jednocześnie forma pełnogłosowa i typowa dla języka cerkiewnosłowiańskiego, to nierzadko ta pierwsza jest neutralna, a druga brzmi przestarzale, podniośle, książkowo lub poetycko, np. broda: борода – брада, miasto: – город – град[8]. Innym przykładem jest forma mleko – молоко, która będąc cząstką bardziej specjalistycznego terminu ssaki przybiera cerkiewnosłowiańską postać млекопитающие[5]. Możliwa jest jednak odwrotna sytuacja, kiedy to cerkiewizm funkcjonuje jako forma neutralna, np. wróg: враг (ворог), płomień: пламя (поломя). W pewnych przypadkach funkcjonują obie formy, ale różnią się zakresem znaczenia, np. прах (prochy) – порох (proch strzelniczy), страна (kraj) – сторона (strona), краткий (krótki względem czasu) – короткий (krótki względem dystansu)[8].

Język cerkiewnosłowiański a język ukraiński i białoruski[edytuj | edytuj kod]

Język cerkiewnosłowiański w szybkim tempie rozprzestrzeniał się na Rusi. W czasach praruskiej jedności językowej (mniej więcej do upadku Rusi Kijowskiej w 1240) głównym ośrodkiem piśmiennictwa był Kijów. W późniejszym okresie można wyróżnić redakcję rosyjską, ukraińską i białoruską. Język „cerkiewnobiałoruski”, jak go określa Moszyński, stał się językiem urzędowym i kancelaryjnym Wielkiego Księstwa Litewskiego[10].

Literackie języki ukraiński i białoruski formowały się późno, głównie w XIX w., na bazie dialektów ludowych. W związku z tym języki te zawierają znacznie mniej cerkiewizmów niż język rosyjski, natomiast wyraźniejszy jest wpływ języka polskiego[11].

Język cerkiewnosłowiański a Bułgarzy i Macedończycy[edytuj | edytuj kod]

Alfons Mucha, Car bułgarski Symeon: Jutrzenka słowiańskiej literatury, 1923; cykl Epopeja słowiańska

Państwo bułgarskie powstało w VII w. po zetknięciu się wschodniego odłamu południowych Słowian i Protobułgarów, ludu tureckiego pochodzenia[12], którzy zawarli sojusz przeciw Bizancjum[13]. Choć tureccy Protobułgarzy byli warstwą rządzącą, to jednak zostali zasymilowani przez Słowian. W państwie bułgarskim przenikały się grupy etniczne mówiące także innymi językami – greckim, albańskim, dialektami romańskimi[14].

Władca Bułgarii Borys rozpoczął chrystianizację Bułgarii, przyjmując chrzest w 864 lub 865. W 866 przyjął uczniów Cyryla i Metodego wygnanych z państwa wielkomorawskiego. W ten sposób przyczynił się do rozwoju bułgarskiego piśmiennictwa[12]. Syn Borysa, Symeon, przeniósł stolicę do Presławia i zorganizował tu presławską szkołę piśmienniczą. Druga szkoła została założona w Ochrydzie[12] (tereny Macedonii)[15] przez św. Klemensa[12].

Po inwazji Turków osmańskich w XIV w. Bułgarzy do XIX w. pozostawali bez państwa. Tworzyli o wiele mniej tekstów, a ich język przybliżył się do mowy ludu. Prawdopodobnie wynikało to ze zdziesiątkowania wyższych warstw społecznych, a przez to ze zmniejszenia kręgu osób rozumiejących i posługujących się cerkiewnosłowiańskim[16].

W okresie ok. 1794–1840 pojawiały się religijne i dydaktyczne teksty w słowiańskich dialektach regionu Macedonii, w których autorzy postulowali utworzenie słowiańskiego języka literackiego opartego na miejscowych gwarach. Miałby on wyprzeć archaiczny język cerkiewnosłowiański, a z drugiej dawałby opór hellenizacji[17]. Bowiem poza cerkiewnosłowiańskim, na terenie Macedonii używano języka greckiego jako języka literackiego i języka liturgii. Greckie wpływy były tak silne, że nawet w piśmiennictwie słowiańskim stosowano alfabet grecki[18]. Postulowany przyszły literacki język słowiański zarówno społeczność z obszaru macedońskiego, jak i bułgarskiego nazywała bułgarskim[17].

W XIX w. zwolennicy języka cerkiewnosłowiańskiego przegrali w końcu ze zwolennikami języka bazującego na lokalnym dialekcie. Choć spore były różnice między dialektami bułgarskimi i macedońskimi to jednak jeszcze większe różnice były między nimi a cerkiewnosłowiańskim[19]. Na obszarze macedońsko-bułgarskim wykrystalizowały się dwa ośrodki językowe – w północno-wschodniej Bułgarii i południowo-zachodniej Macedonii[17]. Były zatem maksymalnie od siebie oddalone, co potęgowało różnice. Ostatecznie podstawą bułgarskiego języka literackiego zostały dialekty północno-wschodnie[20]. Natomiast standaryzacja języka macedońskiego miała miejsce dopiero w latach 40. XX w. Wcześniej słowiańscy mieszkańcy terenów Macedonii niekoniecznie określali język, którym się posługują „macedońskim”[19].

Wynikiem przekonania o ciągłości rozwoju języka bułgarskiego od IX w. jest nazywanie przez Bułgarów języka staro-cerkiewno-słowiańskiego i cerkiewnosłowiańskiego językiem starobułgarskim (lub analogicznie staromacedońskim przez Macedończyków). Paradoksalnie jednak pod względem pewnych cech budowy współczesny język bułgarski i macedoński są najbardziej od niego odległe (bałkańska liga językowa). Zalicza się je do języków analitycznych, podczas gdy resztę języków słowiańskich do syntetycznych. Obecne są w nich rodzajniki, a brak jest bezokoliczników i deklinacji. Bułgarski język literacki powstał nie w wyniku ewolucji cerkiewno-słowiańskiego redakcji bułgarskiej, a w konsekwencji całkowitego zerwania z nim oraz oparcia się na miejscowych dialektach i zapożyczeniach z rosyjskiego. Cerkiewizmy we współczesnym bułgarskim najczęściej trafiały do niego za pośrednictwem języka rosyjskiego[21]. Podobnie macedoński język literacki został oparty na zupełnie innych dialektach[22].

Język cerkiewnosłowiański a Serbowie[edytuj | edytuj kod]

Serbowie przyjęli chrześcijaństwo w IX w.[23], a wraz z chrześcijaństwem liturgiczny język scs.[24]. W okresie potęgi w XII–XIV w. rozkwitała literatura w cerkiewnosłowiańskim redakcji serbskiej[25]. Do początku XVIII w. u Serbów w sferze literackoformalnej dość stabilnie funkcjonował język cerkiewno-słowiański, a w sferze nieformalnopotocznej – język miejscowy. Później dużą popularność zdobyła ruska (rosyjska) redakcja cerkiewnosłowiańskiego i sam krzepnący wówczas rosyjski język literacki. Zapanowało duże zamieszanie językowe – oprócz nich w funkcji języka literatury można było wówczas znaleźć także wariant cerkiewnosłowiańskiego serbskiej redakcji, archaiczną wersję tego języka, a nawet język bliski mowie codziennej, potocznej – serbski[26]. Co więcej, powstała także swego rodzaju hybryda – język słowianoserbski łączący język cerkiewnosłowiański redakcji ruskiej oraz mówiony język serbski i rosyjski[27].

W I poł. XIX w. Vuk Karadžić przeprowadził reformę języka serbskiego, zrywając z tradycją i opierając język literacki na swoim rodzimym dialekcie ze wschodniej części regionu Bośnia. Dialekt ten należał do tzw. dialektów sztokawskich i zgodnie z romantyczną ideą narodu serbskiego Karadžicia, z Serbami miałaby być utożsamiana cała ludność mówiąca po sztokawsku, a więc także sztokawscy Chorwaci i bośniaccy muzułmanie. Twórcy literackiego języka serbskiego unikali zapożyczeń z cerkiewnosłowiańskiego i rosyjskiego[26].

Język cerkiewnosłowiański a Chorwaci[edytuj | edytuj kod]

Płyta z Baški – zabytek pisma głagolickiego z tekstem w języku cerkiewnosłowiańskim redakcji chorwackiej

W Chorwacji piśmiennictwo cerkiewnosłowiańskie w związku z szerzeniem się liturgii łacińskiej zostało ograniczone tylko do części obszaru. Liturgia cerkiewnosłowiańska była najsilniej ugruntowana na Przymorzu (w Dalmacji) i na Istrii. Język cerkiewnosłowiański był jednak głównie językiem kościelnym. Już od początku XVI w. w piśmiennictwie świeckim posługiwano się żywym językiem narodowym[28].

Kanciasta głagolica była bardzo długo narodowym pismem chorwackim. Była zatem alfabetem liturgicznego języka cerkiewnosłowiańskiego i narodowego starochorwackiego. Od czasu pojawienia się konkurencyjnej łacinki w połowie XIV w. znaczenie głagolicy jako alfabetu chorwackiego stopniowo malało, jednak była używana w tej funkcji aż do XVII w.[29] Za to jako pismo liturgiczne w nadmorskich diecezjach na Istrii i Krku była używana do połowy XX w.[30] Wprowadzenie do liturgii języków narodowych po soborze watykańskim II, przyczyniło się do usunięcia z liturgicznej praktyki języka cerkiewnosłowiańskiego, a wraz z nim głagolicy[30]. Mimo to głagolica trwale wpisała się w chorwacką historię i kulturę, stała się pismem symbolicznym, symbolem narodowej tożsamości i suwerenności, znakiem rozpoznawczym. Szczególnie obecna jest we współczesnym wzornictwie, np. na monetach i banknotach. Istnieje ruch neogłagolityzmu, który dodatkowo ożywia głagolickie tradycje[29].

Język cerkiewnosłowiański redakcji chorwackiej (wraz liturgią słowiańską i głagolicą) został w XIV w. sprowadzony do Pragi (Klasztor Emaus), a następnie do Oleśnicy i Krakowa (Kościół Świętego Krzyża na Kleparzu)[31].

Język cerkiewnosłowiański a (niesłowiańscy) Rumuni[edytuj | edytuj kod]

Język rumuński zalicza się do języków wschodnioromańskich – jest niejako kontynuacją łaciny ludowej zaszczepionej w czasach, gdy Dacja stała się rzymską prowincją w wyniku podbojów Trajana w roku 106. Jednak na przestrzeni wieków język mówiony przez ludność tych terenów ulegał wielu różnym wpływom. Najsilniejszy i najdłużej trwający wpływ (od V w.) wywierali Słowianie[32].

W średniowieczu ludność terenów Wołoszczyzny i Mołdawii wyznawała prawosławie[33] (i do dziś jest to tam dominująca religia)[34]. Język religii, tj. cerkiewnosłowiański, w naturalny dla tej epoki sposób stał się również językiem urzędowym i językiem kultury tych obszarów[34]. Powstawały tu teksty w języku cerkiewnosłowiańskim bliskim redakcji bułgarskiej, choć również z elementami redakcji serbskiej oraz wpływami lokalnego niesłowiańskiego języka rumuńskiego[35][a]. Stąd niektórzy badacze mówią o istnieniu rumuńskiej redakcji języka cerkiewnosłowiańskiego. Należy jednak mieć na uwadze, że nie istniał wówczas jeden rumuński organizm państwowy[35]. W czasach przed reformacją w korespondencji wyższe warstwy na Wołoszczyźnie i w Mołdawii pisały po cerkiewnosłowiańsku, a w Siedmiogrodzie – po łacinie. W XVII w. cerkiewnosłowiański został całkowicie wyparty ze sfery świeckiej[33].

Pierwsze zabytki języka rumuńskiego datowane są na XVI w.[35] Widoczne silne słowiańskie wpływy w języku rumuńskim były problemem dla rodzącego się w XIX w. nacjonalizmu rumuńskiego i dumy z rozpowszechnianej świadomości o łacińskim pochodzeniu[36]. W związku z tym w 1860 oficjalnym alfabetem języka rumuńskiego przestała być cyrylica[32]. Poza tym wypleniano słownictwo słowiańskiego pochodzenia i wprowadzono olbrzymią liczbę zapożyczeń z języka francuskiego[36] oraz włoskiego i łaciny[32].

Wschodnia Mołdawia wskutek II wojny światowej została przyłączona do ZSRR, miejscowy język nazwano mołdawskim i przywrócono cyrylicę[36]. W 1989 powrócono do alfabetu łacińskiego[37].

Język cerkiewnosłowiański a panslawizm[edytuj | edytuj kod]

Pamięć o języku cerkiewnosłowiańskim (czy w ogóle staro-cerkiewno-słowiańskim) była jedną z inspiracji dla idei panslawizmu. Można w niej wyróżnić różne nurty związane z charakterem, zasięgiem, czasem występowania, np. polityczno-kulturowy (panslawizm proaustriacki, prorosyjski), religijno-kulturowy (prawosławny), imperialny (Rosja carska)[38].

Jednakże w XIX w. językiem integrującym słowiański obszar językowy nie mógł już być cerkiewnosłowiański[38], choć wielu słowianofilów (głównie z Rosji, ale i z Bułgarii, Macedonii i Serbii) postulowało awansowanie go na język ogólnosłowiański[39]. Różnił się on jednak już w zbyt dużym stopniu od żywych języków, był wewnętrznie zróżnicowany, miał zbyt wąskie zastosowanie i dla żadnej społeczności nie był językiem rodzimym. Choć w Rosji dokonywano prób normalizacji tego języka (opracowanie gramatyki przez Melecjusza Smotryckiego, z widocznymi greckimi wpływami w słowotwórstwie i składni) i w XVIII w. propagowano nową wersję wśród prawosławnych Słowian, to zdobyła ona jedynie przejściową popularność u Serbów[38].

Innym rozwiązaniem była próba stworzenia wspólnego języka literackiego Słowian. Propozycję takiego języka, opartego na żywej mowie, jednoczącego nie tylko prawosławnych Słowian, opracował już Juraj Križanić w XVII w. Jednak takie próby kończyły się na stadium eksperymentalnym hobbistów. Jeszcze innym rozwiązaniem było przyjęcie jednego z już rozwiniętych języków literackich, a w praktyce – przyjęcie języka rosyjskiego. Nie było to jednak możliwe ze względów praktycznych i politycznych[38].

Ostatecznie w ramach integracji Słowian dążono do zbliżania się powstających wówczas języków literackich i obejmowania zbliżonych językowo społeczności wspólnym językiem literackim. Efektem tego było powstanie wspólnego języka serbsko-chorwackiego na mocy porozumienia z 1850, zbliżenie się języka czeskiego i słowackiego do siebie, a pośrednio idea czechosłowakizmu czy iliryzmu (jugosławiaństwa)[38]. Od połowy XX w., a zwłaszcza od lat 90. XX w. trwa dezintegracja słowiańskiego świata językowego[39].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ W Siedmiogrodzie również powstawały teksty w języku cerkiewnosłowiańskim, ale tu sytuacja językowa była bardziej złożona[34].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Iwan Petrov: Od inkunabułów do pierwszych gramtyk. Konteksty rozwoju bułgarskiego języka literackiego (koniec XV – początek XVII wieku). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2015, s. 17. ISBN 978-83-7969-791-5.
  2. ↑ Lehr-Spławiński i Bartula 1976 ↓, s. 7.
  3. ↑ a b c Anna Mażulis-Frydel, Cerkiewizmy w rosyjskim języku literackim XIX i XX wieku, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2000, s. 7, 19–20, ISBN 83-7271-038-4.
  4. ↑ a b Witold Mańczak, O pochodzeniu języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, „Rocznik Slawistyczny”, LXI, 2012, s. 59–68, ISSN 0080-3588.
  5. ↑ a b Mareš 1994 ↓, s. 8.
  6. ↑ a b c d e f g h Bernard Comrie, Russian, [w:] Bernard Comrie (red.), The World’s Major Languages, Routledge, 2009, s. 274–276, ISBN 978-0-415-35339-7.
  7. ↑ a b Szul 2009 ↓, s. 213.
  8. ↑ a b c d Anatoli Shaikevich, The origin of the Russian language, „Soviet Life”, 124 (1), 1967, s. 56–57.
  9. ↑ D Ward, Russian, [w:] Keith Brown, Sarah Ogilvie (red.), Concise Encyclopedia of Languages of the World, Elsevier, 2009, s. 905–908, ISBN 978-0-08-087774-7.
  10. ↑ Moszyński 2006 ↓, s. 357.
  11. ↑ Stieber 2005 ↓, s. 15.
  12. ↑ a b c d Moszyński 2006 ↓, s. 98–99.
  13. ↑ Szul 2009 ↓, s. 279.
  14. ↑ Szul 2009 ↓, s. 279–280.
  15. ↑ Roland Sussex, Paul Cubberley, The Slavic Languages, Cambridge University Press, 2006, s. 64–65, ISBN 978-0-511-24204-5.
  16. ↑ Szul 2009 ↓, s. 279–281.
  17. ↑ a b c Victor A. Friedman, Macedonian, [w:] Jane Garry, Carl Rubino (red.), Facts about the world’s languages, The H. W. Wilson Company, 2001, s. 435–436, ISBN 978-0824209704.
  18. ↑ Robert Sendek, Język macedoński, [w:] Barbara Oczkowa, Elżbieta Szczepańska (red.), Słowiańskie języki literackie. Rys historyczny, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2011, s. 231, 235, ISBN 978-83-233-3131-5.
  19. ↑ a b Christina Kramer, Official Language, Minority Language, No Language at All: The History of Macedonian in Primary Education in the Balkans, „Language Problems and Language Planning”, 23 (3), 1999, s. 233–250, DOI: 10.1075/lplp.23.3.03kra.
  20. ↑ Szul 2009 ↓, s. 324.
  21. ↑ Szul 2009 ↓, s. 278–279.
  22. ↑ Czesław Bartula, Podstawowe wiadomości z gramatyki staro-cerkiewno-słowiańskiej na tle porównawczym, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 23, ISBN 83-01-14280-4.
  23. ↑ Moszyński 2006 ↓, s. 97–98.
  24. ↑ Szul 2009 ↓, s. 287.
  25. ↑ Greville Corbett, Wayles Browne, Serbo-Croat. Bosnian, Croatian, Montenegrin, Serbian, [w:] Bernard Comrie (red.), The World’s Major Languages, Routledge, 2009, s. 331, ISBN 978-0-415-35339-7.
  26. ↑ a b Szul 2009 ↓, s. 289–290.
  27. ↑ Barbara Popiołek, Język serbski, [w:] Barbara Oczkowa, Elżbieta Szczepańska (red.), Słowiańskie języki literackie. Rys historyczny, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2011, s. 254–255, ISBN 978-83-233-3131-5.
  28. ↑ Moszyński 2006 ↓, s. 356.
  29. ↑ a b Barbara Oczkowa, Język chorwacki – w poszukiwaniu własnej normy, [w:] Maria Dąbrowska-Partyka (red.), W poszukiwaniu nowego kanonu. Reinterpretacje tradycji kulturalnej w krajach postjugosłowiańskich po 1995 roku, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, s. 82–84, ISBN 83-233-2010-1.
  30. ↑ a b Moszyński 2006 ↓, s. 70, 356.
  31. ↑ Moszyński 2006 ↓, s. 70–71, 356.
  32. ↑ a b c J Augerot, Romanian, [w:] Keith Brown, Sarah Ogilvie (red.), Concise Encyclopedia of Languages of the World, Elsevier, 2009, s. 900–901, ISBN 978-0-08-087774-7.
  33. ↑ a b Szul 2009 ↓, s. 84–85.
  34. ↑ a b c Mariola Jakubowicz, Rumuńska redakcja języka cerkiewnosłowiańskiego – zarys problematyki, „LingVaria”, 2 (28), 2019, s. 197–207, DOI: 10.12797/LV.14.2019.28.13.
  35. ↑ a b c Anna Oczko, Romańskość w słowiańskiej szacie, „Kultura Słowian. Rocznik Komisji Kultury Słowian PAU”, 15, 2019, s. 155–169, DOI: 10.4467/25439561KSR.19.005.11307.
  36. ↑ a b c Szul 2009 ↓, s. 86–87.
  37. ↑ Charles King, Republic of Moldova, [w:] Bernard Anthony Cook (red.), Europe Since 1945: An Encyclopedia, Volume 2, Garland Publishing, 2001, s. 868, ISBN 0-8153-4058-3.
  38. ↑ a b c d e Szul 2009 ↓, s. 89–93.
  39. ↑ a b Tadeusz Lewaszkiewicz, Między ideą wspólnego języka słowiańskiego i słowiańskimi mikrojęzykami literackimi, „Poznańskie Spotkania Językoznawcze” (27), 2014, s. 73–84, DOI: 10.14746/10.14746/psj.2014.XXVII.6.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Języki słowiańskie
zachodniosłowiańskie
lechickie
czesko-słowackie
serbołużyckie
wschodniosłowiańskie
staroruski †
ruski †
południowosłowiańskie
zachodnie
serbsko-chorwacki
wschodnie
odrębne dialekty
(mikrojęzyki)
języki mieszane
  1. ↑ Język prasłowiański nie jest językiem słowiańskim, lecz przodkiem wszystkich języków słowiańskich.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Język_cerkiewnosłowiański&oldid=68109502”